Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Γιατί χρησιμοποιούμε μεταφορές του σώματός μας όπως «πόδια» και «αφτιά» για να περιγράψουμε μέρη ενός αγγείου; Γιατί η ίδια λέξη «κούζα» της κυπριακής διαλέκτου να σχετίζεται νοηματικά με το κεραμικό αγγείο, αλλά και το ανθρώπινο κεφάλι; Ο PASHIAS προσεγγίζει αυτά τα ερωτήματα αντικαθιστώντας μέρος του σώματός του με κεραμικό θραύσμα που φτιάχτηκε πρόσφατα στην Κύπρο και μεταφέρθηκε στο μουσείο Fitzwilliam για την επιτέλεση. Η φιγούρα του καλλιτέχνη/αγγείου, εν μέρει ανθρώπινη και εν μέρει πηλός, συνομιλεί με τα κυπριακά αγγεία που εκτίθενται στο μουσείο, τα οποία δημιουργήθηκαν στο νησί πριν από χιλιάδες χρόνια.
Οι αρχαιολόγοι έχουν διατυπώσει διάφορες θεωρίες σχετικά με την προέλευση του ανθρωπομορφισμού στην κεραμική: θρησκευτικός ή ευρύτερα πολιτισμικός συμβολισμός, πρακτικές ανάγκες της καθημερινής ζωής που αντλούν έμπνευση από το ανθρώπινο σώμα σαν λειτουργικά βέλτιστη μορφή, ή εναλλακτικά, ως αποτέλεσμα μιας πτυχής της ανθρώπινης ικανότητας να προσλαμβάνει ερεθίσματα και να τα μετατρέπει σε γνώση. Προηγούμενα έργα του PASHIAS έχουν καταπιαστεί με τέτοιες πτυχές. Για παράδειγμα, στο έργο Temple-boy (2017), ο καλλιτέχνης διερευνά την απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος σε πήλινο ομοίωμα του 5ου αιώνα π.Χ. μέσα από την έννοια του μεταβολισμού, και συνδέοντας τον τελετουργικό χαρακτήρα του αγγείου με φυσιολογικές διεργασίες του ανθρώπινου σώματος. Ωστόσο, με το έργο KUZA αναπτύσσεται μια άλλη διάσταση της εξερεύνησης αυτής. Το έργο προσκαλεί τον επισκέπτη του μουσείου να διερευνήσει μια βαθύτερη σχέση του ανθρώπου με την υλικότητα που υπερβαίνει την κυριολεκτική μορφολογική συσχέτιση με το ανθρώπινο σώμα. Σε αντίθεση με το ειδώλιο του 5ου π.Χ αιώνα που αναπαριστά το σώμα κυριολεκτικά, η κούζα είναι μια μεταφορική απεικόνισή του.
Από μια διαφορετική οπτική γωνία, η φιγούρα του καλλιτέχνη σε διάλογο με τα εκθέματα του μουσείου παρουσιάζει την ανθρωπότητα ως μια συνεχή υλική παρουσία στον κόσμο, που εκτείνεται πέρα από τις ατομικές μας ζωές.
Η φιγούρα του καλλιτέχνη/αγγείου είναι μια άμεση αναφορά σε αυτή τη βαθύτερη υλική σύνδεση του σώματός μας με την ιστορία, με τον ιστορικό χρόνο, με αυτό που ονομάζουμε κληρονομιά: δηλώνει ότι η σχέση μας με τον χρόνο δεν είναι αφηρημένη, ότι ο χρόνος έχει υλική υπόσταση, και τον αντιλαμβανόμαστε σαν πράγμα και όχι σαν άυλη έννοια. Αυτό στέκει ως υπενθύμιση –και πόσο επίκαιρη είναι αυτή η υπενθύμιση– ότι οι ζωές μας είναι αλληλένδετες με τις ζωές των άλλων (των σύγχρονων, των προκατόχων και των διαδόχων μας) μέσω καθολικών και διαρκών ανθρώπινων αναγκών που παραμένουν αμετάβλητες κατά τη διάρκεια της ιστορίας. Όλοι οι άνθρωποι υποφέρουν το ίδιο μπροστά στη δίψα, μπροστά στην πείνα. Οι αμφορείς κατασκευάστηκαν για να μεταφέρουν και να διανέμουν αγαθά, για να ικανοποιήσουν αυτές τις παγκόσμιες ανάγκες. Περιβάλλοντας το αγγείο που καλύπτει το κεφάλι του με μια στοργική χειρονομία, ο καλλιτέχνης αγκαλιάζει ταυτόχρονα το παγκόσμιο κεφάλι της ανθρωπότητας. Οι αναφορές σε επαναστατικές ιδέες για τον κοινωνικό ρόλο της τέχνης που φτάνουν μέχρι τον Saint-Simon, δεν είναι δύσκολο να εντοπιστούν, με τον καλλιτέχνη να αναλαμβάνει την ευθύνη για τη διαμόρφωση αυτής της κοινωνίας των ανθρώπων. Το θέμα αυτό απασχόλησε τον PASHIAS ήδη στο Metaphora (2019) όπου το σώμα του καλλιτέχνη χρησιμοποιείται σαν αρχιτεκτονικό στήριγμα του ανθρώπινου οικοδομήματος και παρομοίως στο έργο A.B.S. (Training for performance #7) (2016) όπου ο καλλιτέχνης ως τιτάνας σηκώνει το βάρος του κόσμου στους ώμους του.
