Του Παναγιώτη Ρουγκάλα
Ο DBRS Morningstar αναβάθμισε τις μακροπρόθεσμες αξιολογήσεις της Κύπρου από BBB σε BBB (υψηλό), ενώ το outlook (προοπτικές) παρέμειναν σταθερές.
Μπορεί το ενδιαφέρον να είχε επικεντρωθεί στην αξιολόγηση του αμερικανικού Οίκου Αξιολόγησης Moody’s επειδή ήταν ο Οίκος που είχε την Κύπρο σε μη επενδυτική κατηγορία (junk), ωστόσο το βράδυ της Παρασκευής 29 Σεπτεμβρίου αναμενόταν και η αξιολόγηση του καναδικού οίκου, DBRS.
Σύμφωνα με τον DBRS, η αναβάθμιση οφείλεται στην πρόσφατη μείωση του δημόσιου χρέους και στην προσδοκία της DBRS Morningstar ότι οι μετρήσεις του δημόσιου χρέους θα συνεχίσουν να βελτιώνονται τα επόμενα χρόνια. Σχολιάζει πως, το ακαθάριστο χρέος της γενικής κυβέρνησης μειώθηκε στο 86,5% του ΑΕΠ το 2022 από 101,2% το 2021 και προβλέπεται να μειωθεί περαιτέρω στο 67,3% το 2025, λόγω της ισχυρής οικονομικής ανάπτυξης και των μεγάλων πρωτογενών πλεονασμάτων. «Ενώ μετριάζεται, η οικονομική ανάπτυξη είναι πιθανό να παραμείνει μεταξύ των ισχυρότερων στη ζώνη του ευρώ. Το πραγματικό ΑΕΠ προβλέπεται να αυξηθεί κατά 2,4% το 2023 και κατά 2,7% το 2024, με βάση την περαιτέρω αύξηση των αφίξεων τουριστών, τη συνεχή επέκταση των βιομηχανιών τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) και την ισχυρή εγχώρια ζήτηση», σημειώνει.
Ο DBRS συμπληρώνει ότι, αυτές οι ευνοϊκές οικονομικές εξελίξεις, με τη σειρά τους, είναι πιθανό να ενισχύσουν την αύξηση των φορολογικών εσόδων τα επόμενα χρόνια. Επιπλέον, ο DBRS Morningstar θεωρεί ότι η νέα κυβέρνηση θα συνεχίσει να ακολουθεί συνετή δημοσιονομική πολιτική. Το πρόγραμμα σταθερότητας της κυβέρνησης στοχεύει σε πρωτογενή δημοσιονομικά πλεονάσματα 3,2% του ΑΕΠ το 2023 και 3,7% το 2024. Επιπλέον, η DBRS Morningstar σημειώνει ότι οι καθοδικοί κίνδυνοι από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική ευθραυστότητα, που είχαν αυξηθεί κατά την τελευταία αναθεώρησή τους τον Μάρτιο του 2023, έχουν υποχωρήσει τους τελευταίους μήνες.
Δεν αναμένει εκπλήξεις
Ενώ η υλοποίηση ενδεχόμενων υποχρεώσεων από τον τραπεζικό τομέα παραμένει ένας σημαντικός καθοδικός κίνδυνος, η DBRS Morningstar επί του παρόντος δεν αναμένει διαρκή αντιστροφή της πτωτικής τροχιάς στις μετρήσεις του χρέους τα επόμενα χρόνια. Οι βελτιώσεις στα δομικά στοιχεία «Χρέος και Ρευστότητα» και «Διαχείριση Δημοσιονομικής και Πολιτικής» της DBRS Morningstar είναι οι βασικοί παράγοντες για τις αναβαθμίσεις.
