Του Βασίλη Νέδου
Το ανθελληνικό ρητορικό κρεσέντο του προέδρου της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν από το βήμα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, του Οργανισμού που αντιπροσωπεύει όσο κανένας άλλος το μεταπολεμικό σύστημα ισορροπιών, δεν ήταν ένα τυχαίο στιγμιότυπο στον χρόνο.
Ήταν το επόμενο βήμα σε μια καλά σχεδιασμένη στρατηγική κλιμάκωσης με στόχο, αυτή τη φορά, να υποδειχθεί η Ελλάδα ως ένα κράτος που δεν υπολογίζει τις ζωές των μουσουλμάνων προσφύγων, ούτε όμως και τις αρχές του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του διεθνούς δικαίου τις οποίες και επικαλείται διαρκώς.
Δεδομένου ότι της ρητορικής επίθεσης είχαν προηγηθεί μπαράζ υπερπτήσεων πάνω από ελληνικά νησιά στο Αιγαίο, νέες αυξημένες μεταναστευτικές πιέσεις στον Έβρο, ενώ αναγγέλθηκε και η επιστροφή του «Ορούτς Ρέις» στην Ανατολική Μεσόγειο, είναι απολύτως σαφές ότι η Άγκυρα δεν κινείται αφηρημένα αλλά χτίζει μια υπόθεση που εκθέτει την Ελλάδα ως «ένοχη» για μια σειρά από απειλές κατά της Τουρκίας, οι οποίες είναι, βεβαίως, στο σύνολό τους φανταστικές. Ο πρωθυπουργός Κυριάκoς Μητσοτάκης παρουσίασε διεξοδικά τις θέσεις της Ελλάδας από το βήμα του ΟΗΕ την Παρασκευή, απάντησε ψύχραιμα στις απαράδεκτες –σε περιεχόμενο και ύφος– αιτιάσεις του κ. Ερντογάν και περιέγραψε τον τουρκικό αναθεωρητισμό και τις σταθερές του, ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες.
Όπως μεταδίδει από την Κωνσταντινούπολη ο ανταποκριτής της «Κ» Μανώλης Κωστίδης, οι επαφές που είχε ο κ. Ερντογάν στη Νέα Υόρκη τον έπεισαν ότι τόσο οι Αμερικανοί όσο και κρίσιμοι συνομιλητές των Τούρκων στην Ευρωπαϊκή Ενωση, όπως οι Γερμανοί, αντιμετωπίζουν τη διολίσθηση της Άγκυρας προς τη Μόσχα και το Πεκίνο αλλά και την εμπρηστική ρητορική σχετικά με την κυριαρχία της Ελλάδας στα νησιά του Αιγαίου, ως εμπόδια ανυπέρβλητα για την εξομάλυνση των σχέσεων με την κυβέρνηση Ερντογάν.
Ο ίδιος, βέβαια, αναγνωρίζοντας με αυτόν τον τρόπο την ισχύ του εβραϊκού λόμπι στις Ηνωμένες Πολιτείες, επιχείρησε μέσω των επαφών του με τις πανίσχυρες οργανώσεις και τον πρωθυπουργό του Ισραήλ, Γιαΐρ Λαπίντ, να ρίξει διαύλους που ίσως, εν καιρώ, τον βοηθήσουν να ξεμπλοκάρει το ζήτημα της αναβάθμισης και συντήρησης των F-16 που τείνει να μετατραπεί σε στοίχημα επιβίωσης για την τουρκική πολεμική αεροπορία.
Αυτή η διάσταση των ζητημάτων που αντιμετωπίζει η Τουρκία με άλλοτε στενούς εταίρους και συνομιλητές, οι προσπάθειες να αναθερμάνει παλαιότερες λειτουργικές σχέσεις και να εγκαταστήσει νέες, λαμβάνεται, βέβαια, σοβαρά υπόψη από την Αθήνα, ωστόσο δεδομένου ότι ο κ. Ερντογάν διατηρεί την Ελλάδα στο κάδρο του «αιωνίου αντιπάλου», τα περιθώρια για εφησυχασμό είναι πολύ περιορισμένα. Τα μηνύματα που καταφθάνουν στην Αθήνα από τους βασικούς εταίρους και συμμάχους συντείνουν στον εφησυχασμό, καθώς τόσο στην Ουάσιγκτον, όσο και στο Βερολίνο, στις Βρυξέλλες και στο Παρίσι, εκτιμούν ότι είναι αδιανόητη η ρήξη των σχέσεων της Αγκυρας με τη Δύση, ιδιαίτερα καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία φαίνεται να εισέρχεται σε ακόμη πιο κρίσιμη φάση.
Στην Αθήνα αυτό το λεπτό πλέγμα διεθνών ισορροπιών αναγιγνώσκεται μέσα από το πρίσμα του τι μπορεί τελικά να γίνει τους επόμενους μήνες, ενόψει των εκλογών της 18ης Ιουνίου 2023 στην Άγκυρα που υπό τις παρούσες πολιτικές συνθήκες αποτελεί τη λυδία λίθο για το πολιτικό μέλλον του κ. Ερντογάν. Μάλιστα, όπως η «Κ» ήδη ανέδειξε την Παρασκευή, στην Αθήνα εξετάζονται με προσοχή τα άρθρα 78 και 119 του τουρκικού συντάγματος που, σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης ή πόλεμο, επιτρέπουν την παράταση της θητείας της κυβέρνησης για έξι μήνες έως ένα χρόνο ή και περισσότερο.
