Του Παύλου Νεοφύτου
«Ένα πλανητάριο δίνει απαντήσεις ή γεννά και ερωτήματα;» ρωτάμε. «Πρώτα γεννά ερωτήματα και ακολουθούν οι απαντήσεις» λέει στην «Κ» ο εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου «Interstellar» Αχιλλέας Κεντώνης, προσθέτοντας ότι «οι επιστήμες του διαστήματος αποκαλούνται ως η θεολογία των θετικών επιστημών. Έχουν ένα φιλοσοφικό, υπαρξιακό και πολιτισμικό χαρακτήρα που μας θυμίζει αφενός την ασημαντότητά μας στο άπειρο σύμπαν, αλλά και παράλληλα τη σημαντικότητά μας σε αυτόν τον εύθραυστο παράδεισο που ονομάζεται Γη».
Οι 10 προτζέκτορες του συστήματος προβολής είναι τελευταίας τεχνολογίας και με υψηλής ευκρίνειας ανάλυση (9Κ). Οι πλείστες ταινίες σχολιάζονται από εκπαιδευτή.
Στην καφετέρια του πρώτου πλανηταρίου της Κύπρου, το οποίο άρχισε να λειτουργεί την Κυριακή, 4 Ιουνίου, δίπλα στη Μητρόπολη Ταμασού και Ορεινής στη Λευκωσία, υποβάλλουμε ερωτήσεις στον εκτελεστικό διευθυντή του Ινστιτούτου «Interstellar», ο οποίος είναι ο εκπαιδευτικός και επιστημονικός σύμβουλος της ιδιωτικής εταιρείας «Τ&Ο Planetarium», στην οποία ανήκει το έργο. Μας «εποπτεύουν» δύο δίμετρα ομοιώματα αστροναυτών, ένας της NASA και ένας της Ρωσικής Διαστημικής Υπηρεσίας. Οι επισκέπτες περνάνε από τους διαδρόμους, είτε για την αίθουσα προβολών στον θόλο που είναι διαμέτρου 18,25 μέτρων και ένας από τους μεγαλύτερους στην Ευρώπη, είτε για την αίθουσα με προσομοίωση εικονικής πραγματικότητας 360 μοιρών. Την ίδια ώρα, έξω από το γυαλί του κτιρίου διακρίνεται μία ομάδα νέων, που χειρίζονται ένα ηλιοσκόπιο, απλώνοντας το μάτι μέχρι τις ηλιακές κηλίδες και εκρήξεις (όπως ενημερωθήκαμε, σύντομα αρχίζει η περίοδος που ο ήλιος οδεύει στην κορύφωση της δραστηριότητάς του με πολύ θεαματικές εικόνες). Πίσω τους και μέσα σε αβγοειδές θόλο, ένα από τα πιο σύγχρονα που υπάρχουν στην Κύπρο ρομποτικά τηλεσκόπια, διαμέτρου 35 χιλιοστών, με μεγάλης ακρίβειας στόχευση, προσφερόμενο, όπως και το ηλιοσκόπιο, για χειρισμό από το σπίτι ή το γραφείο του κάθε ενδιαφερομένου, καθώς οι παρατηρήσεις μεταφέρονται ζωντανές σε οθόνη σε οποιοδήποτε σημείο του κόσμου.
Το ηλιοσκόπιο προσφέρεται για παρατήρηση των ηλιακών κηλίδων και εκρήξεων.
«Τι είναι η Γη μέσα στο σύμπαν και ποια είναι τα όρια αυτών που μπορεί να δει το ανθρώπινο μάτι;» είναι ένα άλλο ερώτημα που θέτουμε στον κ. Κεντώνη. «Καλή ερώτηση» απαντά. «Για μας τους ανθρώπους η Γη είναι ο γαλάζιος παράδεισος που βλέπεις από τη Σελήνη. Για το συμπάν, η Γη είναι ένα απειροελάχιστο τίποτα που ανήκει στο 5% της συμπαντικής μάζας και περιβάλλεται από 95% σκοτεινής ύλης και σκοτεινής ενέργειας. Μια άλλη σειρά ερωτήσεων θα ήταν: Είμαστε το μόνο σύμπαν στο… σύμπαν; Σε πόσες διαστάσεις μπορούμε να ψάξουμε για παράλληλα σύμπαντα; Όντως όλα άρχισαν από το ‘‘big bang’’; Όλα αυτά τα ερωτήματα και άλλα τόσα μπορούν να απαντηθούν από το επιστημονικό προσωπικό, τις διαλέξεις, τα μαθήματα, τις αστρο-παρατηρήσεις, και τις παραστάσεις στον θόλο του Πλανηταρίου Κύπρου. Χωρίς, βέβαια, την ίδια ώρα να ξεχνάμε εκείνο που είπε ο Αλτους Χάξλεϋ: ‘‘Υπάρχει μόνο μία γωνιά του σύμπαντος που μπορείς να είσαι σίγουρος ότι θα βελτιώσεις, και αυτή είναι ο ίδιος σου ο εαυτός’’».
