«Οδυσσέας»: Ένα οικουμενικό έργο

Στις 2 Φεβρουαρίου συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την έκδοση του «Οδυσσέα» («Ulysses»), του διάσημου μυθιστορήματος του Ιρλανδού συγγραφέα Τζέιμς Τζόις, ένα βιβλίο σταθμός στα παγκόσμια Γράμματα και με την ευκαιρία αυτή μιλήσαμε με τον πρέσβη της Ιρλανδίας στη Λευκωσία κύριο Κόνορ Λονγκ. Ο κ. Long αμέσως σημειώνει στην ερώτησή μου για το ποια είναι η παρακαταθήκη που άφησε ο «Οδυσσέας» του Τζέιμς Τζόις στον κόσμο πως οι εορτασμοί της εκατονταετηρίδας από την έκδοση του «Οδυσσέα» αντανακλούν τη σημασία του Τζόις στη σύγχρονη λογοτεχνία. «Ο “Οδυσσέας” είναι ένα μεταμορφωτικό έργο, στο οποίο ο αναγνώστης γίνεται μέρος της εσωτερικής ζωής των χαρακτήρων. Είναι ταυτόχρονα ένα έργο στο οποίο δεν συμβαίνουν πολλά στους χαρακτήρες, ωστόσο εμείς, ως αναγνώστες, συμμετέχουμε στις εμπειρίες τους. Το έργο του Τζόις ήταν μοναδικό στην απεικόνιση των ιδιωτικών, ανείπωτων, μερικές φορές ακόμη και ασυνάρτητων συναισθημάτων των πρωταγωνιστών του», συμπληρώνοντας πως ως χώρα του Τζόις, η Ιρλανδία επιδιώκει να μοιραστεί και να προωθήσει τη συμβολή του «Οδυσσέα» στη σύγχρονη λογοτεχνία σε όλο τον κόσμο. «Πιστεύουμε ότι η αντανάκλαση τόσο της ιρλανδικής ταυτότητάς της σε χρόνο και τόπο όσο και η βαθιά ανθρώπινη και παγκόσμια σημασία της μπορεί να συμβάλει σε μια κοινή διεθνή εμπειρία αυτού του λογοτεχνικού έργου».

Το λογότυπο «Ulysses 100» με το οποίο εορτάζονται τα 100 χρόνια από την έκδοση του «Οδυσσέα» του Ιρλανδού συγγραφέα Τζέιμς Τζόις. (Museum of Literature Ireland)

Άραγε, μετά από 100 χρόνια γιατί ακόμα ο «Οδυσσέας» παραμένει τόσο σημαντικός, ο κ. Λονγκ σημειώνει πως λόγω της οικειότητας των περιγραφών των χαρακτήρων των συναισθημάτων, των αναμνήσεων, των συνομιλιών τους, κάθε αναγνώστης έχει μια μοναδική ανάγνωση του βιβλίου. «Ως αναγνώστες, οι δικές μας εμπειρίες είναι αδιαχώριστες από την ερμηνεία μας για τον χαρακτήρα – είτε τη ζήλια τους για τους άλλους, είτε τις ανασφάλειές τους, τις φιλοδοξίες τους. Όλοι μας είχαμε αυτές τις εμπειρίες και μπορούμε να τις ξαναζήσουμε μέσα από τις περιγραφές των χαρακτήρων. Είναι επομένως και ένα οικουμενικό έργο, αφού κάθε αναγνώστης έχει τη δική του κατανόηση του έργου και την ιδιαίτερη ερμηνεία του για το νόημά του».
Ο «Οδυσσέας» του Τζόις είναι ένα έργο με πάρα πολλούς συμβολισμούς, αλλά και με έντονο το νεωτερικό στοιχείο, πόσο επίκαιροι όμως είναι στις μέρες μας οι συμβολισμοί του συγγραφέα; «Ο Τζόις αντανακλά τις νέες ιδέες της εποχής του. Οι χαρακτήρες του έχουν ψυχολογικό βάθος, το παρελθόν και τα συναισθήματά τους αποκαλύπτονται μέσα από το βιβλίο. Η πλοκή ή η αφήγηση δεν έχει ιδιαίτερο σκοπό ή νόημα, σε αντίθεση με την παραδοσιακή λογοτεχνία που είχε προηγηθεί» μού λέει ο κ. Λονγκ, συμπληρώνοντας πως ο Τζόις δείχνει μια βαθιά εξοικείωση με τα θεμέλια του δυτικού πολιτισμού. «Ο τίτλος του βιβλίου και η δομή του αντικατοπτρίζουν τον μύθο του Οδυσσέα. Ο Stephen Dedalus, ο ημι-αυτοβιογραφικός χαρακτήρας από το προηγούμενο έργο του Joyce “A Portrait of the Artist as a Young Man” είναι ο Τηλέμαχος του βιβλίου, ένας νεαρός άνδρας που περιπλανιέται αναζητώντας μια πατρική φιγούρα. Ο Leopold Bloom, ο χαρακτήρας του Οδυσσέα, είναι ένας άντρας από οικογένεια μεταναστών, ο οποίος, όπως και ο Οδυσσέας, είναι ένας άνθρωπος με αβέβαιη ταυτότητα του οποίου το ταξίδι στην πόλη είναι μοναχικό, αλλά σε αναζήτηση συντροφιάς, συμπεριλαμβανομένου του χαμένου γιου του. Οι παραλληλισμοί με την ομηρική μυθολογία μερικές φορές είναι άπιαστοι και η δομή δεν είναι άμεσο αντίγραφο των 24 βιβλίων του Ομήρου, αλλά η σύνδεση μεταξύ των δύο έργων δεν απουσιάζει ποτέ».

