Kathimerini.gr
Το ανθρώπινο είδος είναι εγγενώς συνδεδεμένο με το φυσικό περιβάλλον: πρόκειται για μια θεμελιώδη αρχή που δυστυχώς έχει αμεληθεί σχεδόν ολοσχερώς στην διαδικασία με την οποία χαράζουμε τις αναπτυξιακές μας προτεραιότητες και υλοποιούμε αντίστοιχες πολιτικές. Η πανδημία του COVID-19 είναι μία ατυχής υπενθύμιση αυτού του γεγονότος. Τα κρούσματα ασθενειών οι οποίες μεταδίδονται από τα είδη της άγριας πανίδας στον άνθρωπο (ζωονοτικές ασθένειες) αυξάνονται, υπογραμμίζοντας πως η ανθρώπινη υγεία, η υγεία των ζώων και τα φυσικά οικοσυστήματα είναι ένα ενιαίο και αλληλοσυμπληρούμενο σύστημα. Η παρούσα κρίση δείχνει ότι έχουμε χάσει την αναγκαία συμβιωτική σχέση μεταξύ ανθρώπων και φυσικού περιβάλλοντος του οποίου εμείς είμαστε, βασικά, συστατικά στοιχεία.
Η αναγκαία αποκατάσταση αυτής της συμβιωτικής σχέσης μεταξύ ανθρώπων και φύσης απαιτεί ένα νέο αναπτυξιακό μοντέλο το οποίο να σέβεται τα όρια που θέτει το φυσικό περιβάλλον. Η ιδέα της «Πλανητικής Υγείας» παρέχει ένα πλαίσιο το οποίο μπορεί να υλοποιήσει αυτό το νέο αναπτυξιακό μοντέλο και αποτελεί, αφενός ένα ταχέως αναπτυσσόμενο επιστημονικό πεδίο, αφετέρου ένα κοινωνικό κίνημα. Ο όρος έγινε γνωστός όταν η κοινή Επιτροπή των Ιδρυμάτων Rockefeller και Lancet για το θέμα, δημοσίευσε την αναφορά-ορόσημο με τίτλο “Διασφαλίζοντας την ανθρώπινη υγεία στην Ανθρωπόκαινο εποχή (Safeguarding human health in the Anthropocene epoch)”. Σε αυτήν, η Επιτροπή ορίζει, συμπερασματικά, την πλανητική υγεία ως “το ενιαίο της υγείας του ανθρώπινου πολιτισμού και της κατάστασης των φυσικών συστημάτων από τα οποία εξαρτάται”.
Στο επίκεντρο της ιδέας της Πλανητικής Υγείας βρίσκεται η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι θα παραμείνουν υγιείς μόνο αν υλοποιούν τις οικονομικές τους δραστηριότητες μέσα στο πλαίσιο που θέτουν οι φυσικοί περιορισμοί οι αναγκαίοι για την υγεία και τη λειτουργία των οικοσυστημάτων εντός των οποίων δρούν.
Η διασφάλιση της υγείας των οικοσυστημάτων και η σχετιζόμενη βελτίωση της ανθρώπινης υγείας, απαιτεί δράση σε διάφορα μέτωπα.
Από ένα σύνολο δεκάδων δράσεων οι οποίες μπορούν να προωθήσουν την ιδέα της πλανητικής υγείας, παρουσιάζουμε εδώ τρεις δράσεις οι οποίες μπορούν εύκολα να υλοποιηθούν, καθώς η εφαρμογή τους δεν απαιτεί ούτε καινούργιες τεχνολογίες, ούτε καινούργιους θεσμικούς μηχανισμούς, ούτε, εν κατακλείδι, επιπλέον χρηματικούς πόρους. Χρειάζεται μόνο αλλαγή του τρόπου σκέψης και αλλαγή στις αναπτυξιακές προτεραιότητες και τα σχετικά κανονιστικά πλαίσια. Aν τελικά θα αποτελέσουν εύκολες στην υλοποίηση δράσεις εξαρτάται από την πολιτική φιλοδοξία για την παραγωγή σχετικών πολιτικών.
Βάζουμε την φύση στον «λογαριασμό». Η έννοια του «φυσικού κεφαλαίου» είναι πολύ καλά εμπεδωμένη στο θεωρητικό πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης. Αλλά είναι παντελώς απούσα όταν οι θεωρίες μεταφράζονται σε οικονομικές, νομισματικές και φορολογικές πολιτικές. Σε όλα τα επίπεδα σύνταξης δημοσίων και ιδιωτικών προϋπολογισμών και σχεδιασμού οικονομικών πολιτικών, το φυσικό περιβάλλον και οι λειτουργίες των οικοσυστημάτων θα πρέπει να είναι μέρος των διαδικασιών λήψης αποφάσεων. Και αυτό δεν θα πρέπει να περιορίζεται στην νομισματοποίηση/οικονομική αποτίμηση των φυσικών πόρων (η οποία ίσως θα πρέπει να αποφεύγεται), αλλά κυρίως στη χρήση της φέρουσας ικανότητας και των φυσικών ορίων λειτουργίας των οικοσυστημάτων ως εγγενείς παραμέτρους για την: 1) επικύρωση των αναλύσεων κόστους-οφέλους όλων των δημοσιοοικονομικών και νομισματικών πολιτικών, και 2) τη δημιουργία κανονιστικών πλαισίων σχετικών με το μέγεθος και λειτουργία των χρηματοοικονομικών αγορών και συστημάτων.
