Εξωστρέφεια, αποτροπή και ανθεκτικότητα
Του Θάνου Π. Ντόκου*
Το διεθνές πολιτικό και οικονομικό σύστημα βρίσκεται σήμερα σε μεταβατικό στάδιο. Δυνάμεις σε παγκόσμιο και περιφερειακό επίπεδο αμφισβητούν και αποστασιοποιούνται αισθητά από την ισχύουσα διεθνή τάξη πραγμάτων που διέπετε από κανόνες και αναπτύσσουν ηγεμονικές βλέψεις. Οσον αφορά την ελληνική εθνική ασφάλεια, οι τουρκικές επιθετικές αναθεωρητικές βλέψεις και αντίστοιχες μονομερείς ενέργειες καταδεικνύουν ότι δεν υπάρχουν περιθώρια εφησυχασμού. Επιπλέον, η πανδημία COVID-19, οι συχνότερες και υψηλότερης έντασης φυσικές καταστροφές, οι συνεχείς μεταναστευτικές ροές (και η εργαλειοποίηση αυτών), οι αναδυόμενες προκλήσεις ως αποτέλεσμα των τεχνολογικών εξελίξεων και η αυξανόμενη υβριδική απειλή από κράτη και μη κρατικούς δρώντες υπογραμμίζουν την ανάγκη για ενίσχυση της αμυντικής, οικονομικής και κοινωνικής θωράκισης της χώρας.
Η αποδοτική χρησιμοποίηση των διαθέσιμων μέσων για την προώθηση των εθνικών συμφερόντων επιβάλλει ένα σύστημα στρατηγικού σχεδιασμού, έναν μηχανισμό συντονισμού και εφαρμογής της πολιτικής εθνικής ασφαλείας και ένα ακόμη πιο αποτελεσματικό σύστημα διαχείρισης κρίσεων. Προτείνονται οι ακόλουθες βασικές στρατηγικές κατευθύνσεις στον τομέα της εθνικής ασφάλειας (χωρίς υποχρεωτική σειρά σπουδαιότητας, πλην της πρώτης):
1. Υπέρτατη προτεραιότητα θα συνεχίσει να αποτελεί η προάσπιση της εθνικής κυριαρχίας, της εδαφικής ακεραιότητας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων.
2. Η Ελλάδα θα παραμείνει σταθερός υποστηρικτής της διεθνούς νομιμότητας και κάθε προσπάθειας ενίσχυσης ενός διεθνούς συστήματος βασισμένου στο διεθνές δίκαιο και στην τήρηση των διεθνών κανόνων. Η Σύμβαση για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας θα συνεχίσει να αποτελεί τον γνώμονα για την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και αποκλειστικής οικονομικής ζώνης με όλα τα γειτονικά κράτη, πρακτική που η χώρα μας έχει ήδη ακολουθήσει με τη σύναψη των συμφωνιών οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών πολλαπλών χρήσεων με την Ιταλία (Ιούνιος 2020) και αποκλειστικής οικονομικής ζώνης με την Αίγυπτο (Αύγουστος 2020). Εφόσον αυτό δεν καταστεί δυνατόν, θα επιδιωχθεί η παραπομπή του ζητήματος σε διεθνές δικαιοδοτικό όργανο.
Το 2006, σε συνέδριο για το µέλλον της Τουρκίας, ο Χάντινγκτον υποστήριξε πως εκείνη διατηρούσε την καλύτερη θέση για να ηγηθεί του ισλαµικού κόσµου
3. Για την αποτροπή και αντιμετώπιση αναθεωρητικών πολιτικών, η Ελλάδα θα συνεχίσει την υλοποίηση μιας στρατηγικής που στοχεύει στη σαφή και ορατή αύξηση του κόστους σε απαγορευτικό επίπεδο για τον επιτιθέμενο. Θα στηρίζεται στη βέλτιστη αξιοποίηση των συντελεστών εθνικής ισχύος, πρωτίστως με την εσωτερική ενδυνάμωση, μέσω της ενίσχυσης της Εθνικής Άμυνας και της διατήρησης της αναγκαίας αποτρεπτικής ικανότητας. Παράλληλα, θα επιδιώκεται η εξωτερική εξισορρόπηση απειλών, αξιοποιώντας τη συμμετοχή μας στην Ε.Ε. (και επενδύοντας στη στρατηγική αυτονομία της) και στο ΝΑΤΟ, τις διμερείς και άλλες εταιρικές σχέσεις και συνεργασίες.
