Του Γιάννη Ιωάννου
Το αν ο Τούρκος Πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, βγήκε κερδισμένος από την Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ είναι κάτι που μονοπώλησε την Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ με φόντο την ενταξιακή πορεία της Φινλανδίας και της Σουηδίας και το πως η Άγκυρα την εργαλειοποίησε τους τελευταίους μήνες. Στην ελληνόφωνη ανάλυση δε, αποτέλεσε ένα πεδίο αναστοχασμού στο οποίο κυριάρχησαν ζητήματα που δεν συνδέονται αμιγώς με το πως το ΝΑΤΟ -σε μια κρίσιμη συγκυρία λόγω του πολέμου στην Ουκρανία- προχώρησε -σε μια κρίσιμη Σύνοδο- με το να προσκαλέσει Φινλανδία και Σουηδία, δύο χώρες που παραδοσιακά βρίσκονται υπό την πίεση της εξωτερικής ρωσικής απειλής. Οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις, σε όλο το εύρος των προβληματικών τους διαστάσεων μετά το 2016, προσφέρουν μεν κάποια εργαλεία κατανόησης σε σχέση με την αλληλεπίδραση ΝΑΤΟ-Δύσης-Τουρκίας. Δεν ερμηνεύουν ωστόσο το διακύβευμα του «βέτο» (σ.σ. του πως δηλαδή η Άγκυρα έθεσε διαστάσεις ασφάλειας) αλλά ούτε και το αποτέλεσμα της Συνόδου -που εδράζεται στην -τυπική ως προς το θέμα του χρόνου και την τεχνική διάσταση- είσοδο της Φινλανδίας και της Σουηδίας, ως το 31ο και 32ο μέλη αντίστοιχα, στους κόλπους της Συμμαχίας.
Θέτοντας την ατζέντα
H Toυρκία του Ερντογάν στη Σύνοδο του Νάτο κατόρθωσε δύο πράγματα:
• Nα θέσει την ατζέντα (agenda setter) με όρους ισχύος. Πρόταξε τις ανησυχίες της σε σχέση με την διάσταση ασφάλειας του Κουρδικού σε διμερές επίπεδο με τις δύο υπό ένταξη στο ΝΑΤΟ χώρες και κατόρθωσε να κάνει την όλη διαδικασία εισόδου τους στην Συμμαχία ένα διαπραγματευτικό παίγνιο με συγκεκριμένο αποτύπωμα (την υπογραφή του τριμερούς μνημονίου). Στη διάσταση που την αφορά άμεσα μάλιστα προχώρησε και με το.. follow up καταρτίζοντας ουσιαστικά λίστα (33 προσώπων) ενδιαφέροντος (μέλη της FETO ή κουρδικών οργανώσεων, αντικαθεστωτικούς δημοσιογράφους) για έκδοση -χαρτί που παραμένει στα χέρια της με διαπραγματευτικούς όρους
• Να χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά ένα two-level παίγνιο στο οποίο ο Ερντογάν πέραν της εξωτερικής διάστασης (εντός του ΝΑΤΟ), την επαναπροσέγγιση με τον Αμερικανό Πρόεδρο Μπάιντεν, κτλ, κατόρθωσε να παίξει και το χαρτί της εσωτερικής διάστασης -σε μια συγκυρία που ο αντι-δυτικισμός στο εσωτερικό της Τουρκίας κινητοποιεί τις μάζες των ψηφοφόρων που έχουν απογοητευτεί από το AKP και τον Τούρκο Πρόεδρο λόγω της κρίσης στην οικονομία. Εξάλλου πέραν της τελευταίας, η διάσταση της ασφάλειας, το Κουρδικό και η πραγματικότητα των διασυνοριακών επιχειρήσεων (Συρία, Ιράκ) αποτελούν πεδία που συσπειρώνουν την τουρκική κοινή γνώμη με υψηλά ποσοστά μάλιστα στις σχετικές δημοσκοπήσεις