Οι αξιολογήσεις BBB (υψηλές) της Κύπρου και η σταθερή τάση υποστηρίζονται από ένα σταθερό πολιτικό περιβάλλον, τις υγιείς δημοσιονομικές και οικονομικές πολιτικές της κυβέρνησης τα τελευταία χρόνια και το ευνοϊκό προφίλ του δημόσιου χρέους. Επιπλέον, αν και οι δείκτες διακυβέρνησης έχουν αποδυναμωθεί τα τελευταία χρόνια, το DBRS Morningstar συνεχίζει να θεωρεί την ένταξη της χώρας στην ΕΕ ως σημαντική βάση για τη θεσμική ποιότητα. Από την άλλη πλευρά, η Κύπρος αντιμετωπίζει επίσης σημαντικές προκλήσεις λόγω του υψηλού ακόμη αποθέματος κληροδοτημένων ΜΕΔ στον τραπεζικό τομέα και του συγκριτικά χαμηλού επιπέδου παραγωγικότητας της εργασίας της οικονομίας. Επιπλέον, οι αξιολογήσεις της Κύπρου συνεχίζουν να περιορίζονται από το μικρό μέγεθος της οικονομίας της που βασίζεται στις υπηρεσίες, γεγονός που την καθιστά ευάλωτη σε εξωτερικούς κραδασμούς.
Αναβάθμιση και υποβάθμιση
Οι αξιολογήσεις θα μπορούσαν να αναβαθμιστούν κατά τον DBRS εάν συμβεί ένα ή συνδυασμός των παρακάτω: (1) διατηρήσιμη οικονομική ανάπτυξη και διαρκής ισχυρή δημοσιονομική απόδοση που οδηγεί σε σημαντική μείωση του δείκτη δημόσιου χρέους. (2) στοιχεία αυξημένης οικονομικής ανθεκτικότητας και αύξησης των επιπέδων παραγωγικότητας της εργασίας.
Οι αξιολογήσεις θα μπορούσαν να υποβαθμιστούν εάν συμβεί ένα ή συνδυασμός των παρακάτω: (1) σημαντική επιδείνωση της τροχιάς του δημόσιου χρέους, πιθανώς λόγω παρατεταμένης περιόδου ασθενούς ανάπτυξης, αυξανόμενων δημοσιονομικών πιέσεων ή υλοποίησης μεγάλων ενδεχόμενων υποχρεώσεων. (2) ουσιαστική αντιστροφή της πτωτικής τροχιάς στο απόθεμα των ΜΕΔ στον τραπεζικό τομέα.
Μετριάστηκε η οικονομική ανάπτυξη
Ο DBRS αναφέρει πως, η οικονομική ανάπτυξη μετριάστηκε αλλά είναι πιθανό να παραμείνει ισχυρότερη από ό,τι στις περισσότερες άλλες χώρες της ΕΕ τα επόμενα χρόνια. Η δυναμική της οικονομικής ανάπτυξης επιβραδύνθηκε τους τελευταίους μήνες. Ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ επιβραδύνθηκε, αν και εξακολουθεί να είναι καλός, στο 2,1% σε ετήσια βάση το δεύτερο τρίμηνο του 2023, από 3,1% το πρώτο τρίμηνο του 2023 και 4,6% το τέταρτο τρίμηνο του 2022, λόγω της συγκράτησης της ιδιωτικής κατανάλωσης. Επιπλέον, ένας νέος γύρος οικονομικών κυρώσεων στη Ρωσία την άνοιξη του 2023 επηρέασε την οικονομική δραστηριότητα στον τομέα των επιχειρηματικών υπηρεσιών. Αντίθετα, η ανάπτυξη συνέχισε να επωφελείται από την ανάκαμψη του τουρισμού. Κατά τους πρώτους οκτώ μήνες του 2023, οι συνολικές αφίξεις τουριστών αυξήθηκαν κατά 24,5% σε ετήσια βάση. Επιπλέον, η δυναμική ανάπτυξης στον τομέα των ΤΠΕ παρέμεινε ισχυρή. Η οικονομική δραστηριότητα στον τομέα των ΤΠΕ έχει αυξηθεί απότομα από το 2016, καθώς αρκετές ξένες εταιρείες ΤΠΕ μετέφεραν τις δραστηριότητές τους στην Κύπρο, κυρίως ως αποτέλεσμα διαφορετικών μέτρων πολιτικής (π.χ. φορολογικά κίνητρα).