Ιστορική αναδρομή
Τα πλανητάρια, που στην αρχική και βασική τους λειτουργία δίνουν –κυρίως στον θόλο– μία αναπαράσταση αστέρων, πλανητών και άλλων ουράνιων σωμάτων, έχουν τις απαρχές τους σε αρχέγονες συσκευές, όμως ο προπομπός των σημερινών πλανηταρίων συναντάται το 1924 στο «Deutsches Museum» στο Μόναχο. Ανατέθηκε στον Φραντς Μάγιερ, αρχιμηχανικό στην εταιρεία οπτικών «Carl Zeiss», να κατασκευάσει το μεγαλύτερο μηχανικό πλανητάριο στην ιστορία, ικανό να δείχνει τόσο την ηλιοκεντρική όσο και τη γεωκεντρική κίνηση. Οι πλανήτες του κινούνταν πάνω σε σιδηροτροχιές με τη βοήθεια ηλεκτρικών κινητήρων: η τροχιά του Κρόνου είχε διάμετρο 11,25 μέτρα. Επιπλέον, 180 αστέρες προβάλλονταν στους τοίχους από ηλεκτρικούς λαμπτήρες. Το 1983, η εταιρεία «Evans & Sutherland» εγκατέστησε στο «Πλανητάριο Hansen», στο Σολτ Λέικ Σίτι, τον πρώτο προβολέα πλανηταρίου που μπορούσε να δείχνει γραφικά υπολογιστή. Η τελευταία γενιά πλανηταρίων προσφέρει πλήρως ψηφιακό σύστημα προβολής με τεχνολογία «βίντεο πλήρους θόλου», που δίνει στον χειριστή μεγάλη ευελιξία στο να δείχνει όχι μόνο τον γήινο ουρανό, αλλά και όποια άλλη εικόνα επιθυμεί (συμπεριλαμβανομένου του νυκτερινού ουρανού όπως φαίνεται από άλλους πλανήτες).
Από αριστερά, Αχιλλέας Κεντώνης (εκτελεστικός διευθυντής του Ινστιτούτου «Interstellar»), Γιώργος Τζίβας (εκπρόσωπος Τύπου του «Interstellar») και Χρίστος Τριανταφυλλίδης (διευθυντής του «Πλανηταρίου Κύπρου»).
Από τον Σπυριδάκη
Όσον αφορά την Κύπρο, ο εκπρόσωπος Τύπου του «Interstellar» Γιώργος Τζίβας, αναφέρει στην «Κ» ότι το θέμα της δημιουργίας πλανηταρίου κάνει την εμφάνισή του από το 1967, όταν ο τότε υπουργός Παιδείας Κωνσταντίνος Σπυριδάκης, τόνισε ότι θα ήταν πολύ σημαντικό και απαραίτητο για την κοινωνία και την ανάπτυξη των επιστημών. Από τότε διάφοροι εραστές της αστρονομίας ανέπτυξαν από καθαρό μεράκι εκπαιδευτικά προγράμματα και διαλέξεις, κάνοντας την αρχή με αυτοσχέδια πλανητάρια, μετά ακολούθησαν τα φουσκωτά και μετά οι κρεμαστοί θόλοι. Ο κ. Τζίβας μάς θυμίζει ότι το 2003 ο ίδιος και το «Αστεροσχολείο» έφεραν στην Κύπρο το φουσκωτό πλανητάριο «Starlab», το οποίο μέχρι και σήμερα πάει σε σχολεία για προβολές αστρονομίας, ενώ το 2004 συμμετείχε στις εκδηλώσεις για τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Αθήνα. «Όμως, του εύρους και ποιότητας του ‘‘Πλανηταρίου Κύπρου’’ δεν υπήρξε ποτέ στην Κύπρο. Είναι το μεγαλύτερο και το πιο σύγχρονο πλανητάριο της Ανατολικής Μεσογείου, που διαθέτει μάλιστα και το δικό του Αστεροσκοπείο με ρομποτικό θόλο και τηλεσκόπιο» προσθέτει.