Η διάσταση αυτή δείχνει πως σημαντικότερο, από το αν η Σουηδία και η Φινλανδία θα άρουν τους περιορισμούς στην εξαγωγή αμυντικού υλικού προς την Άγκυρα ή αν θα… «στείλουν πακέτο» πολίτες που η Τουρκία του Ερντογάν διώκει, είναι ο τρόπος με τον οποίο η τελευταία διαπραγματεύεται σε διεθνές επίπεδο. Πτυχή που έχει αναβαθμιστεί. Μόνο το timing της Συνόδου (εν μέσω πολέμου στην Ουκρανία), η μονοπώληση των διμερών επαφών του Ερντογάν με ξένους ηγέτες (που αφορά αμιγώς το ζήτημα των ουκρανικών σιτηρών και τον ρόλο της Άγκυρας εκεί) αλλά και τα εκατέρωθεν σινιάλα με τις ΗΠΑ καταδεικνύουν πως η Τουρκία παραμένει μια χώρα με όρους «τρίτου πόλου» που γνωρίζει πως να εργαλειοποιεί την διαπραγμάτευση αλλά και να κινείται σε συναλλακτικό επίπεδο με την Δύση. Ενδεικτικό της πρόσληψης που φέρει την Τουρκία «να μην πήρε τίποτα στην Μαδρίτη» μιας μερίδας της ανάλυσης στην ελληνόφωνη δημόσια σφαίρα είναι η ίδια η δήλωση της σκληρής ως προς τον εθνικισμό της τουρκικής αντιπολίτευσης πολιτικού, Μεράλ Ακσενέρ του «Καλού Κόμματος». Έκανε λόγο για «παραχωρήσεις ασυμβίβαστες με τα τουρκικά συμφέροντα». Βέβαια η ανάλυση των σημείων του μνημονίου έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον για την Λευκωσία και την Αθήνα. Ενδιαφέρον που αφορά αμιγώς στη διάσταση της PESCO -που ως σχήμα για την Κυπριακή Δημοκρατία (σ.σ. που η Τουρκία δεν αναγνωρίζει) έχει καταστεί εξαιρετικά χρήσιμο τα τελευταία χρόνια. Το πως, εκεί, η Τουρκία θα παίξει το χαρτί του ΝΑΤΟ για να ασκήσει πίεση σε μια διάσταση της ευρωπαϊκής αμυντικής ολοκλήρωσης στην οποία συμμετέχει η ΚΔ, είναι κάτι που θα διαφανεί. Και πρέπει να προσεγγιστεί και με την δέουσα συμμαχία.
F-16 και Τζο Μπάιντεν
Προφανώς και τα μεγάλα αγκάθια στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις και στο πως διαμορφώθηκαν μετά το 2016 παραμένουν. Η Ουάσιγκτον τόνισε το ζήτημα της σταθερότητας σε Αιγαίο και Συρία διασκεδάζοντας τους υψηλούς τόνους της ρητορικής Ερντογάν στη πρώτη περίπτωση και την διακηρυγμένη πρόθεση για στρατιωτική επέμβαση στη δεύτερη. Ωστόσο πρέπει να σημειωθούν δύο ζητήματα:
• H πολιτική των ΗΠΑ στο ζήτημα των τουρκικών F-16 δεν έχει αλλάξει. Η επιβολή CAATSA είναι εκεί που είναι ωστόσο ούτε το Πεντάγωνο, ούτε ο Λευκός Οίκος αλλά ούτε και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ έχουν ανακοινώσει ποτέ επίσημα πως η Τουρκία δεν θα παραλάβει ποτέ ξανά αεροσκάφη ή τεχνική βοήθεια για την αναβάθμισή τους. Στην Μαδρίτη, η παραδοσιακή διάσταση της αναβάθμισης των αμυντικών δυνατοτήτων της Τουρκίας στα πλαίσια ενδυνάμωσης του ΝΑΤΟ τονίστηκε από τον ίδιο τον Αμερικανό Πρόεδρο
