Του Πέτρου Ζαρούνα
Η μάχη της Λευκωσίας έλαβε χώρα στη δεύτερη φάση της τουρκικής εισβολής και συγκεκριμένα μεταξύ 14ης με 17ης Αυγούστου του 1974. Εκείνο επί του οποίου υπάρχουν διιστάμενες απόψεις είναι το ποιος ήταν ο Αντικειμενικός Σκοπός (ΑΝΣΚ) της τουρκικής επιχείρησης. Το παρόν κείμενο θα επιχειρήσει στηριγμένο σε ελληνικές, κυπριακές και τουρκικές πηγές να δώσει τη δική του θέση αφού πρώτα αξιολογήσει τις κυριότερες από τις υφιστάμενες απόψεις.
Η πρώτη άποψη, την οποία υποστηρίζουν ο τότε ταγματάρχης και νυν υποστράτηγος ε.α Κωνσταντίνος Αχιλλείδης (που έλαβε μέρος στη μάχη ως διοικητής του 212 ΤΕ) όπως και ο συνταγματάρχης ε.α Άντης Λοΐζου, είναι ότι οι Τούρκοι επιδίωκαν την ολική κατάληψη της Λευκωσίας ή το λιγότερο τη περικύκλωση της. Την άποψη Αχιλλείδη υιοθέτησε εν πολλοίς στο κρίσιμο χρόνο ο συνταγματάρχης Γεώργιος Αζίνας τότε διοικητής της 3ης Ανωτέρας Τακτικής Διοίκησης (ΑΤΔ) που ήταν ο σχηματισμός της ΕΦ που αντιμετώπισε τη τουρκική επίθεση.
Η δεύτερη άποψη την οποία υιοθέτησαν οι Γεώργιος Σέργη ταξίαρχος ε.α και ο συγγραφέας και ερευνητής Σπύρος Παπαγεωργίου ήταν ότι σκοπός των Τούρκων ήταν η κατάληψη μόνο των βορειοδυτικών προαστίων της Λευκωσίας δηλαδή του Αγίου Παύλου και του Αγίου Δομετίου.
Η τρίτη άποψη είναι εκείνη του ερευνητή και συγγραφέα του βιβλίου «Απεσοβήθη τελικώς ο κίνδυνος» Χρύσανθου Χρυσάνθου ότι το επιδιωκόμενο από τους Τούρκους ήταν η κατάληψη του αεροδρομίου Λευκωσίας κάτι που δεν είχαν καταφέρει στη πρώτη φάση της εισβολής.
Αξιολόγηση των απόψεων:
Ας εξετάσουμε τη πρώτη άποψη:
Κατά πρώτο όπως είναι γνωστό ο πόλεμος αποτελεί προέκταση της πολιτικής. Δηλαδή προσπαθεί με βίαια μέσα να πετύχει τους πολιτικούς στόχους της ειρήνης. Στη περίπτωση που εξετάζουμε η δεύτερη τουρκική επιχείρηση του Αυγούστου του 1974 είχε σαν πολιτικό στόχο να επιβάλει επί του εδάφους το σχέδιο Gunes ή εναλλακτικά το σχέδιο Denktash(Τ/κ ζώνη 34%) όπως αυτά είχαν προταθεί στη Γενεύη στις 13 Αυγούστου 1974 και δεν έγιναν δεκτά από τη πλευρά μας. Στο σχέδιο Denktash διευκρινιζόταν ότι ΜΟΝΟ ο Τ/κ τομέας της Λευκωσίας θα περιλαμβάνονταν στην υπό δημιουργία τουρκική ζώνη.