Όσον αφορά το μέλλον, η οικονομική ανάπτυξη προβλέπεται να ενισχυθεί σταδιακά λόγω της κάλυψης των πραγματικών μισθών. Επιπλέον, η επενδυτική δραστηριότητα είναι πιθανό να ενισχυθεί από την εισροή κεφαλαίων της ΕΕ Επόμενης Γενιάς και από αρκετά μεγάλα επενδυτικά έργα, ιδίως στον τουριστικό τομέα. Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου (ΚΤΚ) προβλέπει αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ κατά 2,4% το 2023 και κατά 2,7% το 2024, γεγονός που ξεπερνά σαφώς τις προβλέψεις ανάπτυξης των περισσότερων άλλων χωρών της ΕΕ. Η ΕΚΤ προβλέπει αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ στη συνολική ζώνη του ευρώ σε μόλις 0,7% το 2023 και 1,0% το 2024. Ένας σημαντικός καθοδικός κίνδυνος για τις προοπτικές ανάπτυξης της οικονομίας είναι η κλιμάκωση της στρατιωτικής σύγκρουσης στην Ουκρανία. Γενικά, οι αξιολογήσεις της Κύπρου εξακολουθούν να περιορίζονται από το μικρό μέγεθος της οικονομίας της που βασίζεται στις υπηρεσίες, γεγονός που την καθιστά ευάλωτη σε εξωτερικούς κραδασμούς. Επί πλέον, παρά την έντονη δυναμική οικονομικής ανάπτυξης τα τελευταία χρόνια, τα επίπεδα παραγωγικότητας της εργασίας στην οικονομία παραμένουν κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Σύμφωνα με τη Eurostat, το επίπεδο του ονομαστικού ΑΕΠ ανά απασχολούμενο στην Κύπρο ανήλθε μόνο στο 87,1% του μέσου όρου της ΕΕ των 27 το 2022.
Τα δημοσιονομικά ισοζύγια
Ο DBRS αναφέρει ότι, τα δημοσιονομικά ισοζύγια βελτιώθηκαν σημαντικά το περασμένο έτος. Το ισοζύγιο του προϋπολογισμού της γενικής κυβέρνησης μετατράπηκε σε πλεόνασμα 2,1% του ΑΕΠ το 2022 από έλλειμμα 2,0% το 2021, λόγω έκτακτων παραγόντων όπως η μεγάλη μείωση των μέτρων στήριξης για τον COVID-19 και καθώς τα φορολογικά έσοδα ενισχύθηκαν από υψηλά αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ. Οι δημοσιονομικές εξελίξεις παρέμειναν ευνοϊκές τους τελευταίους μήνες λόγω της ευρείας αύξησης των φορολογικών εσόδων και των κοινωνικών εισφορών. Κατά τους πρώτους επτά μήνες του 2023, τα συνολικά έσοδα της γενικής κυβέρνησης αυξήθηκαν κατά 11,7% σε ετήσια βάση, ξεπερνώντας σαφώς την αύξηση των συνολικών δαπανών κατά 6,5% που προήλθε σε μεγάλο βαθμό από υψηλότερες δαπάνες για μισθούς του δημόσιου τομέα και κοινωνικές μεταβιβάσεις. Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση ενέκρινε δύο συμπληρωματικούς προϋπολογισμούς το 2023 για να καλύψει υψηλότερες τρέχουσες και κεφαλαιουχικές δαπάνες.