Η Ελλάδα θα συνεχίσει να ασκεί το δικαίωμα αυτοάμυνας με βάση τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ, με διάταξη των Ενόπλων Δυνάμεων ευθέως ανάλογη της εκτίμησης απειλής. Επίσης, οι υφιστάμενες απειλές μάς υποχρεώνουν να δίδουμε έμφαση στην ανάπτυξη και διατήρηση ισχυρής εγχώριας αμυντικής τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης, καθώς και στην ενίσχυση της έρευνας και καινοτομίας, με έμφαση στις αναδυόμενες και ανατρεπτικές τεχνολογίες και στις εφαρμογές Διαστήματος.
4. Σταθερή επιδίωξη αποτελεί ο τερματισμός της τουρκικής κατοχής και εποικισμού και η εξεύρεση αμοιβαία αποδεκτής, δίκαιης και βιώσιμης λύσης του κυπριακού ζητήματος, στη βάση των σχετικών αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, η οποία λύση θα πρέπει επίσης να συνάδει πλήρως με την ιδιότητα της Κύπρου ως κράτους-μέλους της Ε.Ε.
5. Η αυξανόμενη χρήση υβριδικών µμεθόδων από αναθεωρητικά κράτη και άλλους δρώντες υποχρεώνουν τη χώρα µας να προσαρμόσει τον σχεδιασμό της. Θεμελιώδης στόχος είναι, επίσης, η προστασία του δημοκρατικού πολιτεύματος, της ζωής και της περιουσίας των πολιτών, καθώς και γενικότερα της εσωτερικής σταθερότητας και ασφάλειας. Απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιτυχή αντιμετώπιση εκτάκτων καταστάσεων, εκτός από τις ισχυρές Ένοπλες Δυνάμεις, είναι: α) Η εξασφάλιση ότι τα Σώματα Ασφαλείας και οι υπηρεσίες πληροφοριών διαθέτουν τον απαραίτητο σχεδιασμό, πόρους, εκπαίδευση και ικανότητες για να αντιμετωπίσουν σε πλαίσιο διαφάνειας και λογοδοσίας κάθε μορφής απειλή για την εσωτερική ασφάλεια. β) Η υψηλή ανθεκτικότητα της χώρας προκειμένου να επιτευχθεί αυξημένη ικανότητα πρόβλεψης, εκτίμησης, πρόληψης, αντιμετώπισης και ανάκαμψης από ένα καταστροφικό συμβάν. γ) Η εξασφάλιση εθνικής και κοινωνικής συνοχής.
6. Η εξωστρέφεια και η ενεργητική συµµετοχή στους ευρωατλαντικούς θεσµούς, καθώς και η παρουσία στα διεθνή fora, θα συνεχίσουν να αποτελούν δοµικά συστατικά της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Η χώρα θα συνεχίσει να συμμετέχει σε διεθνείς αποστολές του ΟΗΕ, της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ, προωθώντας την εικόνα της Ελλάδας ως παρόχου ασφαλείας και πυλώνα σταθερότητας και συμβάλλοντας στην απόκτηση εμπειρίας από τις ελληνικές Ενοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας.