Κατά δεύτερο όπως αποκαλύπτουν οι Edward J. Erickson και Mesut Oyat, στο εκδοθέν στις ΗΠΑ από το Πανεπιστήμιο των Πεζοναυτών βιβλίο τους, δεν υπήρξε κανένας σχεδιασμός αυτής της κλίμακας. Αντίθετα από άλλη πηγή μαθαίνουμε πως ο τότε Τούρκος υποστράτηγος Bedrettin Demirel, που συμμετείχε στις τουρκικές επιχειρήσεις ως ο επικεφαλής της 39ης Μεραρχίας Πεζικού, παραπονιέται στα απομνημονεύματα του για τη μη συμπερίληψη στα σχέδια επιχειρήσεων και τη κατάληψη κάποιων σημαντικών υποδομών που βρίσκονταν στη Λευκωσία όπως η CYTA.
Κατά τρίτο οι δυνάμεις του 6ου ΣΣ (δηλαδή της δύναμης εισβολής) υπό τον στρατηγό Nurettin Ersin, όπως σημειώνει ο υποστράτηγος Demirel, δεν αρκούσαν ούτε για την κατάληψη της Λάρνακας και γι αυτό αφαιρέθηκε η Λάρνακα που ήταν στα αρχικά σχέδια των επιχειρήσεων του Αυγούστου.
Κατά τέταρτο ακόμα και η επίθεση προς τη Μόρφου έγινε εφικτή μόνο μετά την απελευθέρωση της εφεδρείας του 6ου ΣΣ. Άρχισε στις 15/08 και όχι στις 14/08 με οδηγίες του διοικητή της 2ης στρατιάς στρατηγός Aktulga. Ο στρατάρχης ανέμενε την 28η Μεραρχία Πεζικού του υποστράτηγου Osman Fazil Polat και τη 39η Μεραρχία Πεζικού του υποστράτηγου Bedrettin Demirel να πετύχουν τους ενδιάμεσους στόχους τους. Η έναρξη της επίθεσης προς Μόρφου άφησε το 6ο ΣΣ χωρίς εφεδρείες. Γι αυτό ενημερώθηκαν από το σωματάρχη Nurettin Ersin όλοι οι διοικητές των τουρκικών σχηματισμών ώστε να μην αναμένουν ενισχύσεις.
Κατά πέμπτο ουδεμία επίθεση δεν σημειώθηκε από τα ανατολικά της Λευκωσίας ώστε να επιτευχθεί η περικύκλωση ή και η κατάληψη της, παρά τα κενά της άμυνας που υπήρξαν στη περιοχή Μπάτα και Αγλαντζιάς. Η μόνη επιχείρηση που έλαβε χώρα στα ανατολικά ήταν εκείνη στο Πυρόι με στόχο όμως τη σύνδεση της καταληφθείσας περιοχής με τη Λουρουτζίνα.
Κατά έκτο οι διατεθείσες δυνάμεις στο συγκρότημα Katircioglu (ΤΟΥΡΔΥΚ, 2ο Τάγμα του 50ου Συντάγματος Πεζικού, 2 ίλες αρμάτων και 2 Συντάγματα Πεζικού των Τ/κ στη Πράσινη Γραμμή), που επιτέθηκε από τα δυτικά κατά της Λευκωσίας, δεν επαρκούσαν σύμφωνα με τον ταξίαρχο ε.α Γεώργιο Σέργη για τη κατάληψη ή περικύκλωση της πόλης της Λευκωσίας. Να σημειώσουμε ότι μετά την αποτυχία της αρχικής επίθεσης στις 14/08, χάρις στην ηρωική αντίσταση της διλοχίας της ΕΛΔΥΚ υπό τον αντισυνταγματάρχη Παναγιώτη Σταυρουλόπουλο και του 212 ΤΕ του ταγματάρχη Κωνσταντίνου Αχιλλείδη, ο εχθρός άλλαξε διοικητή και τον συνταγματάρχη Mustafa Katircioglou διοικητή της ΤΟΥΡΔΥΚ αντικατέστησε ο επιτελικός συνταγματάρχης Esref Bitlis. Ο εχθρός αφού ανασυγκροτήθηκε κατά τη 15η Αυγούστου επανέλαβε με σχετική καθυστέρηση τη προσπάθεια του στις 16 Αυγούστου με τις ίδιες ακριβώς δυνάμεις ελλείψει ενισχύσεων του 6ου ΣΣ. Εκτιμώ ότι ο συνταγματάρχης Bitlis θα περιόρισε και τον ΑΝΣΚ του αφού γνώριζε ότι πλέον δεν υπήρχε ικανός χρόνος και πως στις 18.00 της 16ης θα ξεκινούσε η κατάπαυση του πυρός.
