Kathimerini.gr
Γιώτα Μυρτσιώτη
Η Χ.Μ. έβαζε τις τελευταίες πινελιές στο έργο που μόλις είχε ολοκληρώσει. Δάκρυα σταγόνες κυλούν στο πρόσωπο που είχε ζωγραφίσει, αλλά το βλέμμα καθαρό ατενίζει με αισιοδοξία και ελπίδα το μέλλον. Η δημιουργία ενός εικαστικού έργου ήταν η τελευταία δράση μιας δίωρης συνάντησης στο Μουσείο Φωτογραφίας του MOMus, όπου μπορούσε να εκφράσει τα συναισθήματα που βίωσε παρατηρώντας έργα και συζητώντας θέματα που αφορούσαν την απελευθέρωση του σώματος. «Η Τέχνη πάντα ανακουφίζει», έλεγε λίγες μέρες πριν, πείθοντας τον εαυτό της να δηλώσει συμμετοχή στα προγράμματα σε ογκολογικούς ασθενείς του MOMus –Μητροπολιτικός Οργανισμός Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης– για τα οποία είχε ενημερωθεί από τον θεράποντα ιατρό της και από την Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου.
Τόσο για εκείνη όσο και για τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας, οι λόγοι για τους οποίους δέχτηκαν να ενταχθούν στην εικαστική ψυχοθεραπεία CAre Art ήταν λίγο πολύ ίδιοι. Κατ’ αρχάς η έξοδος – αφορμή για κοινωνική συναναστροφή σε ένα μουσειακό περιβάλλον και η βιωματική εικαστική δράση που δίνει την ευκαιρία να μάθουν, να δημιουργήσουν, να ελευθερώσουν και να μοιραστούν σκέψεις και συναισθήματα με άλλους ογκολογικούς ασθενείς, να συνδεθούν φιλικά μεταξύ τους, να χαλαρώσουν, να μειώσουν το άγχος, να ανεβάσουν την αυτοπεποίθησή τους, να αισθανθούν ψυχολογικά καλύτερα.
H θετική αξιολόγηση ήταν καθοριστική τόσο για τη βελτίωση όσο και για τη διεύρυνση προγραμμάτων σε άτομα με απώλεια μνήμης.
Επέδρασαν έτσι τελικά στην ψυχοσύνθεσή τους οι εικαστικές δράσεις σε εκθέσεις του ΜOMus; Αν λάβουμε υπόψη την αξιολόγηση των απαντήσεων που έδωσαν οι συμμετέχουσες –παρούσες σε όλες τις συναντήσεις–, τότε και το ΜΟΜus σύντομα θα ενταχθεί στη διεθνή βιβλιογραφία για τις ευεργετικές επιδράσεις της CAre Art στην ψυχική υγεία των ασθενών με χρόνια νοσήματα. «Ανέβασε την ψυχολογία μου. Σταμάτησα να κλαίω», έγραψε χαρακτηριστικά μια συμμετέχουσα. «Με βοήθησε να διαχειριστώ τη νέα μου πραγματικότητα με φυσικό τρόπο χωρίς να αμύνομαι», έγραψε μια άλλη.
Η εικαστική ψυχοθεραπεία στα μουσεία εμφανίστηκε στη χώρα μας το τελευταίο διάστημα, αλλά για ογκολογικούς ασθενείς εφαρμόζεται μόνο στο MOMus εδώ και τρία χρόνια. Η πρώτη απόπειρα για τον σχεδιασμό ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2019. Η μουσειοπαιδαγωγική ομάδα δούλεψε μεθοδικά για την προετοιμασία τους και, σε συνεργασία με ογκολόγους ιατρούς και ειδικούς ψυχικής υγείας, αντιμετώπισε στοχευμένα δράσεις που αποσκοπούν στη «βελτίωση γνώσεων και δεξιοτήτων, στην ψυχολογική ενδυνάμωση, στη συνειδητότητα και την ψυχοεκπαίδευση» μέσα από τις εκθέσεις και τα έργα των συλλογών του MOMus.
Tα ευεργετικά αποτελέσματα ήταν εμφανή εξαρχής. Στα πρώτα προγράμματα συμμετείχαν μόνον γυναίκες υψηλού μορφωτικού επιπέδου. Αν και στην αρχή δήλωσαν συμμετοχή από περιέργεια, μετά την ολοκλήρωση ζήτησαν περισσότερες συναντήσεις με μεγαλύτερη διάρκεια.
Δύο από τα έργα που φιλοτέχνησαν ασθενείς μετά την παρότρυνση των ογκολόγων γιατρών τους.
«Πήρα κουράγιο»
«Περισσότερος χρόνος θα με βοηθούσε να εξωτερικεύσω τα συναισθήματά μου», δήλωσαν οι συμμετέχουσες. Το σύνολο σχεδόν των γυναικών βρήκε ενδιαφέρουσα τη φιλοσοφία του προγράμματος, ανέβασε την ψυχολογία τους. «Ανακαλύπτω πτυχές του εαυτού μου που δεν ήξερα ότι υπάρχουν». «Γνώρισα αξιόλογες κυρίες που αγωνίζονται και ελπίζουν σε ένα καλό μέλλον και πήρα κουράγιο». «Με βοήθησε να εσωτερικεύσω τα συναισθήματά μου πιο εύκολα, να μιλήσω γι’ αυτά με ανθρώπους που έχουν την ίδια εμπειρία, να νιώσω λιγότερο μόνη», έγραψαν.
