Του Γιάννη Ιωάννου
Η ομιλία του Ρώσου Προέδρου, Βλαντίμιρ Πούτιν, το βράδυ της Δευτέρας είναι αποκαλυπτική. Όχι, γιατί ιδεολογικά, είπε κάτι που δεν γνωρίζει η Δύση όσον αφορά το αποτύπωμα της εξωτερικής πολιτικής της Μόσχας τα τελευταία χρόνια στην ουκρανική κρίση. Αλλά γιατί, σε μεγάλο βαθμό, αποκαλύπτει τις προθέσεις του σε στρατηγικό και πολιτικό επίπεδο για την Ουκρανία –αρχής γενομένης από το προεδρικό διάταγμα που υπέγραψε, αντίστοιχο αυτού της Γεωργίας το 2008, ως προς το ακριβές λεκτικό για την επέμβαση των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων στις υπό προσάρτηση ανατολικές επαρχίες.
Η Ρωσία μιμήθηκε την Δύση. Απλά με ένα twist. O Πούτιν πρώτα έσκισε τις συμφωνίες του Μινσκ, μετά έδωσε την δική του εκδοχή –ιστορικά και πολιτικά- για τις ανθρωπιστικές επεμβάσεις στον 21ο αιώνα και στο τέλος, ξεκάθαρα, απείλησε την Ουκρανία: «Αν αυτή θέλει να απο-κομμουνιστοποιθεί, θα της δείξουμε πως γίνεται» είπε σε ελεύθερη μετάφραση. Μια δήλωση που παραπέμπει όχι στις –υπό ισορροπία- γραμμές του Ψυχρού Πολέμου, Σοβιετικής Ένωσης-Δύσης, αλλά στις εναλλαγές συνόρων στην ανατολική Ευρώπη την περίοδο 1938-1948.
Κι όσο η Δύση ερίζει για το αν η ανάπτυξη ρωσικών δυνάμεων στην ανατολική Ουκρανία, στα εδάφη των αυτοαποκαλούμενων «Λαϊκών Δημοκρατιών» του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ, καθίσταται «εισβολή» ή «ειρηνευτική αποστολή», μια εξέλιξη που ήταν, εξαρχής, μέρος των στρατηγικών σχεδιασμών στη Δύση, η ανατολική Ουκρανία περνάει de facto στον στρατιωτικό έλεγχο της Ρωσίας –με την προοπτική της περαιτέρω ρωσικής επιθετικότητας να στοχεύει πλέον στον καθολικό έλεγχο:
• των ευρύτερων διοικητικών περιφερειών του Ντονέτσκ (Ντονέτσκ Ομπλάστ) και Λουγκάνσκ (Λουγκάνσκ Ομπλάστ) προκειμένου η Ρωσία να ενώσει στρατηγικά την πλευρά του Αζόφ με την Μαύρη Θάλασσα μέσω της χερσονήσου της Κριμαίας.
• του κυρίαρχου αφηγήματος για το «εθνικό δίκιο» της Ρωσίας στο ζήτημα της Ουκρανίας –κυρίαρχου χαρακτηριστικού της ομιλίας Πούτιν το βράδυ της Δευτέρας. Μιας ομιλίας που επαναφέρει, όπως σε όλους τους ηγέτες σαν τον Ρώσο Πρόεδρο, τον αναθεωρητισμό στοιχειοθετημένο μέσα από ιστορικούς μύθους.
Το που θα σταματήσει η Ρωσία δεν πρέπει να υποπέσει ούτε στην παγίδα της υπερβολής στις γραμμές του «στο Κίεβο» αλλά ούτε και στο ότι η επιχείρηση των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων θα είναι αναίμακτη. Η στρατιωτική κινητοποίηση των ημερών, όπως εξηγήσαμε στην «Κ», μπορεί δυνητικά να επιφέρει συγκεκριμένα αποτελέσματα επί του στρατιωτικού πεδίου. Κι αν η κατάσταση κλιμακωθεί τις επόμενες ημέρες αξίζει κανείς να παρατηρήσει –σε τακτικό επίπεδο- τρεις άξονες
-τον άξονα Λουγκάνσκ-Χαρκόβου
-τον άξονα Βέλγκοροντ-ποταμού Ντόνετς (Seversky Donets)
-την Μαριούπολη
προκειμένου να αντιληφθεί ότι η Ρωσία θα μπορούσε να δημιουργήσει νέα τετελεσμένα στην Ουκρανία, πέραν της παράνομης προσάρτησης της Κριμαίας και των δύο «δημοκρατιών» στα ανατολικά.