Κατά έβδομο οι δυνάμεις του εχθρού μετά τη κατάληψη του στρατοπέδου της ΕΛΔΥΚ και της σχολής Γρηγορίου επικεντρώθηκαν στη κατάληψη των υψωμάτων 180 (ύψωμα Κολοκασίδη), 182 (ύψωμα Αρμένικου Νεκροταφείου) τα οποία ήλεγχε το 212 ΤΕ και των φυλακίων του Αγίου Παύλου δυτικά και βορείως της λεωφόρου Δημοκρατίας που επάνδρωνε ο 1ος Λόχος του 336 ΤΕ που βρισκόταν υπό τις διαταγές του ταγματάρχη Δημήτρη Αλευρομάγειρου. Η κίνηση κατά του υψώματος 190 (ύψωμα CYTA) έγινε εξ αντανακλάσεως λόγω του ότι ο εχθρός δεχόταν πυρά από το συγκεκριμένο ύψωμα. Καμία προσπάθεια δεν αναλήφθηκε προς Μονπαρνάς και Μακεδονίτισσα. Παράλληλα με την επίθεση του ενάντια στο 212 ΤΕ ο εχθρός επιτέθηκε και από βορρά στο 336 ΤΕ στη περιοχή ιπποδρομιών με πιθανό στόχο τη λεωφόρο Δημοκρατίας και επέτυχε τη κατάληψη 4 φυλακίων (1001,1003,1005, 1007).
Η δεύτερη άποψη για κατάληψη των βορειοδυτικών προαστίων ενισχύεται και από το γεγονός ότι παράλληλα με την επίθεση κατά της ΕΛΔΥΚ ο εχθρός επιχείρησε και την κατάληψη φυλακίων του 1ου λόχου του 336 ΤΕ καθώς και από την εμπλοκή των δυνάμεων των Τ/κ της ΤΜΤ στο μεγαλύτερο τμήμα της Πράσινης Γραμμής που συμπεριλήφθηκαν στο τουρκικό συγκρότημα της ΤΟΥΡΔΥΚ. Προσπάθεια έγινε και για τη κατάληψη των θέσεων της ΕΦ δυτικά της λεωφόρου Δημοκρατίας στις 17/08 το πρωί με παραβίαση της εκεχειρίας. Αυτή ανακόπηκε χάρις στη πρωτοβουλία του διοικητή της 184 ΠΠΠ ταγματάρχη Κωνσταντίνου Σεβαστίδη να παραβεί τις οδηγίες του ΓΕΕΦ και να εκτελέσει βολές που υποχρέωσαν τον εχθρό σε τερματισμό της επίθεσης.