Αίθουσα προβολών
Η κύρια «ατραξιόν» του «Πλανηταρίου Κύπρου» είναι η αίθουσα προβολών, χωρητικότητας 189 θέσεων και θεατρικά κτισμένη. Ο διευθυντής του πλανηταρίου, Χρίστος Τριανταφυλλίδης, μας δείχνει τους 10 προτζέκτορες του συστήματος προβολής, που είναι τελευταίας τεχνολογίας και με υψηλής ευκρίνειας ανάλυση (9Κ). Δεδομένου ότι στις μέρες μας ακόμα να γίνει παραγωγή ταινιών αυτού του επιπέδου, αλλά επικρατεί η εντύπωση από την ανάλυση 4Κ, η διεύθυνση του Πλανηταρίου θεωρεί ότι για την επόμενη δεκαετία η αίθουσα προβολών θα ανταποκρίνεται στις τεχνολογικές εξελίξεις. Σύμφωνα με τον κ. Τριανταφυλλίδη, το «Πλανητάριο Κύπρου» διαφοροποιείται από την πλειοψηφία των υπόλοιπων του κόσμου, από το γεγονός ότι στις πλείστες των ταινιών, που προβάλλονται συνεχώς και σύμφωνα με το καθημερινό πρόγραμμα, είναι παρών ένας καταρτισμένος εκπαιδευτής (συνήθως κάποιος αστροφυσικός), ο οποίος κάνει επεξηγήσεις στο κοινό, με αφορμή το θέμα της ταινίας. Στο τέλος κάθε προβολής απαντά σε ερωτήσεις του κοινού, έτσι λύνονται απορίες, από απλές μέχρι και περίπλοκες. «Όραμά μας είναι να δημιουργήσουμε το απόλυτο κέντρο εκπαίδευσης για τους λάτρεις του διαστήματος και τους εξερευνητές. Να πυροδοτούμε την περιέργεια, να εξιτάρουμε τη φαντασία, να δημιουργήσουμε εμπειρίες» τονίζει ο κ. Τριανταφυλλίδης.
Προβολή ταινίας στο εσωτερικό του θόλου την ημέρα των εγκαινίων (Σάββατο, 3 Ιουνίου), στην παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, Νίκου Χριστοδουλίδη. Η αίθουσα προβολών είναι χωρητικότητας 189 θέσεων.
Δίπλα από την αίθουσα προβολών συναντάς την αίθουσα ψυχαγωγίας, με έμφαση στην εικονική πραγματικότητα 360 μοιρών. Πρόκειται για μία οπτικοακουστική προσομοίωση ενός τροποποιημένου, επαυξημένου ή υποκατάστατου περιβάλλοντος που περιβάλλει τον χρήστη, επιτρέποντάς του να κοιτάξει γύρω του προς όλες τις κατευθύνσεις, όπως μπορεί να κάνει στην πραγματικότητα. Στον πρώτο όροφο στεγάζεται μία αίθουσα συνεδρίων, χωρητικότητας 90 θέσεων και με οθόνη τοίχου 12,5 μέτρων, ενώ στο υπόγειο υπάρχει μία αίθουσα με παιχνίδια-προσομοιωτές εικονικής πραγματικότητας, που βασίζονται στην εμβύθιση του παίκτη, μέσω οθόνης και ακουστικών τοποθετημένων στο κεφάλι και ενός ή περισσότερων χειριστηρίων. Πάνω από το εστιατόριο, που βρίσκεται στο διπλανό κτίριο, υπάρχει ένα αμφιθέατρο 250 θέσεων, για πολιτιστικές εκδηλώσεις και επιστημονικές παρουσιάσεις αστρικών φαινομένων, αφού δίπλα από το αμφιθέατρο υπάρχει ένα σύγχρονο παρατηρητήριο.
Η αίθουσα με προσομοίωση εικονικής πραγματικότητας 360 μοιρών. 10 περιστρφόμενες καρέκλες επιτρέπουν στον χρήστη να «βιώσει» εμπειρίες, όπως η εκτόξευση ενός πυράυλου, η «επίσκεψη» σε πλανήτες του ηλιακού συστήματος, η έκλειψη ηλίου, αλλά και το σκι σε χιονοδρομικό θέρετρο των Άλπεων, Μάλιστα έχει τη δυνατότητα να κοιτάξει γύρω του προς όλες τις κατευθύνσεις, όπως μπορεί να κάνει στην πραγματικότητα.
