Του Γιάννη Ιωάννου
Όταν τον Μάιο του 2021 ο Τούρκος ΥΠΕΞ Μεβλούτ Τσαβούσογλου επισκέπτονταν την Σαουδική Αραβία είχε καταστεί σαφές πως κάποια στιγμή θα ακολουθούσε και μια επίσκεψη του Τούρκου Προέδρου, Ταγίπ Ερντογάν στην, ισχυρότερη στην περιοχή, Μοναρχία του Κόλπου. Ο Τούρκος ΥΠΕΞ είχε εξάλλου προετοιμάσει το έδαφος με Σαουδάραβες αξιωματούχους για αυτό που, και τυπικά, συνέβη προ εβδομάδων: Την απόφαση των τουρκικών δικαστικών αρχών να «ρίξουν» ουσιαστικά την –ερήμην- δίκη των 26 υπόπτων για την δολοφονία του αντικαθεστωτικού δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι το 2018 εντός του σαουδαραβικού προξενείου στη Κωνσταντινούπολη.
Η υπόθεση –πέραν του σοκαριστικού εγκλήματος του κατατεμαχισμού του Σαουδάραβα δημοσιογράφου- είχε οδηγήσει τις σχέσεις Ριάντ-Άγκυρας σε μια «κρίση μέσα στη κρίση» μετά από σειρά περιφερειακών ανταγωνισμών που εκδηλώθηκαν τα τελευταία χρόνια τόσο με φόντο τον πόλεμο στη Συρία και την διπλωματική κρίση, το 2017, με Κατάρ αλλά και τις εκ διαμέτρου ιδεολογικές και σημειολογικές διαφοροποιήσεις των δύο μεγάλων χωρών του σουνιτικού τόξου: Το πολιτικό Ισλάμ όπως το εκφράζει τα τελευταία χρόνια ο Ερντογάν με το AKP και την ουαχαμπιστική μοναρχία όπως την εκφράζει διαχρονικά ο διάδοχος του θρόνου στη Σαουδική Αραβία, Μοχάμαντ μπιν Σαλμάν (MbS). Η υπόθεση Κασόγκι που αποτελεί μια τεράστια πληγή για τον MbS σε διεθνές επίπεδο και που έχει συνδεθεί ως προς την διάταξη της δολοφονίας του δημοσιογράφου από πολλές κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς με τον ίδιο, αποτέλεσε ένα πεδίο πολιτικής εκμετάλλευσης για τον Ερντογάν –που χρησιμοποίησε την δικαστική της πτυχή για να ενορχηστρώσει μια εκστρατεία δυσφήμισης του Σαουδάραβα μονάρχη, προωθώντας παράλληλα την δική του ατζέντα ισχύος και πολιτικής επιρροής στον αραβομουσουλμανικό κόσμο. Παρά την προσπάθεια της Τουρκίας να επισπεύσει την σημερινή συνάντηση όταν ο Ερντογάν επισκέφθηκε, προ μηνών, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα η επιβεβαίωση της άργησε λίγο για να συμβεί και τελικά συνέβη, στις αρχές Απριλίου, μόνο όταν η τουρκική εισαγγελία αποφάσισε ουσιαστικά να σταματήσει την δίκη των 26 υπόπτων.
Οι εξαγωγές της Τουρκίας σε Σαουδική Αραβία και ΗΑΕ τα τελευταία χρόνια (2015-2019). Η υπόθεση Κασόγκι, το 2018, οδήγησε σε σημαντική πτώση –κι απώλεια πολλών δις δολαρίων για την Τουρκία- της αυξητικής τάσης που παρατηρήθηκε στο διμερές εμπόριο των χωρών μετά το 2015 και την ρωσική επέμβαση στη Συρία –γεγονός που αναπροσάρμοσε τόσο τους στόχους Άγκυρας και Ριάντ στο Συριακό αλλά και που μείωσε τις διαφορετικές στρατηγικές επιδιώξεις μεταξύ τους στον εν λόγω πόλεμο την περίοδο 2011-2015. Πηγή: Middle East Institute.
