Πέτρος Παπακωνσταντίνου
Στις 11 ∆εκεμβρίου η εφημερίδα The Times of Israel δημοσίευσε ένα άρθρο του Τζέφρι Λεβίν για τις κατακλυσμιαίες ανατροπές που έφερε το 2024 στη Μέση Ανατολή. Υιοθετώντας διθυραμβικούς τόνους, ο αρθρογράφος έβλεπε το βέλος του χρόνου να κινείται προς «μια νέα Μέση Ανατολή της ειρήνης και της ευημερίας», με τη Συρία απαλλαγμένη από το απολυταρχικό καθεστώς Ασαντ, τη θεοκρατία του Ιράν καταδικασμένη να μοιραστεί σύντομα την ίδια τύχη, τους Κούρδους να φτιάχνουν το δικό τους κράτος και τους Παλαιστινίους «ελεύθερους να βρουν τη δική τους πατρίδα» στην… Ιορδανία.
Φρούδες ελπίδες
Δεν είναι η πρώτη φορά που το όραμα για μια «νέα Μέση Ανατολή», κομμένη και ραμμένη στα μέτρα του εβραϊκού κράτους, μοιάζει πολύ κοντινό στα μάτια των υποστηρικτών του. Στις 15 Σεπτεμβρίου 2020 ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου συνυπέγραψε με τους υπουργούς Εξωτερικών των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και του Μπαχρέιν στη βεράντα του Λευκού Οίκου τις περίφημες Συμφωνίες του Αβραάμ, με παρόντα έναν τρισευτυχισμένο Ντόναλντ Τραμπ, πνευματικό πατέρα αυτής της εξέλιξης. Λίγους μήνες αργότερα ήρθαν να προστεθούν το Μαρόκο και το Σουδάν. Η ουσία των συμφωνιών ήταν να αποκαταστήσουν οι εν λόγω χώρες πλήρεις διπλωματικές, οικονομικές και πολιτικές σχέσεις με το Ισραήλ, συγκροτώντας έναν αντι-ιρανικό άξονα και αφήνοντας το Παλαιστινιακό στο ράφι, όπως πρώτες είχαν κάνει η Αίγυπτος το 1978 και η Ιορδανία το 1994.
Στα χνάρια του Τραμπ βάδισε, σε ό,τι αφορά το Μεσανατολικό, και ο Δημοκρατικός διάδοχός του, αποφασισμένος να τακτοποιήσει επί των ημερών του τη μεγάλη εκκρεμότητα των Συμφωνιών του Αβραάμ: τη συμφιλίωση της Σαουδικής Αραβίας με το Ισραήλ. Στις 9 Σεπτεμβρίου 2023 ο Αμερικανός πρόεδρος οργάνωσε στο περιθώριο της συνόδου κορυφής του G20 τριμερή συνάντηση, με τον ισχυρό άνδρα του Ριάντ, Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν και τον πρωθυπουργό της Ινδίας Ναρέντρα Μόντι. Το σχέδιο του Μπάιντεν προέβλεπε τη σύνδεση της Ινδίας με την Ευρώπη μέσω αραβικών κρατών και του Ισραήλ σε ένα μεγάλο δίκτυο μεταφορών, αγωγών και τηλεπικοινωνιακών δικτύων. Προφανείς στόχοι ήταν η ανάσχεση της Κίνας και του μεγαλεπήβολου σχεδίου του Σι Τζινπίνγκ «Μία Ζώνη – Ενας Δρόμος», όπως και της ιρανικής επιρροής στη Μέση Ανατολή. Οχι απροσδόκητα, ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου αγκάλιασε το σχέδιο του Μπάιντεν από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ λίγες ημέρες αργότερα, όταν παρουσίαζε με χάρτες και μαρκαδόρους το δικό του όραμα για τη «νέα Μέση Ανατολή», βλέποντας στη συμφιλίωσή του με τη Σαουδική Αραβία την οριστική ματαίωση των παλαιστινιακών πόθων για αυτοδιάθεση.