Οι συνέπειες της ρωσικής απόφασης
Το που κινούνται τα πράγματα στην Ουκρανία επιφέρει σειρά σημαντικών γεωπολιτικών και οικονομικών συνεπειών για τις σχέσεις Δύσης-Ρωσίας, την αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ και την ενεργειακή ασφάλειας της κεντρικής κι ανατολικής Ευρώπης. Ήδη η πρώτη αντίδραση, ιδίως της Ουάσινγκτον, που κινήθηκε προς την κατεύθυνση επιβολής κυρώσεων προς άτομα που συνδέονται με τις LPR και DPR στα ανατολικά δείχνει πως τις επόμενες εβδομάδες και καθώς η κατάσταση επί ουκρανικού εδάφους θα κυμαίνεται μεταξύ κλιμακώσεων και αποκλιμακώσεων είναι πολύ σημαντικές. Η πρώτη παράπλευρη απώλεια της ρωσικής επέμβασης στην Ουκρανία εδράζεται, φυσικά, στον ρωσογερμανικό αγωγό Nord Stream II –ο οποίος δεν θα προχωρήσει μέχρι νεοτέρας μετά από την απόφαση της γερμανικής καγκελαρίας.
Σε μια εποχή που η πανδημία δημιουργεί σοβαρές πληθωριστικές τάσεις στην διεθνή οικονομία ένα σετ κυρώσεων από τις ΗΠΑ και την ΕΕ προς την Ρωσία θα έχει αμφίδρομες συνέπειες πλήττοντας, σε πρώτο στάδιο, την παγκόσμια οικονομία.
Στη παρούσα φάση και μετά το «πρώτο πακέτο μέτρων», η ΕΕ θα τηρήσει στάση αναμονής προκειμένου να δει και τον βαθμό με τον οποίο η Ρωσία του Πούτιν θα κινηθεί στη συνέχεια επί του εδάφους. Το μοναδικό παράθυρο αποκλιμάκωσης στο Ουκρανικό, βρίσκεται εδώ.
Μένει βέβαια να διαφανεί αν οι πιθανές κυρώσεις θα πλήξουν ουσιαστικά τον στενό περίγυρο των πολιτικών και οικονομικών ελίτ πέριξ του Πούτιν ή αν –σε επίπεδο αρχών εντός της ΕΕ- θα έχουμε παρεκκλίσεις –όπως συνέβη και το 2008 με την εισβολή στη Γεωργία. Επιπλέον κάθε σύγκρουση επί ουκρανικού εδάφους θα έχει κόστος και στο κομμάτι του προσφυγικού/μεταναστευτικού ιδίως αν οι ρωσικές δυνάμεις κινηθούν για την κατάληψη μεγαλύτερου αριθμού ουκρανικών περιοχών –στις ανατολικές επαρχίες ή αλλού. Για την Κύπρο –που προχώρησε στο επίπεδο του υπουργείου Εξωτερικών- σε μια ανακοίνωση για τις εξελίξεις στη βάση αρχών, οι συνέπειες από την επιβολή κυρώσεων, μεγάλης, ισχύος στη Μόσχα θα είχε πολλαπλό αποτύπωμα πέραν της «γεωπολιτικής του Κυπριακού» στο Συμβούλιο Ασφάλειας του ΟΗΕ για το Κυπριακό σε δύο τομείς:
• στον τουρισμό –λόγω της προσέλευσης Ρώσων και Ουκρανών τουριστών
• στο εξαγωγικό εμπόριο και δη του πρωτογενούς τομέα
Σε κάθε περίπτωση, υπό την τρέχουσα κρίση, η ενότητα της ΕΕ επανέρχεται στο προσκήνιο για να κριθεί επί του πρακτέου ως προς τα όριά της αναφορικά με μια ενιαία στάση απέναντι στη Ρωσία του Πούτιν. Με τον τελευταίο όσο κι αν επηρεάζεται οικονομικά η Ρωσία να παραμένει όπως εξάλλου έχει αποδείξει πως παραμένει ένας ηγέτης που γνωρίζει καλά να μεταχειρίζεται την πολεμική σύγκρουση –παρά το κόστος.
Ο μετασοβιετικός χώρος
Τόσο η ιστορική εμπειρία της τσαρικής Ρωσίας όσο και ο ιστορικός κύκλος της ΕΣΣΔ (Ένωσης Σοσιαλιστικών Σοβιετικών Δημοκρατιών) καθώς και η διάλυσή της, μετά το 1991, εγείρουν ζητήματα για το πως η ρωσική εξωτερική πολιτική υπό τον Πούτιν εργάστηκε, διαχρονικά, για να επαναφέρει στον ιστορικό της χώρο περιοχές που μετέπειτα ακολούθησαν τον δρόμο της εθνικής ανεξαρτησίας ή της δυτικής ολοκλήρωσης. Με τις εξελίξεις στην κρίση της Ουκρανίας, την Κριμαία και την εν δυνάμει προσάρτηση των ανατολικών statelets η Ρωσία ολοκληρώνει ένα de-facto modus operandi το οποίο ενίοτε διακρίνεται από τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της διενέργειας: α. πολέμου β. της άμεσης ή έμμεσης στρατιωτικής, πολιτικής και δημογραφικής υποστήριξης γ. της οικονομικής υποστήριξης δ. της «αναγνώρισης» και ε. της ενσωμάτωσης (με ή χωρίς όπλα). Αυτά περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων
• Tην βίαιη ενσωμάτωση της Τσετσενίας (91-00) και την ειρηνική απορρόφηση του Ταταρτστάν (91-94).