7. Η σταθερότητα και η ασφάλεια του γεωπολιτικού περιγύρου της, ήτοι των Βαλκανίων, του Ευξείνου Πόντου και της Ανατολικής Μεσογείου, θα συνεχίσουν να αποτελούν υψηλή προτεραιότητα. Στις περιοχές αυτές η Ελλάδα οφείλει να προστατεύει τα συμφέροντά της μέσω μιας ενεργητικής και πολυδιάστατης πολιτικής, σε συνεργασία με τους εταίρους και συμμάχους της.
8. ∆εδοµένης της ιστορίας και της γεωγραφίας, ιδιαίτερη βαρύτητα θα συνεχίσει να δίδεται στη σηµασία της θαλάσσιας ισχύος. Επίσης, λόγω του μεγέθους της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, η Ελλάδα θα συνεχίσει να είναι ισχυρός υποστηρικτής των αρχών της ελεύθερης ναυσιπλοΐας και θα συμμετέχει δραστήρια στις διεθνείς προσπάθειες για την ασφάλεια των θαλασσίων μεταφορών.
9. Εκ των κεντρικών στόχων της χώρας θα είναι η ανάδειξή της σε διεθνή κόμβο στους τομείς της ενέργειας, της διακίνησης αγαθών και υπηρεσιών.
10. Θα καταβληθεί σηµαντική προσπάθεια για την αντιµετώπιση του δημογραφικού προβλήματος και την αντιστροφή της «διαρροής επιστημονικού δυναμικού».
11. Η κλιµατική αλλαγή και η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος θα αποτελέσουν σηµαντικούς παράγοντες στρατηγικού σχεδιασμού σε κάθε τομέα κυβερνητικής δράσης.
12. Θα συνεχίσει να αποτελεί υψηλή προτεραιότητα για την Ελλάδα η προστασία των εθνικών –και ταυτόχρονα ευρωπαϊκών– συνόρων της από την παράτυπη µετανάστευση, καθώς και η αποτροπή δραστηριοτήτων και λειτουργίας δικτύων που σχετίζονται µε την τροµοκρατία, το οργανωµένο έγκληµα και την εµπορία ανθρώπων και παράνομων αγαθών. Ειδικότερα, η διαχείριση των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών θα έχει ως κεντρικό γνώμονα την προστασία των εθνικών συμφερόντων, λαμβάνοντας υπόψη τις σχετικές προβλέψεις του διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου, αλλά και την ανθρωπιστική διάσταση του συγκεκριμένου ζητήματος.
13. Θα δοθεί υψηλή προτεραιότητα στην ταχεία αξιοποίηση εθνικών πλουτοπαραγωγικών πόρων, ιδίως στον τομέα της ενέργειας.
14. Για να επιτύχει τους στόχους της, η Ελλάδα θα αξιοποιήσει τα συγκριτικά πλεονεκτήματά της στους τομείς του πολιτισμού, της ναυτιλίας, του τουρισμού, αλλά και του ανθρώπινου δυναμικού. Θα διατηρήσει ισχυρούς δεσμούς με τον απόδημο ελληνισμό και τα ελληνορθόδοξα πατριαρχεία και θα συνεχίσει να δείχνει ενεργό ενδιαφέρον για την προστασία των αναγνωρισμένων εθνικών μειονοτήτων.
15. Τέλος, για την αποτελεσµατική υλοποίηση της εθνικής στρατηγικής θα απαιτηθεί η υιοθέτηση από τον κρατικό μηχανισμό μιας ολιστικής προσέγγισης σε θέματα ασφαλείας, καθώς και η επίτευξη ισχυρής συναίνεσης σε επίπεδο κοινωνίας και επαρκούς συνεννόησης σε επίπεδο πολιτικού συστήματος όσον αφορά τα εθνικά συμφέροντα και την εθνική ασφάλεια.
* Ο κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του πρωθυπουργού.