Από μια διαφορετική οπτική γωνία, η φιγούρα του καλλιτέχνη σε διάλογο με τα εκθέματα του μουσείου παρουσιάζει την ανθρωπότητα ως μια συνεχή υλική παρουσία στον κόσμο, που εκτείνεται πέρα από τις ατομικές μας ζωές. Το πήλινο αγγείο παρέχει απόδειξη αυτής της συνέχειας με απτό τρόπο, καθώς μπορεί κανείς ακόμα να διακρίνει τα δακτυλικά αποτυπώματα που εντυπώθηκαν στον πηλό από τους κατασκευαστές του. Ο κόπος και οι ιδέες των κεραμοποιών παραδίδονται σε εμάς σε μορφή πηλού. Αυτή η υλική και βιωματική απόδειξη της ιστορικής συνέχειας μάς διαβεβαιώνει ότι η προσωρινή μας ύπαρξή ως ατόμων αποτελεί μέρος ενός διαχρονικού ανθρώπινου σώματος που αφήνει διαρκή σημάδια παρουσίας στο εύρος της ιστορίας.
Η άμεση σύνδεση με τον καλλιτέχνη – είτε είναι ο κεραμοποιός της αρχαιότητας που εντύπωσε τα δακτυλικά του αποτυπώματα στο αγγείο, είτε ο PASHIAS που τοποθετεί το σώμα/αγγείο του ανάμεσα στους επισκέπτες του μουσείου – μας ενθαρρύνει να προχωρήσουμε πέρα από ένα αναλογισμό της σχέσης μας με την ιστορία. Η πρόσκληση του καλλιτέχνη προς τους επισκέπτες της Κυπριακής Συλλογής στο μουσείο είναι να βιώσουν τώρα, μέσα από την τέχνη, τη δυνατότητα για ουσιώδη ανθρώπινη επαφή. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των επισκεπτών και του καλλιτέχνη μαρτυρούν την ικανότητα της ύλης να μεσολαβεί στις κοινωνικές σχέσεις – όχι με όρους ανταλλακτικούς, αλλά με τρόπο που αγγίζει άμεσα την ανθρώπινή μας φύση. Αυτές οι αλληλεπιδράσεις κυμαίνονται από τη δυναμική θεατή/θεάματος ως μια πιο στενή επαφή αγκαλιάς, από την αναγνώριση της συνεισφοράς του καλλιτέχνη στην ανθρώπινη εμπειρία έως την ανάδυση της παιδικής μας περιέργειας που χάθηκε με την ενηλικίωση.
Δεν είναι άλλωστε αυτή η ανακάλυψη της σύνδεσής μας με την ύλη και με τους συνανθρώπους μας και συνάμα η ανάκλαση του εαυτού μας στα αντικείμενα που δημιουργούμε η διέξοδος από την αποξένωση;
Ο Δημήτρης Βενιζέλος είναι επιμελητής.
* Η ζωντανή επιτέλεση “KUZA” πήρε μέρος με ανάθεση του Πολιτιστικού Τμήματος της Ύπατης Αρμοστείας Κύπρου, περισσότερες πληροφορίες: www.pashias.art/kuza