Οι φονικές επιδρομές της Χαμάς στο νότιο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου έβαλαν προσωρινά το αμερικανοϊσραηλινό σχέδιο στο ψυγείο. Ο αμείλικτος πόλεμος εξόντωσης των Παλαιστινίων που εξαπέλυσε το Ισραήλ στη Γάζα ηλέκτρισε τους αραβικούς δρόμους, έδεσε τα χέρια του Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν και επανέφερε την υπόθεση της δημιουργίας παλαιστινιακού κράτους στην ημερήσια διάταξη. Ποιος Αραβας ηγέτης, όσο εχθρικά διακείμενος κι αν ήταν έναντι της Χαμάς, θα τολμούσε να σφίξει το χέρι του Νετανιάχου όταν το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο έβγαζε ένταλμα σύλληψής του για εγκλήματα πολέμου;
Σχεδόν 15 μήνες αργότερα ο πρωθυπουργός του Ισραήλ φαίνεται να επιβεβαιώνει τη φήμη του ως ο μεγαλύτερος πολιτικός survivor των τελευταίων δεκαετιών. Ο στρατός του πολέμησε σε έξι μέτωπα –Γάζα, Δυτική Oχθη, Λίβανο, Συρία, Ιράν και Υεμένη– και παρά το τεράστιο πολιτικό και ηθικό κόστος που επωμίστηκε, αποκόμισε στρατηγικής σημασίας κέρδη. Στην ολοσχερώς κατεστραμμένη Γάζα, η Χαμάς εξακολουθεί βέβαια να υπάρχει ως πολιτική οντότητα, αλλά το ένοπλο τμήμα της, οι Ταξιαρχίες Αλ Κασάμ, έχουν συρρικνωθεί δραστικά και δύο διαδοχικοί αρχηγοί της, ο Ισμαήλ Χανίγια και ο Γιαχία Σινουάρ έχουν εξοντωθεί. Οι ακροδεξιοί υπουργοί του Νετανιάχου, Μπεζαλέλ Σμότριτς και Ιταμάρ μπεν Γκβιρ, μιλούν ανοιχτά για το «Μεγάλο Ισραήλ», από τον Ιορδάνη μέχρι τη Μεσόγειο, με κανονική προσάρτηση της Γάζας και της Δυτικής Oχθης, χωρίς να ιδρώνει κανενός το αυτί στις δυτικές πρωτεύουσες – η Μαδρίτη και το Δουβλίνο εξαιρούνται, αλλά ποιος τους ακούει;
Αποκεφαλισμοί
Στο μέτωπο του Λιβάνου, η Χεζμπολάχ υπέστη οδυνηρά πλήγματα με τον αποκεφαλισμό της ηγεσίας της, συμπεριλαμβανομένου του χαρισματικού ηγέτη της Χασάν Νασράλα τον Σεπτέμβριο και με τους καταιγιστικούς βομβαρδισμούς του Ισραήλ τους δύο επόμενους μήνες, με αποτέλεσμα να αναγκαστεί να συνθηκολογήσει. Η επιβεβλημένη, λόγω του πολέμου στον Λίβανο, απόσυρσή της από τη Συρία έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην πτώση του καθεστώτος Aσαντ, την οποία ο Νετανιάχου χαρακτήρισε ως τη σημαντικότερη εξέλιξη στην περιοχή από τη μυστική συμφωνία Σάικς – Πικό του 1916 (όταν Βρετανία και Γαλλία μοίρασαν τις αραβικές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας).
Και καθώς στην αναμπουμπούλα ο λύκος χαίρεται, ο ισραηλινός στρατός εκμεταλλεύτηκε το κενό που άφησε ο διαλυμένος στρατός του Aσαντ για να καταλάβει κι άλλο συριακό έδαφος σε περιοχές γύρω από τα κατεχόμενα Υψώματα του Γκολάν.
Σοβαρά αποδυναμωμένος βγήκε από τις καταιγιστικές εξελίξεις του τελευταίου χρόνου και ο πιο επικίνδυνος αντίπαλος του Ισραήλ, το Ιράν. Χωρίς τον Aσαντ, με τη Χεζμπολάχ και τη Χαμάς άκρως αποδυναμωμένες, ο φιλοϊρανικός «άξονας της αντίστασης» μοιάζει με σωρό ερειπίων. Το Ιράν τείνει να μετατραπεί από ισχυρή περιφερειακή δύναμη σε απλώς μεγάλο κράτος με εσωτερικά εύθραυστο καθεστώς. Αν προσθέσει κανείς στον λογαριασμό το γεγονός ότι σε τρεις εβδομάδες θα βρίσκεται και πάλι στον Λευκό Οίκο ο Ντόναλντ Τραμπ, επί ημερών του οποίου οι ΗΠΑ αποσύρθηκαν από τη συμφωνία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα και εκτέλεσαν τον υποστράτηγο Σολεϊμανί, αρχηγό επίλεκτης δύναμης των Φρουρών της Επανάστασης, ο Νετανιάχου έχει κάθε λόγο να τρίβει τα χέρια του.