Σε ότι αφορά τη τρίτη άποψη για κατάληψη του αεροδρομίου αυτή καταρρίπτεται από το γεγονός ότι το αεροδρόμιο Λευκωσίας δεν είχε πλέον τη χρησιμότητα που είχε κατά τη πρώτη φάση της εισβολής λόγω της πρόσβασης των Τούρκων στη θάλασσα. Η κατάληψη του δεν μπορούσε να γίνει γιατί ήταν πλέον υπό την ευθύνη των δυνάμεων των Ηνωμένων Εθνών. Τέλος να σημειωθεί ότι το συγκρότημα της ΤΟΥΡΔΥΚ δεν κινήθηκε κατά του αεροδρομίου ακόμα και όταν κατέλαβε το στρατόπεδο της ΕΛΔΥΚ.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Με βάση όλα τα πιο πάνω εκτιμώ πως ο τουρκικός ΑΝΣΚ ήταν αρχικά, δηλαδή κατά τη 14η Αυγούστου, η κατάληψη των βορειοδυτικών προαστίων της Λευκωσίας. Όταν αυτό αποδείχθηκε αδύνατο να πραγματοποιηθεί, λόγω της ισχυρής και συντονισμένης αντίστασης των ημετέρων δυνάμεων, της έλλειψης ενισχύσεων αλλά και του μη ικανού χρόνου για υλοποίηση του ο τουρκικός ΑΝΣΚ πιθανότατα τροποποιήθηκε και περιορίστηκε στις 16/08 στη διασφάλιση των οδών Αυξεντίου και Δημοκρατίας ώστε ο εχθρός να εξασφαλίσει την οδική σύνδεση του Τ/κ τομέα της Λευκωσίας με τη περιοχή Μόρφου που είχε σχεδόν καταληφθεί στις 16 Αυγούστου.
Τελευταία σημείωση: Στις αντιπαραθέσεις για τη συγκεκριμένη μάχη έχει δυστυχώς υπεισέλθει και η πολιτική τοποθέτηση των αξιωματικών που στελέχωναν τις μονάδες της ΕΦ που ενεπλάκησαν. Από τη δική μου πλευρά υιοθετώ αυτό που ο υποστρατηγός Αχιλλείδης τόνισε. Δηλαδή ότι ο πόλεμος απαιτεί συλλογική προσπάθεια και δεν μπορεί να κερδηθεί με τη πρωτοβουλία ενός ηγήτορα ή ενός μαχητή. Τιμή, δόξα και ευγνωμοσύνη αξίζει σε όσους πολέμησαν στη μάχη αυτή είτε σαν ηγήτορες είτε σαν απλοί στρατιώτες. Απόδειξαν ότι με τη συνεργασία και την οργάνωση μπορούμε να νικήσουμε τον εχθρό. Για λόγους ιστορίας αναφέρω πως στη μάχη αυτή συμμετείχαν οι ακόλουθες μονάδες: Διλοχία ΕΛΔΥΚ, 212 ΤΠΖ, 386 ΤΠΖ, 336 ΤΕ, Διμοιρία Α/Τ της Ά Μοίρας Καταδρομών, 187 ΜΠΠ και η 184 ΠΠΠ.
Για τη συγγραφή των πιο άνω χρησιμοποιήθηκαν οι ακόλουθες πηγές:
1. Απομνημονεύματα, Bedrettin Demirel τότε διοικητή της 39ης ΜΠΖ
2. Phase Line Attila: The Amphibious Campaign for Cyprus, Edward J. Erickson στρατηγός ε.α (ΗΠΑ) και Mesut Oyat Σ/χης ε.α (Τουρκία)
3. 30 Hot Days, M.A. Birand
4. Έκθεση ΓΕΕΦ για επιχειρήσεις 1974
5. Στρατιωτικά Διδάγματα των επιχειρήσεων στη Κύπρο, ΥΠΑΜ ΚΔ
6. Η Μάχη της Κύπρου, Γεώργιου Σέργη Ταξίαρχου ε.α
7. Απεσοβήθη τελικώς ο κίνδυνος, Χρύσανθου Χρυσάνθου
8. Το 212 Τάγμα ΠΖ στη μάχη της Λευκωσίας, Γ.Α. Πασιαρδής
9. Άρθρα Άντη Λοΐζου σ/χη ε.α στην εφημερίδα «Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ»
10. Ιστορική έρευνα, Αθανάσιου Πολύζου Ταξίαρχου ε.α
11. Συνέντευξη με Κωνσταντίνο Αχιλλείδη υποστράτηγο ε.α
12. Η Κατάθεση μου (Τόμος 4), Γλαύκος Κληρίδης
13. Χάρτες της εποχής και χάρτες απεικόνισης δυνάμεων
* Ο κ. Πέτρος Ζαρούνας είναι διεθνολόγος