Ο DBRS Morningstar αναμένει ότι τα κρατικά έσοδα θα ενισχυθούν από την ισχυρή αναπτυξιακή δυναμική στην οικονομία. Επιπλέον, έχει την άποψη ότι η νέα κυβέρνηση θα συνεχίσει να ακολουθεί συνετή δημοσιονομική πολιτική. Το Πρόγραμμα Σταθερότητας προβλέπει πλεονάσματα του προϋπολογισμού της γενικής κυβέρνησης ύψους 2,3% του ΑΕΠ τόσο το 2024 όσο και το 2025. Μέτριες δημοσιονομικές πιέσεις είναι πιθανό να προκύψουν από την πρόσφατη αναθεώρηση του επιδόματος κόστους διαβίωσης που οδηγεί σε μεγαλύτερη αυτόματη προσαρμογή των μισθών του δημόσιου τομέα και του δημόσιου τομέα συντάξεις στον πληθωρισμό και από τη σχεδιαζόμενη επέκταση της ΚΕΔΙΠΕΣ. Προκειμένου να αποφευχθούν οι κατασχέσεις ευάλωτων νοικοκυριών, η ΚΕΔΙΠΕΣ προγραμματίζεται να αποκτήσει επιλέξιμες πρωτογενείς κατοικίες με το πρόγραμμα Mortgage to Rent (αγοραία αξία κάτω των 250.000 ευρώ) που έχουν χρησιμοποιηθεί ως εξασφάλιση σε ΜΕΔ και να παραχωρήσει αυτές τις κατοικίες σε ευάλωτα νοικοκυριά. Η DBRS Morningstar κατανοεί ότι το δημοσιονομικό κόστος της επέκτασης της ΚΕΔΙΠΕΣ δεν έχει μέχρι στιγμής ενσωματωθεί στις δημοσιονομικές προβλέψεις της κυβέρνησης. Γενικά, πιθανές μελλοντικές αλλαγές στη διεθνή φορολογία των εταιρειών αποτελούν παράγοντα κινδύνου για τα δημόσια οικονομικά δεδομένου του σχετικά υψηλού μεριδίου της Κύπρου στα δημοσιονομικά έσοδα που προέρχονται από αυτή την πηγή. Τα έσοδα από τον φόρο εισοδήματος των επιχειρήσεων ανήλθαν σε μεγάλο ποσοστό 6,5% του ΑΕΠ το 2021 σε σύγκριση με μέσο όρο 3,1% για τις χώρες του ΟΟΣΑ.
Το δημόσιο χρέος
Ο λόγος του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ μειώθηκε σημαντικά το περασμένο έτος, αναλύει ο DBRS. Το χρέος της γενικής κυβέρνησης μειώθηκε στο 86,5% του ΑΕΠ το 2022 από 101,2% το 2021 λόγω του δημοσιονομικού πλεονάσματος του περασμένου έτους και της πολύ υψηλής αύξησης του ονομαστικού ΑΕΠ. Όσον αφορά το μέλλον, τα συνεχιζόμενα δημοσιονομικά πλεονάσματα και η ευνοϊκή δυναμική του χρέους αναμένεται να οδηγήσουν σε περαιτέρω αισθητή μείωση του δείκτη χρέους. Το Πρόγραμμα Σταθερότητας προβλέπει ότι το χρέος της γενικής κυβέρνησης θα μειωθεί στο μέτριο 67,3% του ΑΕΠ το 2025. Όσον αφορά την επιβάρυνση των επιτοκίων της κυβέρνησης, η προβλεπόμενη μείωση του ανεξόφλητου χρέους συμβάλλει στην αντιστάθμιση του αντίκτυπου της πρόσφατης αύξησης των επιτοκίων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει ότι οι δαπάνες για τόκους της γενικής κυβέρνησης θα μειωθούν μέτρια στο 1,3% του ΑΕΠ το 2024 από 1,5% το 2022. Η μετακύλιση υψηλότερων επιτοκίων μετριάστηκε από το ευνοϊκό προφίλ χρέους μετά την επιμήκυνση της μέσης διάρκειας του χρέους τα τελευταία χρόνια. Η μέση σταθμισμένη διάρκεια του δημόσιου χρέους ήταν 7,4 έτη τον Αύγουστο του 2023, από 4,5 έτη τον Δεκέμβριο του 2012. Οι πιθανοί κίνδυνοι βραχυπρόθεσμης χρηματοδότησης μετριάζονται από το μεγάλο χρηματικό απόθεμα της κυβέρνησης που ανερχόταν σε περίπου 12% του ΑΕΠ τον Αύγουστο του 2023. Οι κύριοι κίνδυνοι για τα δημόσια οικονομικά προέρχονται από ενδεχόμενο οικονομικό σοκ ή από υλοποίηση ενδεχόμενων υποχρεώσεων στον μεγάλο εγχώριο τραπεζικό τομέα του οποίου το σύνολο του ενεργητικού ανήλθε στο 261% του ΑΕΠ τον Ιούνιο του 2023.