Σταματάμε τις πρακτικές καταστροφής του περιβάλλοντος και τις επιδοτήσεις που τις στηρίζουν. Η οικονομία μας κυριαρχείται από πρακτικές που μολύνουν το περιβάλλον και πολλές από αυτές τις πρακτικές συνεχίζουν να λαμβάνουν μεγάλες δημόσιες επιδοτήσεις. Η εξάρτησή μας από τα ορυκτά καύσιμα μάς σκοτώνει κυριολεκτικά. Η ατμοσφαιρική ρύπανση από την καύση του άνθρακα, του πετρελαίου και άλλων ορυκτών καυσίμων προκαλεί περισσότερους από 7 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο και επιπλέον εγκεφαλικές και πνευμονολογικές βλάβες σε εκατομμύρια άλλους ανθρώπους. Οι κρατικές επιδοτήσεις στην παραγωγή και διάθεση ορυκτών καυσίμων είναι τεράστιες. Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης μόνο (η οποία και έχει τις αυστηρότερες πολιτικές περιορισμού των ορυκτών καυσίμων) ξόδεψαν το 2018 περισσότερα από 75 δισεκατομμύρια Ευρώ σε επιδοτήσεις άνθρακα και άλλα ορυκτά καύσιμα. Σε παγκόσμιο επίπεδο, το ΔΝΤ υπολογίζει ότι οι επιδοτήσεις στα ορυκτά καύσιμα αγγίζουν τα δύο τρισεκατομμύρια δολάρια! Άλλες επιβλαβείς επιδοτήσεις, όπως αυτές στην βιομηχανική αλιεία και γεωργία, καταστρέφουν τα οικοσυστήματα και υποθηκεύουν το μέλλον των φτωχών αγροτών. Η καταστροφή των δασών μας μας κάνει πιο ευάλωτους στις ασθένειες και μειώνει την ικανότητα της φύσης να ανταποκριθεί σε πλημύρες και άλλες φυσικές καταστροφές. Η ατμοσφαιρική ρύπανση αυξάνει τον κίνδυνο θανάτων κατά την διάρκεια πανδημιών.
Επενδύουμε στην διασταύρωση της γνώσης μεταξύ επιστημονικών πεδίων. Μία λανθασμένη αντίληψη σχετικά με την μακροπρόθεσμη αντιμετώπιση της παρούσας και άλλων πανδημιών, είναι η πεποίθηση ότι όλες οι λύσεις για την υγεία παρέχονται από τα νοσοκομεία. Τα συστήματα υγείας πρέπει φυσικά να βελτιωθούν και οι επαγγελματίες του χώρου να υποστηριχθούν σημαντικά. Ταυτόχρονα, ωστόσο, πρέπει να αντιληφθούμε ότι ο σχεδιασμός συστημάτων υγείας (όπως και ο σχεδιασμός μέτρων διαχείρισης και αποκατάστασης οικοσυστημάτων) απαιτεί ευρεία ανάλυση των κοινωνικών, περιβαλλοντικών και οικονομικών παραμέτρων της Πλανητικής Υγείας και συνεργασία διαφόρων ειδικών από πολλά επιστημονικά πεδία.
Σήμερα ο Κόσμος προσπαθεί να κερδίσει τη μάχη ενάντια σε έναν αόρατο εχθρό με όσα μέσα έχει στην διάθεσή του. Η μακροχρόνια στόχευση για την Πλανητική Υγεία συνίσταται στο να κερδίσουμε ολοκληρωτικά τον πόλεμο ενάντια σε πανδημίες και άλλες κρίσεις, όπως η κλιματική αλλαγή Η πανδημία του κωρονοϊού μας δίνει ακριβώς τη δυνατότητα επανεκκίνησης της οικονομίας στη βάση της αειφόρου ανάπτυξης.
Οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης στέλνουν ένα ισχυρό κάλεσμα: κανένας να μην μείνει στο περιθώριο. Σε καταστάσεις κρίσης, οι ανάγκες μας και οι αιτίες των προβλημάτων γίνονται περισσότερο εμφανείς. Το ένστικτο επιβίωσης μπορεί να μας εξωθεί να καταφύγουμε σε βιαστικές επιλογές αλλά το μέγεθος αυτής της κρίσης μπορεί επίσης να μας κάνει όλους περισσότερο ώριμους. Η υλοποίηση ενός νέου ανθεκτικού αναπτυξιακού μοντέλου απαιτεί πολλά περισσότερα από βραχυπρόθεσμες, τεχνικές λύσεις. Οι λύσεις της Πλανητικής Υγείας, οι οποίες πάνε πέρα από τα συστήματα υγείας και την συνήθη διαχείριση οικοσυστημάτων, απαιτούν να διαταράξουμε τις υφιστάμενες θεσμικές αγκυλώσεις μεταξύ επιστημονικών κλάδων και τις επικρατούσες αναπτυξιακές δοξασίες. Πάνω από όλα χρειαζόμαστε ισχυρό πολιτικό όραμα και ένα ισχυρό κοινωνικό κίνημα που μαζί θα συν-δημιουργήσουν και υλοποιήσουν το μοντέλο της Πλανητικής Υγείας.
Το άρθρο αυτό αποτελεί μετάφραση/προσαρμογή ενός άρθρου που πρωτοδημοσιεύτηκε από την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή του ΟΗΕ για την Ασία και τον Ειρηνικό και είχε ως συντάκτες τους Στέφανο Φωτίου και Nicole de Paula.
*Δρ. Στέφανος Φωτίου
Διευθυντής Περιβάλλοντος & Ανάπτυξης
Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών
Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή Ασίας-Ειρηνικού