Για την υπεράσπιση του Αιγαίου
Του Σωτήριου Κ. Σέρµπου*
Το 2006, σε συνέδριο για το µέλλον της Τουρκίας, ο Χάντινγκτον υποστήριξε πως εκείνη διατηρούσε την καλύτερη θέση για να ηγηθεί του ισλαµικού κόσµου. Συµπληρώνοντας πως αν ζούσε ο Κεµάλ θα είχε προχωρήσει σε τροποποίηση του προσανατολισµού της χώρας. Λίγα χρόνια αργότερα, το τέλος της µονοκρατορίας και η σχετική υποχώρηση της Δύσης οδηγούν σε αλλαγή γεωπολιτικής στρατηγικής εκ µέρους των ΗΠΑ. Προσφέροντας παράθυρο ευκαιρίας και «κενά ισχύος» σε περιφερειακούς δρώντες. Εχοντας συσσωρεύσει κρίσιµη µάζα εθνικού πλούτου εξαιτίας της ενάρετης διακυβέρνησης των µετριοπαθών ισλαµιστών του Ερντογάν, η περισσότερο αυτόνοµη και σθεναρά διεκδικητική Τουρκία διαθέτει «όλο το πακέτο» για να βγει µπροστά ως αναδυόµενη περιφερειακή δύναµη. Δυστυχώς η Ελλάδα απέτυχε να διαβάσει τα ανωτέρω. Ανεύθυνα άφησε τον χρόνο να κυλά και, ως κερασάκι στην τούρτα, υπερήφανα χρεoκόπησε. Παραβιάζοντας τον κύριο κανόνα διαπραγµάτευσης του πρώην Αµερικανού υπουργού Εξωτερικών Μπέικερ: «Ποτέ µην επιτρέπεις στον άλλον να θέτει την ατζέντα».
Δεν θα αργούσε η ώρα που ο µαχητικός πρόεδρος θα επέστρεφε στο τραπέζι το τεφτέρι της Λωζάννης. Για να διορθώσει και να αποκαταστήσει την Ιστορία. Ως απόγονος αυτοκρατορίας, η «νεοοθωµανική» Τουρκία ασφυκτιά από την αδικία στο παρελθόν. ∆ιεκδικώντας, διά της προβολής ισχύος σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο, «ζωτικό χώρο» στο παρόν. Στον πυρήνα του DNA της το Αιγαίο παραµένει µια «δυτική λίµνη» που επιβλήθηκε ως συνθήκη από τις µεγάλες δυνάµεις της εποχής. Η Τουρκία σήµερα εξακολουθεί να αισθάνεται περικυκλωµένη.
Αν και η ∆ύση απέτυχε να τη σπρώξει προς µια κατεύθυνση περισσότερο ώριµης και υπεύθυνης διαχείρισης της δύναµής της, είναι αληθές πως έχει λάβει πρωτοβουλίες για να αποφύγει την υπερβολική εξάρτηση εκ µέρους της. Ο συνδυασµένος αντίκτυπος αναξιοπιστίας και µεγαλοϊδεατισµού α λα τούρκα επιτάχυνε τη διαδικασία σφυρηλάτησης µιας περιφερειακής ισορροπίας δυνάµεων µε αντίβαρα εξισορρόπησης. Προκειµένου να ελέγξει και να διορθώσει έναν ηγέτη που κάθε φορά διαπραγµατεύεται από την αρχή µε τη ∆ύση. Ανανεώνοντας à la carte συµβάσεις έργου και όχι εξαρτηµένης εργασίας. Ρευστοποιώντας τον «εξαιρετισµό» που, κατά περίπτωση, συνεχίζει να απολαµβάνει. Με τελευταίο χτύπηµα, το τριµερές µνηµόνιο συνεννόησης µε τις Φινλανδία – Σουηδία.
