Kathimerini.gr
της Μαργαρίτα Πουρνάρα
Ωριμάζοντας, προτιμώ το Παρίσι από το Λονδίνο. Βρίσκω μεγαλύτερη ανακούφιση στην ομορφιά παρά στη ζωτικότητα. Μια ήσυχη μικρή πλατεία με κλαδεμένους, à la française, θάμνους, περιποιημένα άνθη και παγκάκια μετράνε μέσα μου περισσότερο από τα σμήνη με τα κινητά ανά χείρας στην Oxford Street. Πήγα στην Πόλη του Φωτός να δω το μεγάλο αφιέρωμα για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του κινήματος των σουρεαλιστών που φιλοξενεί το Κέντρο Πομπιντού. Ο ευχάριστος περιβάλλων χώρος (έως εκεί έφθαναν οι ουρές των θεατών) είχε και αυτός μια δόση υπερρεαλισμού: ένας μουσικός κατάφερνε με ένα τρικ να βγάζει ολοζώντανες φλόγες από την τούμπα του για να μαζεύει τα προς το ζην λίγο πριν από το κατώφλι του Μπομπούρ. Τα γαλλικά μουσεία, βλέπετε, έχουν την ιδιότητα να μεταμορφώνουν περισσότερο τη γειτονιά τους από τα βρετανικά, σαν να μπαίνεις στην αύρα τους πριν περάσεις την πόρτα τους.
Η έκθεση είναι από τα πλέον φιλόδοξα εγχειρήματα των τελευταίων ετών, έναν αιώνα μετά το περίφημο μανιφέστο του Αντρέ Μπρετόν, την ιδρυτική πράξη του κινήματος. Συγκεντρώνει τεράστιο αριθμό έργων και τεκμηρίων, με την πορεία του αφιερώματος να απλώνεται σε πέντε πόλεις. Στις Βρυξέλλες (έγινε ήδη εκεί), στο Παρίσι έως τον Ιανουάριο, για να συνεχίσει σε Μαδρίτη, Αμβούργο και Φιλαδέλφεια μέσα στο 2025, με έναν κορμό εκθεμάτων που θα παραμένει ίδιος και θα εμπλουτίζεται. Ο υπερρεαλισμός –που έφτασε έως και την πατρίδα μας διά του Εμπειρίκου και του Εγγονόπουλου– ακολούθησε τις ίδιες αρχές μεν, αλλά επηρεάστηκε και από την εντοπιότητα των φωτογράφων, ζωγράφων, ποιητών και λογοτεχνών. Αλλωστε το θέμα της ελευθερίας, η παράδοση στις δυνάμεις του υποσυνείδητου, η δημιουργικότητα, ήταν πάντα κεντρικό ζητούμενο. Η είσοδος στην έκθεση παρέπεμπε σε έναν λαβύρινθο, το στόμα ενός θηρίου. Και στο εσωτερικό, η μια αίθουσα διαδεχόταν θεματολογικά την άλλη σαν κουκκίδες που ενώνονται για να περιγράψουν την αισθητική πρωτοπορία που κράτησε καμιά 40αριά χρόνια, μέχρι που έκανε την εμφάνισή του ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός.
Στην έκθεση του Παρισιού βρίσκει κανείς τα πιο γνωστά έργα των σουρεαλιστών, σαν το τηλέφωνο-αστακό του Νταλί και βεβαίως τους μεγαλύτερους εκφραστές του κινήματος, από τον Μαγκρίτ έως τον Ντισάν και τον Μαξ Ερνστ, έργο του οποίου κοσμεί την κεντρική αφίσα του αφιερώματος. Το ευχάριστο είναι ότι για πρώτη φορά δίνεται έμφαση και στις γυναίκες καλλιτέχνιδες, που έως τώρα προβάλλονταν ίσως περισσότερο ως μούσες και λιγότερο ως δημιουργοί. Η Ντόρα Μάαρ, η Λεονόρα Κάρινγκτον και η Ντοροθέα Τάνινγκ μάς αποκαλύπτονται διαφορετικά και παίρνουν μια ισάξια θέση.
Είναι σαφέστατα το μεγαλύτερο αφιέρωμα που έχει γίνει ποτέ για το κίνημα που γεννήθηκε μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, εν μέσω της επώασης και της γέννησης του ολοκληρωτισμού, από ανθρώπους που επιζητούσαν ριζοσπαστικές αλλαγές στη θέαση του κόσμου.
Και σήμερα όμως, που η υφήλιος δοκιμάζεται από τις νέες προκλήσεις των πολεμικών συγκρούσεων, της κλιματικής αλλαγής, του αυταρχισμού, των μαζικών επιδημιών, και πάλι ο σουρεαλισμός με τον παραλογισμό του είναι επίκαιρος και παρών με έναν τρόπο. Πάντως, έστω και με την απόσταση του ενός αιώνα από την εκκίνησή του, αν και βρισκόμαστε στην εποχή της παντελούς επικράτησης της τεχνολογίας, δεν μπορεί κανείς να μη θαυμάσει έργα του κινήματος που αποθεώνουν τη φαντασία με μέσα εντελώς αναλογικά.