Σχέσεις με πανεπιστήμια και κοινωνία
Ποια η σχέση του «Πλανηταρίου Κύπρου» με πανεπιστήμια και άλλα ιδρύματα (εγχώρια και ξένα); «Το πλανητάριο Κύπρου έχει ως στρατηγικό επιστημονικό εταίρο το «Interstellar Institute», που έχει την ευθύνη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, διαλέξεων, αστρο-παρατηρήσεων, ερευνητικών, και διεπιστημονικών συνεργασιών» απαντά ο Αχιλλέας Κεντώνης. «Μέσα από αυτήν τη συνεργασία εξασφαλίστηκαν μνημόνια συνεργασίας με τα πανεπιστήμια της Κύπρου και πολλά του εξωτερικού, καθώς και με διάφορα κέντρα αριστείας και ερευνητικούς οργανισμούς. Ήδη το ‘‘Interstellar’’ συμμετέχει σε διεθνή ερευνητικά προγράμματα που αναδεικνύουν την πληθώρα των επιστημόνων που διαθέτουμε. Η ανταλλαγή τεχνογνωσίας και η κοινή αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων είναι το μέγιστο αγαθό που προκύπτει από αυτές τις συνεργασίες για το καλό της επιστήμης και των πολιτών. Εδώ αξίζει να αναφέρουμε ότι επίτιμος πρόεδρος του ‘‘Πλανηταρίου Κύπρου’’ είναι ο Θανάσης Οικονόμου, καθηγητής Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο και Σύμβουλος της NASA. Για μας, είναι κάτι περισσότερο από μέντορας. Η συνεργασία μας μαζί του πάει πίσω πολλά χρόνια. Τον είχε ανακαλύψει ο δημοσιογράφος Γιώργος Τζίβας και τον έφερε στην παρέα μας».
Διάλεξη του καθηγητή Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο και συμβούλου της NASA, Θανάση Οικονόμου, στο Πλανητάριο Κύπρου, με αφρμή την παρουσία του στην Κύπρο για την τέλεση των εγκαινίων. Στη Σελήνη και τον Άρη βρίσκονται επιστημονικά όργανα που σχεδίασε ο ίδιος. Στη διάλεξή του μίλησε για την επιστροφή του ανθρώπου στη Σελήνη σε λίγα χρόνια, με το πρόγραμμα «Αρτεμις».
Ένα από τα πιο σύγχρονα που υπάρχουν στην Κύπρο ρομποτικά τηλεσκόπια, διαμέτρου 35 χιλιοστών, με μεγάλης ακρίβειας στόχευση, προσφερόμενο, όπως και το ηλιοσκόπιο, για χειρισμό από το σπίτι ή το γραφείο του κάθε ενδιαφερομένου.
Και ο αντίκτυπος ενός πλανηταρίου στην κοινωνία; «Tα πλανητάρια διαδραματίζουν ζωτικότατο ρόλο στην κοινωνία, προωθώντας τον επιστημονικό αλφαβητισμό, καλλιεργώντας την κουλτούρα του ερευνητή, και κυρίως αναπτύσσοντας μια βαθύτερη κατανόηση και αντίληψη του σύμπαντος. Είναι μια μοναδική πλατφόρμα εκπαίδευσης, που αυξάνει δραματικά τη συμμετοχή των πολιτών και εμπλουτίζει πολιτιστικά, συμβάλλοντας στη συνολική ευημερία και ανάπτυξη μιας κοινωνίας. Είναι σύνηθες φαινόμενο οι σύγχρονοι σπουδαίοι επιστήμονες να αναφέρονται στο πόσο καθοριστική ήταν στη ζωή τους η πρώτη τους επίσκεψη σε πλανητάριο» αναφέρει ο κ. Κεντώνης.
Αίθουσα με παιχνίδια-προσομοιωτές εικονικής πραγματικότητας, που βασίζονται στην εμβύθιση του παίκτη, μέσω οθόνης και ακουστικών τοποθετημένων στο κεφάλι και ενός ή περισσότερων χειριστηρίων. Από κοπηλασία μέχρι χιονοδρομίες.
Τα δύο κυρίως κτίρια του πλανηταρίου χωρίζονται από μία μικρή πλατεία, όπου εκτίθεται μόνιμα ένα ακριβές αντίγραφο ενός δορυφόρου.