Οι κίνδυνοι για τις τράπεζες έχουν μειωθεί
Οι κίνδυνοι για τις τράπεζες έχουν μειωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, αλλά εξακολουθούν να είναι υψηλότεροι από ό,τι στις περισσότερες άλλες χώρες της ΕΕ, κατά τον DBRS. Η χρηματοπιστωτική σταθερότητα υποστηρίζεται από την ισχυρή κεφαλαιοποίηση του τραπεζικού τομέα και τα πολύ μεγάλα αποθέματα ρευστότητας. Ταυτόχρονα, το κληροδοτημένο απόθεμα των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) στο τραπεζικό σύστημα από την κρίση του 2012-2013 παραμένει πιστωτική αδυναμία. Αν και ο δείκτης ΜΕΔ μειώθηκε σημαντικά από 46,4% τον Δεκέμβριο του 2016 σε 8,7% τον Ιούνιο του 2023 κυρίως λόγω των πωλήσεων και των διαγραφών προβληματικών δανείων, εξακολουθεί να είναι σημαντικά υψηλότερος από ό,τι στις περισσότερες άλλες οικονομίες της ζώνης του ευρώ. Ο μέσος λόγος ΜΕΔ των οικονομιών της Ευρωζώνης διαμορφώθηκε στο 2,5% τον Μάρτιο του 2023. Κατά την άποψη της DBRS Morningstar, η αποφυγή μιας εκ νέου αναστολής του πλαισίου αποκλεισμού θα υποστήριζε την επίλυση των υπολοίπων ΜΕΔ.
Η Κυβέρνηση Χριστοδουλίδη
«Το πολιτικό περιβάλλον στην Κύπρο είναι σταθερό», αναφέρει ο Οίκος θέλοντας να σχολιάσει την Κυβέρνηση Χριστοδουλίδη. Η εκλογή του Νίκου Χριστοδουλίδη ως προέδρου τον Φεβρουάριο του 2023 δεν οδήγησε σε σημαντικές αλλαγές πολιτικής, ιδιαίτερα όσον αφορά τη δημοσιονομική πολιτική και τις μεταρρυθμίσεις που ενσωματώνονται στο σχέδιο ανάκαμψης της Κύπρου. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις αποσκοπούν στην ενίσχυση της αποτελεσματικότητας του δικαστικού συστήματος και της δημόσιας διοίκησης, στην καταπολέμηση της διαφθοράς και στην ενίσχυση της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης της οικονομίας. Η εφαρμογή του σχεδίου θα εξαρτηθεί από την ικανότητα της κυβέρνησης να συγκεντρώσει επαρκή υποστήριξη στο κοινοβούλιο για την ψήφιση νομοθεσίας. Όσον αφορά τη θεσμική ποιότητα, ο DBRS σημειώνει ότι η κατάταξη της χώρας στους Δείκτες Παγκόσμιας Διακυβέρνησης (π.χ. Έλεγχος της Διαφθοράς, Κράτος Δικαίου) έχει επιδεινωθεί τα τελευταία χρόνια και είναι πλέον κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Την ίδια στιγμή, ο DBRS θεωρεί την ένταξη της χώρας στην ΕΕ ως σημαντική άγκυρα για τη θεσμική ποιότητα. Όσον αφορά τις συνομιλίες επανένωσης που υποστηρίζονται από τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ), η DBRS υποθέτει επί του παρόντος ότι οι πιθανότητες σημαντικής προόδου παραμένουν περιορισμένες.
