Του Απόστολου Κουρουπάκη
Αδιαμφισβήτητα η Ελληνική Επανάσταση του 1821 έχει και για την Κύπρο ιδιαίτερη σημασία, αν και δεν φέρει το ειδικό βάρος που έχει στον κυρίως ελλαδικό χώρο. Ωστόσο, όπως πολύ όμορφα το έθεσε ο Βασίλης Μιχαηλίδης στην «9η Ιουλίου»: «[…] τζι αντάν εφάνην η στραπή εις του Μοριά τα μέρη / τζι εξάπλωσεν τζι ακούστηκεν παντού η πουμπουρκά της, / τζι ούλλα ξηλαμπρατζιήσασιν τζιαι θάλασσα τζιαι ξέρη / είσιεν σγιαν είχαν ούλοι τους τζι η Τζιύπρου τα κακά της». Η Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών, λοιπόν, με αφορμή τη συμπλήρωση 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση διοργανώνει δύο εκθέσεις με αρχειακά έγγραφα και πολύτιμα κειμήλια της εποχής, επιμελητές των οποίων είναι οι Χαράλαμπος Χοτζάκογλου και Ιωάννης Ηλιάδης με τη συμπαράσταση και των υπόλοιπων μελών του Διοικητικού Συμβουλίου της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών. Η πρώτη έκθεση με τίτλο «Νάπολη και ελληνική Παλιγγενεσία 1821-2021» η Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών σε συνεργασία με το Κρατικό Αρχείο της Νάπολης (Archivio di Stato di Napoli - ASNa) και με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (Αθήνα) συνδιοργανώνεται παράλληλα στη Νάπολη, στην Αθήνα και στη Λευκωσία. Σε αυτή, όπως μου αναφέρει ο δρ Ιωάννης Ηλιάδης παρουσιάζεται μια σειρά από αρχειακά τεκμήρια, πολλά εξ αυτών ανέκδοτα, καθώς και ιστορικά κειμήλια που αναδεικνύουν την περίοδο από τους προεπαναστατικούς χρόνους έως και την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και τη δράση του Φιλελληνισμού. Το σημαντικό, όπως μου τονίζει είναι μία σειρά εγγράφων που αναφέρονται στην εμπλοκή της Κύπρου στον αγώνα του 1821 και ως εκ τούτου φωτίζονται λιγότερο γνωστές πτυχές. Στην έκθεση περιλαμβάνονται 157 τεκμήρια από τους τρεις φορείς και οργανώνονται σε πέντε ενότητες.
Εγκύκλιος του Κυπριανού προς τους κατοίκους της Λευκωσίας διά της οποίας τους προτρέπει να παραδώσουν τα όπλα τους. (22/4/1821), Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών
Πέντε ενότητες
Οι διεθνείς συνεργασίες για ιστορικά ζητήματα τέτοιας εμβέλειας, όπως μου εξηγεί ο δρ Ιωάννης Ηλιάδης, είναι πολύ σημαντικές, και αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από τις ενότητες στις οποίες έχει χωριστεί η έκθεση. Στην ενότητα «Βασίλειο των Δύο Σικελιών» καταγράφονται οι διεθνείς σχέσεις του βασιλείου της Νάπολης και το περιβάλλον που αυτές διαμορφώνουν. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η πρόσληψη γεγονότων και πολεμικών επιχειρήσεων που συνδέονται με την Ελληνική Επανάσταση από τους αξιωματούχους του βασιλείου των Δύο Σικελιών και τους διπλωμάτες του σε πόλεις όπως η Αλεξάνδρεια, η Κωνσταντινούπολη και η Τύνιδα. Σημαντικές είναι, επίσης, οι αναφορές στις σχέσεις του Βασιλείου με τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων, όπως προκύπτουν μέσα από την σχετική αλληλογραφία, οι οποίες ξεκινούν από την προεπαναστατική περίοδο, και φτάνουν μέχρι τον θάνατό του.