H θετική αξιολόγηση ήταν καθοριστική τόσο για τη βελτίωση όσο και τη διεύρυνση προγραμμάτων σε άτομα με απώλεια μνήμης. Σήμερα, παρά τους περιορισμένους προϋπολογισμούς η CAre Art (εικαστική ψυχοθεραπεία) μπήκε στην προγραμματική πολιτική του MOMus. Ωθηση σ’ αυτό έδωσε και το μνημόνιο συνεργασίας που υπέγραψαν πέρσι με την Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου και την Εταιρεία Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας για τον εμπλουτισμό των δράσεων στα Μουσεία του MOMus στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα (Αλεξ Μυλωνά).
Μία από τις κατασκευές που δημιούργησαν οι συμμετέχουσες σε ένα από τα προγράμματα «CAre Art».
«Οι εικόνες διώχνουν τις μαύρες σκέψεις, είναι λυτρωτικές»
«Hταν ευτυχής η σύζευξη της εταιρείας ογκολόγων και του MOMus για την υλοποίηση του προγράμματος και την εδραίωσή του πριν καν το υπουργείο Πολιτισμού ξεκινήσει τη διαδικασία για τον σχεδιασμό της πολιτιστικής συνταγογράφησης στην Ελλάδα με την ένταξή της στο Ταμείο Ανάκαμψης», επισημαίνει στην «Κ» ο ογκολόγος Ιωάννης Μπουκοβίνας που ασπάζεται τη θεσμοθέτηση της εικαστικής ψυχοθεραπείας. «Είναι ακράδαντη η πίστη μας ότι η τέχνη μπορεί να βοηθήσει και να ξεκουράσει ανθρώπους με χρόνια νοσήματα. Στον Καναδά η συνταγογράφηση επίσκεψης ασθενών με καρκίνο στα μουσεία από το 2017, οργανωμένη και σε επίπεδο υποδομών (ασθενοφόρα έξω από τα μουσεία κ.ά.), απευθύνεται όχι μόνο σε άτομα με χρόνιες παθήσεις αλλά και σε ασθενείς που έχουν το μεγάλο ραντεβού με τον θάνατο. Τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά. Μεγάλο ποσοστό βλέπει τη ζωή με άλλο μάτι, εκτιμά την κάθε μέρα. Σχεδόν οι μισοί (40%) δείχνουν συμφιλιωμένοι με την ασθένεια, το 80% βρήκε την εμπειρία χρήσιμη για να αντιμετωπίσει τα προβλήματά του, το 60% ζήτησε να συνεχίσει το πρόγραμμα, ενώ το 80% βελτίωσε την αυτοεκτίμησή του και τη σχέση του με το περιβάλλον (οικογενειακό, κοινωνικό, νοσηλευτικό)», εξηγεί ο κ. Μπουκοβίνας. Ο ίδιος παροτρύνει τους ασθενείς του να ασχολούνται με την τέχνη. «Οι εικόνες ηρεμούν το μυαλό, διώχνουν τις μαύρες σκέψεις, είναι λυτρωτικές. Η αισθητική και η ομορφιά βοηθούν στην ορμονική ισορροπία του σώματος που διαταράσσεται από την ασθένεια, καταλαγιάζουν θυμούς και εκρήξεις», αναφέρει. «Ερευνα εξάλλου στο ιατρικό κέντρο του Πανεπιστημίου του Ρότσεστερ της Νέας Υόρκης βασισμένη σε ένα πρόγραμμα “Τέχνη στο κρεβάτι” για 73 ασθενείς με αιματολογικές κακοήθειες έδειξε ότι τα έργα τέχνης που παρατηρούσαν και συζητούσαν γι’ αυτά κατά τη διάρκεια της νοσηλείας τους, μείωσαν σε μεγάλα ποσοστά την πλήξη, το άγχος και την κατάθλιψη».
Ενα αντίστοιχο πρόγραμμα για ασθενείς και συνοδούς σχεδιάζει το ΜΟΜus και στη μονάδα Ημερησίας Νοσηλείας του Αντικαρκινικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης. Την περασμένη εβδομάδα ξεκίνησε η πέμπτη εικαστική ψυχροθεραπεία CΑre Αrt στην έκθεση φωτογραφίας «Χρήστος Δικαιάκος. Ο κόσμος ως ανοιχτό στούντιο» με την εικαστική ψυχοθεραπεύτρια Ιωάννα Βογιατζή. Η ανταπόκριση ήταν μεγάλη, αναφέρει η κ. Κοκορότσκου. «Μας δίνει φτερά να συνεχίσουμε ελπίζοντας στην εφαρμογή της πολιτιστικής συνταγογράφησης που θα μας βοηθήσει να επιλύσουμε σειρά προβλημάτων για τη διάχυση των προγραμμάτων, κυρίως για τον τρόπο με τον οποίο παραπέμπονται οι ασθενείς στα μουσεία».