Μέσα από τις σελίδες του «Οδυσσέα» ο ήρωας του βιβλίου περιπλανιέται στο Δουβλίνο, συναντάει διαφορετικούς χαρακτήρες της πόλης, περιγράφει τοπία και ανθρώπους... τράβηξε ο συγγραφέας μια καλή φωτογραφία της πόλης, αλλά και της κοινωνίας ευρύτερα; «Ο “Οδυσσέας” είναι ένα βιβλίο πολύ βαθιά ριζωμένο στην πραγματικότητα. Η περιγραφή του για τις τοποθεσίες του Δουβλίνου είναι αλάνθαστη. Μία από τις παραδόσεις του Δουβλίνου των τελευταίων δεκαετιών είναι η αναπαράσταση των ταξιδιών των χαρακτήρων στο “Bloomsday”, στις 16 Ιουνίου. Ακόμη και σήμερα, η πόλη που περιέγραψε είναι ακόμα σε μεγάλο βαθμό παρούσα – οι δρόμοι, τα κτίρια, ακόμη και πολλές από τις παμπ και τα καταστήματα του επισκέπτονται οι χαρακτήρες. Ως νεαρός άνδρας, η οικογένεια του Τζόις μετακόμισε πολλές φορές στην πόλη, λόγω των απερίσκεπτων οικονομικών ατυχιών του πατέρα του, προσδίδοντάς του μια μοναδική ευαισθησία στη φυσική πόλη. Ο Τζόις ήταν εξόριστος, όταν έγραψε τον “Οδυσσέα”, αλλά το βιβλίο είναι απόλυτα ακριβές στην περιγραφή της πόλης του». Όσο για την κοινωνία ο κ. Λονγκ τονίζει πως ο Τζόις είχε αιχμαλωτίσει την ιρλανδική κοινωνία των αρχών του 1900 με αλάνθαστη ακρίβεια και στα προηγούμενα έργα του, «A Portrait of the Artist as Young Man» και «Dubliners». «Οι περιγραφές του για την ιρλανδική κοινωνία, που καλύπτουν την πολιτική αναταραχή, τις κοινωνικές φιλοδοξίες, την ευσέβεια, τις οικονομικές δυσκολίες και τον ανθρώπινο πόνο, είναι διορατικές και ακόμη και σήμερα τα γραπτά του για την κοινωνία της εποχής του έχουν ένα αδιαμφισβήτητο δαχτυλίδι αλήθειας» συμπληρώνοντας πως η περιγραφή του Τζόις για την πόλη και τους ανθρώπους της δεν είναι ποτέ συναισθηματική ή επαινετική. «Έχει πλήρη επίγνωση της αδυναμίας των κατοίκων του. Ωστόσο, είναι πάντα ειλικρινής, ακόμα κι αν η ειλικρίνειά του δεν εκτιμήθηκε από τους Ιρλανδούς αναγνώστες του κατά τη διάρκεια της ζωής του».

Ο κ. Λονγκ εξηγεί πως ο «Οδυσσέας» είναι ίσως μια μοναδική περίπτωση βιβλίου που το σκηνικό είναι τόσο κεντρικό στο νόημα της ιστορίας. «Για την πόλη του Δουβλίνου και τους Δουβλινέζους, ο “Οδυσσέας” είναι σε μεγάλο βαθμό το βιβλίο της πόλης. Ταυτόχρονα, η καθολικότητά του είναι καλά αναγνωρισμένη».

Πολιτιστική διπλωματία

Κλείνοντας την κουβέντα μας, ρώτησα τον κ. Λονγκ για την αξία και τη σημασία της πολιτιστικής διπλωματίας και πώς η χώρα του αξιοποιεί αυτό το εργαλείο: «Η Ιρλανδία έχει μια διασπορά 60-70 εκατομμυρίων σε όλο τον κόσμο και η ιρλανδική κουλτούρα είναι ένας σημαντικός συνδετικός κρίκος μεταξύ της Ιρλανδίας και των εκατομμυρίων Ιρλανδών. Ο πολιτισμός παίζει επίσης κεντρικό ρόλο στη ζωή των κοινοτήτων της Διασποράς μας. ιρλανδικές πολιτιστικές δραστηριότητες. Η προώθηση του πολιτισμού μας, είτε μουσικής, θεάτρου και κινηματογράφου, λογοτεχνίας ή δραστηριοτήτων όπως ο ιρλανδικός χορός ή τα γαελικά αθλήματα είναι μια σημαντική πτυχή της εξάπλωσής μας σε όλο τον κόσμο. Η πολιτιστική διπλωματία είναι επομένως σημαντική για την ενίσχυση της ευαισθητοποίησης για την Ιρλανδία διεθνώς και για την οικοδόμηση συνδέσεων μεταξύ πολιτιστικών και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων διεθνώς. Είμαστε πολύ περήφανοι για τον ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν οι συγγραφείς, οι καλλιτέχνες και οι ερμηνευτές μας στο να φέρουν μια ξεχωριστή ιρλανδική οπτική στο κοινό σε όλο τον κόσμο». Ο κ. Λονγκ τόνισε πως η πολιτιστική διπλωματία αποτελεί μέρος της διεθνούς δέσμευσης της χώρας από τη δεκαετία του 1940. «Η προώθηση του πολιτισμού μας ενισχύει τη φωνή μας διεθνώς και βοηθά στην επικοινωνία των αξιών, των ιδεών και της επιρροής μας στους διεθνείς εταίρους. Παραμένει βασικό μέρος της διπλωματίας μας στην Κύπρο και σε όλο τον κόσμο».