• Το σινιάλο Μπάιντεν για «επίλυση του ζητήματος των F-16» αποτελεί διασύνδεση του πως οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις τίθενται υπό επανεξέταση υπό το βάρος των επιπτώσεων του πολέμου στην Ουκρανία. Η διάσταση αυτή έχει σημασία για την Ελλάδα (και τη Κύπρο) γιατί εδράζεται στην παγιωμένη ανησυχία της Τουρκίας να χάσει την πρωτοκαθεδρία στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ αλλά και την παγιωμένη αντίληψη της Ουάσιγκτον να μην απωλέσει την Άγκυρα έναντι της Ρωσίας. Συνεπώς η έκβαση στο ζήτημα των F-16/S-400 αποτελεί μια διαπραγμάτευση που δεν συνδέεται αμιγώς με το Κογκρέσο αλλά με το πως η διακυβέρνηση Μπάιντεν βλέπει το νότιο σκέλος του ΝΑΤΟ υπό το φως των εξελίξεων της ρωσικής επιθετικότητας. Ιστορικά, παραπέμπει στο πως αμέσως μετά το 80’ και το πραξικόπημα στη Τουρκία ο στρατηγός Bernard Sanders (διοικητής δυνάμεων Ευρώπης) πίεζε τον Κενάν Εβρέν να αποδεχτεί την Ελλάδα πίσω στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ με αντάλλαγμα την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΟΚ. Σε εκείνη την διαπραγμάτευση ο Μπάιντεν, ως νεαρός γερουσιαστής, είχε παίξει εξαιρετικά εποικοδομητικό ρόλο, διάσταση που ο Ερντογάν του υπενθύμισε -σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες- στη Σύνοδο της Μαδρίτης
Σε κάθε περίπτωση η διάσταση των F-16 έχει δρόμο ενώπιον της και αποτελεί κριτήριο για το «τι δεν πήρε ο Ερντογάν» αν σε βάθος χρόνου η Άγκυρα δεν πάρει αυτά που επιθυμεί. Στη παρούσα φάση ωστόσο δεν έχει ξεκάθαρο αποτύπωμα για να απαντηθεί το ερώτημα του «αν πήρε κάτι ή όχι». Κανείς δεν ανέμενε ότι σε μια Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ οι ΗΠΑ θα ανακοίνωναν Χ αριθμό F-16 για την Τουρκία. Επιπλέον, η ανατολική Μεσόγειος και η ΒΔ Συρία αποτελούν -μαζί με τις τουρκικές εκλογές- βασικά πεδία για το πως θα εξελιχθούν στη συνέχεια οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Η απουσία αναφορών, από την τουρκική πλευρά, για το Αιγαίο οφείλει να σημειωθεί δεν αποτελεί όμως σε καμιά περίπτωση πεδίο εφησυχασμού -δεδομένης της πρόθεσης και των ενδείξεων της Τουρκίας για νέες έρευνες στην περιοχή, που βάζουν και την κυπριακή ΑΟΖ στο κάδρο. Αλλά και της προετοιμασίας της σε νομικό και επικοινωνιακό επίπεδο σε σχέση με τις διεκδικήσεις της στο Αιγαίο.
Τέλος, ο ρόλος που διαδραματίζει η Άγκυρα στο Ουκρανικό ξεδιπλώνει ένα νέο πεδίο ενδιαφέροντος για τον αμερικανικό παράγοντα στην περιοχή. Ο οποίος δεν εστιάζει ούτε στους ρωσικούς S-400, ούτε στην ανατολική Μεσόγειο ή τα F-16. Είναι αυτός του US Department of Treasury που θέλει να βεβαιωθεί πως η Τουρκία του Ερντογάν είναι στη… σωστή πλευρά της Ιστορίας όσον αφορά το sistema του Πούτιν και τα κεφάλαια των Ρώσων ολιγαρχών. Και είναι ένα πεδίο στο οποίο οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις θα δοκιμαστούν έντονα όσο διαρκεί ο πόλεμος. Για καιρό δηλαδή.