Παρότι το βάρος υπεράσπισης της νησιωτικής γεωγραφίας θα παραµείνει ιδιαίτερα µεγάλο –συντηρώντας αβεβαιότητα και κόστος–, δεν έχει εµπεδωθεί πως η Ελλάδα επιστρέφει αναβαθµισµένη στον χάρτη. Ως βασικός παράγοντας της ισορροπίας δυνάµεων στην Ανατολική Μεσόγειο αλλά και αναχαίτισης της Τουρκίας. ∆ηµιουργώντας ευνοϊκότερες προϋποθέσεις για διαρκή και απαιτητικότερη διαπραγµάτευση µε τους δυτικούς συµµάχους της. Για όσο διάστηµα η Τουρκία δεν αλλάζει µυαλά, αποσύροντας την επιθετικότητά της, η χώρα είναι υποχρεωµένη να βρίσκεται σε αέναη διαπραγµάτευση µε τη ∆ύση.
Παραµένοντας αταλάντευτα αξιόπιστη και φέρνοντας εις πέρας τον νέο της ρόλο. Παντρεύοντας µια εύρωστη οικονοµία µε την εθνική ασφάλεια και την ανθεκτικότητα της κοινωνίας. Αξιώνοντας περισσότερα διότι έχει αναλάβει δυσανάλογο βάρος φύλαξης απέναντι σε µια δυσανάλογα επεκτατική χώρα. Προκειµένου να διατηρεί αµυντικό και τεχνολογικό πλεονέκτηµα. Ετσι ώστε να συνεχίσει να υπερασπίζεται τις Θερµοπύλες της «δυτικής λίµνης».
Συµπερασµατικά, ιδού το διακύβευµα για το πολιτικό σύστηµα. Η Τουρκία συµβολίζει ένα νόµισµα µε δύο όψεις. Απειλής αλλά και ευκαιρίας. Η ταµπακιέρα δεν αφορά την υπέρβαση του κοµµατικού ανταγωνισµού αλλά των περιορισµένων εθνικών µας αντιλήψεων. Εχουµε µια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να τις διευρύνουµε. Σπάζοντας τα δεσµά του γκέτο των ελληνοτουρκικών και επιστρέφοντας στην ικανότητα ερµηνείας και πραγµάτωσης της ευρυγώνιας µεγάλης εικόνας.
Τα τελευταία χρόνια καταφέραµε την ανατροπή. Κινούµενοι ταχύτατα στον τοµέα της άµυνας. Αναστατώνοντας το Λευκό Παλάτι. Βλέπετε, µας είχε «κλειδώσει» σε δουλοπρεπές έως ανυπόληπτο παραπαίδι της Δύσης. Φτάνοντας σε σηµείο να θεωρεί πως έχουµε περισσότερα να κερδίσουµε από µια κατ’ επιλογήν ή καταναγκαστική δορυφοριοποίηση!
Επιστρέφοντας στον αποστολέα την ευφάνταστη προσφορά του, υποχρεούµαστε να διατηρήσουµε τη φυγή προς τα εµπρός. Ενθυµούµενοι τον κανόνα που, στη χρηµατοοικονοµική κρίση του 2008, προτεραιοποίησε ο προσωπάρχης του Λευκού Οίκου Ραµ Εµάνουελ: «Ποτέ δεν θέλεις µια σοβαρή κρίση να πάει χαµένη. Κι αυτό διότι σου προσφέρει την ευκαιρία να κάνεις πράγµατα που δεν θα έκανες πριν». Οι εθνικές εκλογές θα αποτελέσουν το πρώτο crash test. Εξ ου και το ζωηρό ενδιαφέρον της τουρκικής προεδρίας. Αλίµονο αν η δουλειά παραµείνει ηµιτελής. Αλίµονο αν το κλωτσοσκούφι νεκραναστηθεί.
* Ο κ. Σωτήριος Κ. Σέρµπος είναι αναπληρωτής καθηγητής ∆ιεθνούς Πολιτικής στο ∆ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης. Πρώην επιστηµονικός διευθυντής Σχεδιασµού Πολιτικής στο υπουργείο Εξωτερικών.