Θα ήταν ωστόσο πολύ παρακινδυνευμένο να στοιχηματίσει κανείς ότι το σχέδιο μιας αμερικανοϊσραηλινής «νέας Μέσης Ανατολής» θα υλοποιηθεί γρήγορα και σχετικά ανώδυνα. Στη θέση του Ασαντ, «του διαβόλου που γνώριζε» το Ισραήλ, βρίσκεται τώρα η οργάνωση τζιχαντιστών Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ, που σημαίνει Οργάνωση για την Απελευθέρωση του Λεβάντε, όρος που περιλαμβάνει πλην της Συρίας, τον Λίβανο, την Ιορδανία, φυσικά την Παλαιστίνη, αλλά και το Ισραήλ. Η Χαμάς, όπως και όλα τα κόμματα της περιοχής που προέρχονται από τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, πανηγύρισαν την αλλαγή καθεστώτος στη Συρία. Πιο ευάλωτες εμφανίζονται οι δύο χώρες της πρώτης γραμμής, που έχουν υπογράψει συμφωνίες ειρήνης με το Ισραήλ: η Αίγυπτος, όπου ο Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι ανέβηκε στην εξουσία με ένα αιμοσταγές πραξικόπημα εναντίον των Αδελφών Μουσουλμάνων και η Ιορδανία, όπου πρώτη δύναμη στο κοινοβούλιο είναι το Μέτωπο Ισλαμικής Δράσης, δηλαδή ο τοπικός κλάδος της Αδελφότητας.
Νετανιάχου και Τραμπ στον Λευκό Οίκο τον Σεπτέμβριο του 2020, στο περιθώριο της υπογραφής των Συμφωνιών του Αβραάμ. Τέσσερα χρόνια μετά, πολλοί είναι εκείνοι που συνεχίζουν να οραματίζονται μια «νέα Μέση Ανατολή», στα μέτρα του Ισραήλ. [Doug Mills/The New York Times]
Παράπλευρο όφελος
Το κυριότερο, αν η πτώση του Ασαντ εξασθένησε σημαντικά το Ιράν, ενίσχυσε πολύ περισσότερο τον άλλο, δυνητικά επικίνδυνο, γεωπολιτικό αντίπαλο του Ισραήλ, την Τουρκία, τον πιο καθοριστικό ξένο παράγοντα για τις εξελίξεις στη Συρία. Μια χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ, που δεν μπορεί να δαιμονοποιηθεί όπως το Ιράν στα μάτια των Δυτικών, οι οποίοι έχουν ανάγκη την Αγκυρα και για τη διασφάλιση των δικών τους θέσεων στην περιοχή, αλλά και για τη διαχείριση του μεταναστευτικού. Ακόμη περισσότερο που ο Ντόναλντ Τραμπ διεμήνυσε ότι οι Αμερικανοί πρέπει να αποσυρθούν από τη Συρία –το είχε επιχειρήσει και στην πρώτη θητεία του, αν και συνάντησε ισχυρή αντίσταση από το Πεντάγωνο– και να αφήσουν τη διαχείριση της επόμενης μέρας στον Ερντογάν, για τον οποίο είχε μόνο εγκωμιαστικά σχόλια. Με αυτά τα δεδομένα, το 2025 φαντάζει άκρως αβέβαιο (και) για την πυριτιδαποθήκη της Μέσης Ανατολής.
H κατάσταση σήμερα στη Γάζα
Φαγητό
96% γυναικών και παιδιών δεν μπορούν να καλύψουν τις βασικές διατροφικές τους ανάγκες, δήλωσε τον προηγούμενο μήνα εκπρόσωπος της UNICEF. Λόγω της πολιορκίας του Ισραήλ, συχνά καθυστερεί πολύ η μεταφορά του φαγητού. Ταυτόχρονα, ένοπλες συμμορίες επιτίθενται στις ανθρωπιστικές αποστολές, κλέβοντας προμήθειες που μετά πουλάνε σε εξωφρενικά υψηλές τιμές. Η τιμή ενός αυγού είναι πλέον 4 δολάρια, αναφέρουν οι New York Times.
Νερό
Για να πάρουν νερό, οι αποκλεισμένοι κάτοικοι περιμένουν ώρες σε ουρές μπροστά από δεξαμενές στις οποίες γεμίζουν τους κουβάδες τους με βρώμικο νερό που φτάνει εκεί μέσω του, κατεστραμμένου από τους βομβαρδισμούς, δικτύου ύδρευσης. Για κάθε γαλόνι –περίπου 3,78 λίτρα– πληρώνουν 50 λεπτά.
Φάρμακα
Είναι αδύνατο να βρει κανείς παυσίπονα, αντιβιοτικά και φάρμακα για χρόνιες ασθένειες, καθώς τα ελάχιστα εναπομείναντα νοσοκομεία υπολειτουργούν.