Ζητείται εξομάλυνση
Όπως αποδείχθηκε τόσο με το Ισραήλ και την Αίγυπτο αλλά και με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα –τον περασμένο Φεβρουάριο, η Άγκυρα αναζητεί εξομάλυνση με τα κράτη της ευρύτερης περιοχής προκειμένου να άρει και την διπλωματική απομόνωση που επήλθε μετά τα γεγονότα του 2011 και της Αραβικής Άνοιξης αλλά και να προσελκύσει επενδύσεις για την δοκιμαζόμενη οικονομία της των τελευταίων χρόνων. Η περίπτωση των ΗΑΕ (και του Ισραήλ) δείχνει πως πριν υπάρξει πλήρης αποκατάσταση των σχέσεων σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο, η οικονομική διπλωματία και το εξωτερικό εμπόριο μπορούν να «κάνουν την δουλειά». Η Σαουδική Αραβία υπήρξε σημαντικός εταίρος, πριν το 2018, για την τουρκική οικονομία ενώ η κρίση στις σχέσεις των δύο χωρών οδήγησε και στη μείωση της επιρροής της Άγκυρας στον αραβομουσουλμανικό κόσμο -με το κλείσιμο, πέρυσι, των 8 τουρκικών σχολείων που λειτουργούσαν εντός σαουδαραβικού εδάφους.
Ο Ερντογάν ωστόσο με την επίσκεψή του στην Σαουδική Αραβία επιδιώκει:
- Tην σταδιακή εξομάλυνση των διμερών σχέσεων αρχής γενομένης από το κρίσιμο πεδίο των επενδύσεων –πτυχή που ενόψει της προεκλογικής του για το 2023 λόγω της δοκιμαζόμενης τουρκικής οικονομίας κρίνεται ως άκρως σημαντική. Αξίζει να σημειωθεί πως το ανεπίσημο μποϊκοτάζ των τουρκικών προϊόντων από τη Σαουδική Αραβία μείωσε τον όγκο του εμπορίου μεταξύ των δύο χωρών κατά 98% τον τελευταίο χρόνο. Η εμπειρία του αντίστοιχου προγράμματος επενδύσεων 10 δις από τα ΗΑΕ τον περασμένο Φεβρουάριο δείχνει πως η εν λόγω φόρμουλα μπορεί να δουλέψει
- Την υπενθύμιση προς το Ριάντ πως παρά τις διαφοροποιήσεις ως προς τις εξωτερικές επιδιώξεις στην περιοχή, το Ιράν παραμένει ένα πεδίο συνεργασίας ιδίως σε μια περίοδο έντονων διπλωματικών διεργασιών Τεχεράνης-Δύσης, στο post-Abraham Accords περιβάλλον της Μέσης Ανατολής, αλλά και σε μια συγκυρία που οι σχέσεις Ουάσινγκτον-μοναρχιών του Κόλπου δοκιμάζονται επειδή δεν επιδιώκουν την ίδια κατανόηση σε σχέση με το Ιράν –και επιταχύνουν και την μεταξύ των δυσπιστία λόγω της αντιπαράθεσης με την Ρωσία εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία και
- Πολλαπλά σινιάλα σε όλα τα κράτη της περιοχής αλλά και της ανατολικής Μεσογείου πως η Τουρκία επιδιώκει έξοδο από την διπλωματική απομόνωση στην οποία βρέθηκε με τα κράτη της περιοχής (Ισραήλ, Αίγυπτος, ΗΑΕ) την περίοδο 2018-2021
Η Σαουδική Αραβία μποϊκόταρε, ανεπίσημα, τα τουρκικά προϊόντα αρχής γενομένης από το 2020 σε μια κίνηση που οδήγησε τους τελευταίους μήνες σε πολλές τουρκικές εταιρείες τροφίμων να χάσουν το μερίδιό τους από μια μεγάλη εξωτερική αγορά. Πηγή: Βloomberg.
H επίσκεψη Ερντογάν στη Σαουδική Αραβία θα έχει αποτέλεσμα. Δεν θα επαναφέρει άμεσα το επίπεδο των πολιτικών και διπλωματικών σχέσεων των δύο χωρών σε ιστορικό υψηλό αλλά ως προς το οικονομικό της αποτύπωμα θα βοηθήσει την δοκιμαζόμενη τουρκική οικονομία και τον προεκλογικό του Τούρκου Προέδρου ενόψει 2023. Τέλος, η επαναπροσέγγιση Άγκυρας-Ριάντ –όπως και στην περίπτωση των ΗΑΕ- παρά τις επιμέρους δυσκολίες δεικνύει πως η περιοχή παραμένει ανοικτή σε ανακατατάξεις και πως η τουρκική εξωτερική πολιτική παραμένει ενεργητική ως προς τις επιδιώξεις της ακόμη και σε δύσκολες περιπτώσεις –όπως η Σαουδική Αραβία και ο MbS.