Στη δεύτερη ενότητα «Πολεμικές επιχειρήσεις» παρουσιάζονται τεκμήρια που προέρχονται από το αρχείο του Υπουργείο Εσωτερικών του Βασιλείου της Νάπολης (Αρχεία ASNa) όπου εντοπίζονται εξαιρετικά σημαντικές πληροφορίες για πολεμικές επιχειρήσεις με έμφαση στην πολιορκία του Μεσολογγίου (10 Απριλίου 1826) και τη ναυμαχία του Ναυαρίνου (20 Οκτωβρίου 1827). Από τα ελληνικά αρχεία (ΓΑΚ), η ενότητα συμπληρώνεται με χειρόγραφα ημερολόγια Ιταλών φιλελλήνων ή αξιωματούχων που υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες των πολεμικών επιχειρήσεων μεταφέροντας σε πραγματικό χρόνο πληροφορίες για γεγονότα και πρόσωπα που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στον Αγώνα.
Στην ενότητα «Ναυσιπλοΐα (ναυτικοί, πειρατεία)» περιλαμβάνονται τεκμήρια του Αρχείου της Νάπολης (ASNa) σχετικά με τη ναυσιπλοΐα, τους ναυτικούς αποκλεισμούς και τα προβλήματα που προκαλούσαν στην ελεύθερη ναυσιπλοΐα των ευρωπαϊκών πλοίων οι επιχειρήσεις των ελληνικών καταδρομικών πλοίων. Η ενότητα συμπληρώνεται με τεκμήρια από το αρχείο του «Θαλασσίου Δικαστηρίου» των Γενικών Αρχείων του Κράτους (Ελλάδα). Εντοπίστηκαν και παρουσιάζονται τμήματα δικογραφιών με τις προσφυγές πλοιάρχων από τη Νάπολη και τη Σαρδηνία. Η παρουσία της Ιταλίας και των Ιταλών φιλελλήνων στην ελληνική επανάσταση καταγράφεται ποικιλοτρόπως στην ενότητα «Φιλελληνισμός» μέσω των αρχειακών τεκμηρίων των Γενικών Αρχείων του Κράτους της Ελλάδας. Η Ιταλία αποτελεί καταφύγιο και χώρα υποδοχής για πολλούς Έλληνες φυγάδες. Προσφέρει το ασφαλές περιβάλλον που απαιτείται για τον σχεδιασμό κινήσεων στα πρώτα χρόνια του Αγώνα. Ευνοούνται οι επαφές με προσωπικότητες της χώρας και δημιουργούνται κύκλοι υποστήριξης, μέλη των οποίων διευκολύνουν την κάθοδο πολλών φιλελλήνων στην Ελλάδα. Είναι αξιοσημείωτο ότι η πλειοψηφία των Ιταλών στρατιωτικών, που έχουν εντοπιστεί στα ελληνικά αρχεία, προέρχονται από τη Νάπολη, τη Σαρδηνία και τη Σικελία.
«Η Κύπρος στον αγώνα του 1821»
Ιδιαίτερη σημασία έχει η ενότητα «Η Κύπρος στον αγώνα του 1821» στην οποία αναδεικνύονται οι προσπάθειες των Κυπρίων για την υποστήριξη της Ελληνικής Επανάστασης με τον παράλληλο αγώνα που διεξάγουν για την απελευθέρωση της πατρίδας τους. Οι Κύπριοι, από πολύ νωρίς, μυήθηκαν ως μέλη της Φιλικής Εταιρείας με σκοπό την προπαρασκευή της Επανάστασης. Ο αρχιεπίσκοπος της Κύπρου, Κυπριανός και ορισμένοι από τους σημαντικότερους πρόκριτους του νησιού, προσέφεραν μυστικά και υπό διάφορα προσχήματα, τη συνδρομή τους σε χρήμα και είδος για τους σκοπούς της Εταιρείας. Επιχειρείται επίσης η χαρτογράφηση της συμμετοχής των Κυπρίων αγωνιστών στην Επανάσταση του ’21 και των υπηρεσιών που προσέφεραν ενώ μέσα από συγκεκριμένα τεκμήρια, καταγράφεται η πορεία των Κυπρίων και των οικογενειών τους οι οποίοι, λόγω των διώξεων, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν κρυφά την Κύπρο αναζητώντας καταφύγιο στη Δυτική Ευρώπη. Εξαιρετικά σημαντικά τεκμήρια για τις σφαγές του 1821 στο νησί, αποτελούν τη συμβολή της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών. Μέσα από αρχειακές πηγές των Γενικών Αρχείων του Κράτους (ΓΑΚ), προβάλλονται επίσης, οι κινήσεις ομάδας Κυπρίων στο Ναύπλιο με σκοπό την προετοιμασία της μυστικής εκστρατείας κατά του Λιβάνου (1824-1826), η οποία αποτελούσε κίνηση αντιπερισπασμού κατά των Τούρκων.