• Την εγκαθίδρυση της Υπερδνειστερίας στη Μολδαβία, την στήριξη του Αρτσάχ στην Αρμενία και το πως η Ρωσία χειρίστηκε τις εξελίξεις στην Γκαγκαουζία και το Καρακαλπακστάν την περίοδο 90-94 καθώς και μικρότερων αποσχιστικών κινημάτων όπως του Λεζγκιστάν το 91 ή του Χαρκόβου, μετά το 1994.
• Την αναγνώριση των κρατιδίων της Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας.
• Την ολοκλήρωση της πολιτικής ελέγχου της Ουκρανίας, ιδίως μετά τα γεγονότα του 2013, με την προσάρτηση της Κριμαίας και την εγκαθίδρυση των «νοβορωσικών δημοκρατιών» στην περιοχή του Ντονμπάς –η αναγνώριση των οποίων από τις ρωσικές αρχές σε συνδυασμό με την ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων ανοίγει τον δρόμο για την ολοκλήρωση ενός κύκλου. Με αυτό το σημείο αξία να αποκτά το ερώτημα αν η Ρωσία θα επέκτεινε ένα τέτοιο αναθεωρητικό γεωπολιτικό όραμα πχ για τα κράτη της Βαλτικής.
Ο έλεγχος του μετασοβιετικού χώρου από την Ρωσία του Πούτιν είναι το βασικό εργαλείο κατανόησης των εξελίξεων στην Ουκρανία –πέραν της συζήτησης για το ΝΑΤΟ, την μελλοντική σχέση ΕΕ-Ρωσίας-Δύσης και το αν το διεθνές σύστημα επιστρέφει (στο κλισέ) μια νέας ψυχροπολεμικής σύγκρουσης. Και δοκιμάζει τόσο τις κόκκινες γραμμές της Δύσης όσο και τον ίδιο τον Πούτιν, έναν ηγέτη σήμερα 69 ετών, που το 2024 έχει εκλογές –χωρίς προοπτική μετακίνησης από την εξουσία.
Και φυσικά ανοίγει μια τεράστια συζήτηση τόσο για το Δίκαιο των Ανθρωπιστικών Επεμβάσεων, στον 21ο αιώνα, όσο και για ζητήματα αναγνώρισης κι αποαναγνώρισης κρατών στο Διεθνές Δίκαιο –εξέλιξη τεράστιας σημασίας για την Λευκωσία και την Αθήνα λόγω του άλυτου Κυπριακού. Μια συζήτηση η οποία οφείλεται να γίνεται, έναντι κάθε κόστους, στη βάση αρχών κι όχι με τον ετεροπροσδιορισμό του τι κάνει η Τουρκία ή η Δύση συγκριτικά με την Ρωσία (στη βάση μιας ιδεολογικής προτίμησης). Η Κυπριακή Δημοκρατία τελεί υπό την στρατιωτική κατοχή της Τουρκίας από το 1974.
Θα γίνει πόλεμος;
Η απάντηση είναι προφανής: Πολύ πιθανόν. Η στρατιωτική ανάπτυξη της Ρωσίας στα ουκρανικά σύνορα πηγαίνει πολύ πέραν της κίνησης για αναγνώριση των κρατιδίων στα ανατολικά. Το ίδιο μας λέει και ο τόνος και το ύφος στο διάγγελμα Πούτιν όπως και οι ρωσικές διαβεβαιώσεις των τελευταίων μηνών περί αποκλιμάκωσης οι οποίες δεν επαληθεύτηκαν ποτέ αλλά ούτε κι επαλήθευσαν τις διπλωματικές διαμεσολαβήσεις των ηγετών Γερμανίας και Γαλλίας. Η έκταση, οι συνέπειες και το αποτέλεσμα του οποίου ωστόσο ως προς το σενάριο επαλήθευσής του ξεκίνησε το βράδυ της Δευτέρας. Άρα βρισκόμαστε στην αρχή –ξανά- ως προς μια ακριβή απάντηση στο ερώτημα. Και πέραν πάσης αμφιβολίας οι εξελίξεις που έχουμε ενώπιον μας είναι ιστορικής σημασίας.