Ουδείς, βέβαια, μπορεί να προβλέψει αν ο κ. Ερντογάν εκτροχιαστεί πλήρως από μια πορεία σεβασμού της λαϊκής ετυμηγορίας που, τουλάχιστον με βάση τα δικά του λεγόμενα, ήταν και εκείνη που τον διέκρινε από τους εκπροσώπους του κεμαλικού συστήματος που ο ίδιος κατακρήμνισε πριν από 20 χρόνια. Ο Ερντογάν του 2022 δεν είναι ο Ερντογάν του 2002 και αυτό είναι πια ορατό σε όλους.
Οι ενδεχόμενες προκλήσεις
Οι δοκιμασίες τις οποίες μπορεί να χρησιμοποιήσει ο κ. Ερντογάν για να φέρει την Ελλάδα σε δύσκολη θέση χωρίζονται αδρά σε δύο κατηγορίες:
Η πρώτη αφορά το ενδεχόμενο επανάληψης του 2020, είτε με τη δοκιμασία στο προσφυγικό είτε με επανάληψη των ερευνών του «Ορούτς Ρέις». Αν τα πράγματα κινηθούν σε αντίστοιχους ρυθμούς, η ελληνική διπλωματία, οι Ενοπλες Δυνάμεις και γενικότερα ο κρατικός μηχανισμός διαθέτουν πλέον την εμπειρία και τις δυνατότητες να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις αποτελεσματικά.
Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει όλες εκείνες τις προκλήσεις που θα φέρουν την κυβέρνηση ενώπιον δύσκολων αποφάσεων, οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν ακόμη και σε σύγκρουση. Ήδη τις τελευταίες ημέρες οι προσφυγικές ροές στον Έβρο και στα νησιά είναι αυξημένες. Αν οι Ενοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας κατόρθωσαν να ανακόψουν τις επιχειρήσεις της στρατοχωροφυλακής και των ειδικών δυνάμεων της τουρκικής αστυνομίας τον Φεβρουάριο – Μάρτιο του 2020 που ωθούσαν περίπου 10.000 μετανάστες προς το ποτάμι, δεν είναι διόλου βέβαιο ότι κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει αν ο αριθμός αυτός είναι πολλαπλάσιος.
Βέβαια, οι μετανάστες είναι πια υποψιασμένοι και δεν υποκύπτουν εύκολα στην τουρκική προπαγάνδα, γεγονός που εν μέρει εξηγεί για ποιο λόγο η πίεση τις τελευταίες ημέρες έχει μεταφερθεί και στα χερσαία σύνορα Τουρκίας – Βουλγαρίας.
Παράλληλα, αν το «Ορούτς Ρέις» επιλέξει για οποιοδήποτε λόγο να κινηθεί δυτικά του 28ου μεσημβρινού ή, σε περίπτωση πολιτικών εξελίξεων στη Λιβύη, στα νότια της Κρήτης για λογαριασμό της Τρίπολης, τότε τα πράγματα μπορεί να εξελιχθούν πολύ χειρότερα απ’ ό,τι το καλοκαίρι και φθινόπωρο του 2020 στην Ανατολική Μεσόγειο. Αντιστοίχως, αν η Άγκυρα επιλέξει να προχωρήσει σε ακόμη πιο έντονη αμφισβήτηση του καθεστώτος των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, είναι απολύτως σαφές ότι η Αθήνα θα αντιδράσει δυναμικά.
Και στις δύο περιπτώσεις, μεγάλο ερώτημα παραμένει η επιλογή χρόνου, αν δηλαδή η Άγκυρα επιλέξει να κάνει το επόμενο βήμα, ενώ η Ελλάδα θα βρίσκεται σε προεκλογική περίοδο ή με υπηρεσιακή κυβέρνηση.
«Παράθυρο» για συνάντηση στην Πράγα
Ο εκπρόσωπος της τουρκικής προεδρίας Ιμπραχίμ Καλίν δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο συνάντησης Ερντογάν – Μητσοτάκη στη σύνοδο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας στην Πράγα, στις αρχές Οκτωβρίου. Σε συνέντευξή του στο τηλεοπτικό δίκτυο ΝΤV δήλωσε χαρακτηριστικά: «Ο πρόεδρός μας δεν αποκλείει κανέναν. Αν γίνει ένα βήμα, ο πρόεδρός μας κάνει δύο βήματα. Ερχονται διάφορα μηνύματα. Τα εξετάζουμε. Δεν μπορώ να πω από τώρα αν θα γίνει η συνάντηση ή όχι. Θα δούμε τι βήματα θα γίνουν έως τότε. Εξαρτάται από τα βήματα της ελληνικής πλευράς.