Προσωπογραφία του Κυπριανού ως Ιερομονάχου. Φιλοτεχνήθηκε στο Ιάσιο (1801). Βρίσκεται στο σκευοφυλάκιο της Ιεράς Μονής Μαχαιρά.
Πληροφορίες:
Οι τρεις παράλληλες εκθέσεις (Αρχεία Νάπολης, ΓΑΚ Αθηνών και Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών) προβάλλονται ήδη διαδικτυακά με ψηφιακή περιήγηση στις παρακάτω ιστοσελίδες και διά ζώσης μόλις το επιτρέψουν οι περιστάσεις. www.archiviodistatonapoli.it, www.gak.gr, και www.cypriotstudies.org. Συντονιστής της δράσης: Γιάννης Κορίνθιος, Οργανωτική Επιτροπή: δρ Candida Carino (Αρχεία Νάπολης), δρ Αμαλία Παππά (ΓΑΚ) και δρ Χαράλαμπος Γ. Χοτζάκογλου και δρ Ιωάννης Α. Ηλιάδης (Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών).
Έκθεση «Χαίρε, Ω Χαίρε Ελευθεριά»
Στην Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών, η οποία στεγάζεται στο Παλαιό Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο, θα εκτεθούν πέραν της πρώτης έκθεσης, μία πληθώρα επιπρόσθετων κειμηλίων, που σχετίζονται με την περίοδο του 1821. Τα εκθέματα προέρχονται από τις Συλλογές του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου, καθώς και τις ιδιωτικές συλλογές της οικογένειας Παύλου Κυπριανού, του νομισματολόγου Ανδρέα Πιτσιλλίδη, του Άγι Φιλιππίδη και της οικογένειας Πάτροκλου Σταύρου, της Ι. Μ. Μαχαιρά, της Ι. Μ. Κύκκου και της Ιεράς Αρχιεπισκοπής. Σε αυτά περιλαμβάνονται όπλα της περιόδου, χαρακτικά, σπάνιες εκδόσεις, τοιχογραφίες και είδη λαϊκής τέχνης με απεικονίσεις ηρώων της επανάστασης του 1821, γραμματόσημα, πορτραίτα του αρχιεπισκόπου Κύπρου Κυπριανού, χάρτες, εφημερίδες εποχής, ενδυμασίες εποχής, αναμνηστικά μετάλλια, φιγούρες θεάτρου Σκιών, ζωγραφικοί πίνακες του Φώτη Κόντογλου και του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου Χατζημιχαήλ. Ξεχωριστή θέση μεταξύ των εκθεμάτων κατέχει το πρόπλασμα γλυπτού με τον Ιωάννη Βαπτιστή, το οποίο δώρισε στην Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών ο Ιταλός γλύπτης Don Battista Marello, παραβάλλοντας την καρατόμηση του Προδρόμου με τον Κυπριανό.
Πληροφορίες:
Το Δωμάτιο του Εθνομάρτυρα Κυπριανού στο Παλαιό Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο (και αργότερα οι περιοδικές εκθέσεις στους παρακείμενους χώρους) είναι προσβάσιμο ως ακολούθως: Δευτέρα: 10:00-14:00, Τρίτη-Παρασκευή: 09:00-16:00 και Σάββατο: 09:00-13:00. Η Έκθεση έχει τεθεί υπό την αιγίδα της Ιταλικής Πρεσβείας στη Λευκωσία.
