Γράφει ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου
Το περασμένο Σαββατοκύριακο ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι ήταν τιμώμενο πρόσωπο στη σύνοδο κορυφής της ομάδας G7, στη Χιροσίμα, όπου εξασφάλισε νέες υποσχέσεις για στρατιωτική βοήθεια από τη Δύση, ανάμεσα στις οποίες ξεχώριζε η μεταστροφή του Τζο Μπάιντεν και η απόφασή του να δώσει το πράσινο φως στη χορήγηση F-16 στο Κίεβο. Την ίδια ώρα, όμως, οι Ουκρανοί υφίσταντο ψυχρολουσία στο πεδίο της μάχης με την άλωση του Μπαχμούτ ύστερα από 10 μήνες πολιορκίας, στην πιο παρατεταμένη και φονική σύγκρουση αυτού του πολέμου. Κατά σύμπτωση, η πτώση του Μπαχμούτ επισφραγίστηκε το Σάββατο 20 Μαΐου, ακριβώς ένα χρόνο μετά την άλωση της Μαριούπολης, μια από τις μεγαλύτερες μέχρι στιγμής επιτυχίες του ρωσικού στρατού.
Η ουκρανική πλευρά προσπάθησε να αποδραματοποιήσει την απώλεια, υποστηρίζοντας ότι το Μπαχμούτ, μια πόλη 75.000 κατοίκων προτού αρχίσει ο πόλεμος, δεν είχε ιδιαίτερη στρατηγική σημασία. Αν όμως είναι έτσι, τότε γιατί οι Ουκρανοί θυσίαζαν επί μήνες τόσους στρατιώτες τους και γιατί ο ίδιος ο πρόεδρός τους έσπευδε να τους εμψυχώσει, επισκεπτόμενος το μέτωπο του Μπαχμούτ, το οποίο εμφάνιζε κάτι σαν ουκρανικό Στάλινγκραντ; Στελέχη της ουκρανικής στρατιωτικής ηγεσίας προειδοποιούσαν ότι η πτώση του οχυρού θα δημιουργούσε καλύτερες προϋποθέσεις για την εκδίπλωση της ρωσικής επίθεσης εναντίον των δύο μεγαλύτερων πόλεων, του Κραματόρσκ και του Σλοβιάνσκ, που αποτελούν το κλειδί για την κατάληψη ολόκληρης της βιομηχανικής περιοχής του Ντονμπάς.
Το σκηνικό άλλαξε μόλις δύο ημέρες αργότερα, καθώς τη Δευτέρα και την Τρίτη ο πόλεμος μεταφέρθηκε στο έδαφος της Ρωσίας.
Εισβολή στο Μπέλγκοροντ
Δεκάδες παραστρατιωτικοί, εξ Ουκρανίας ορμώμενοι, πέρασαν τα σύνορα και εισέβαλαν, με την υποστήριξη drone, στην παραμεθόρια, ρωσική περιοχή του Μπέλγκοροντ, όπου κατέλαβαν φυλάκια και πολιόρκησαν κρατικά κτίρια. Οι Ρώσοι χρειάστηκε να μεταφέρουν στρατεύματα και πολεμικά ελικόπτερα για να εκδιώξουν τους εισβολείς. Ο ψυχολογικός αντίκτυπος ήταν σημαντικός, πολύ περισσότερο που είχαν προηγηθεί μια ανάλογη, αν και μικρότερης κλίμακας, εισβολή στη γειτονική περιοχή του Μπριάνσκ, τον Μάρτιο, βομβαρδισμοί εναντίον ρωσικών βάσεων στη Σεβαστούπολη της Κριμαίας και βέβαια η επίθεση με drone εναντίον του Κρεμλίνου.
Τόσο το Κίεβο όσο και η Ουάσιγκτον αποποιήθηκαν οποιαδήποτε ευθύνη, υποστηρίζοντας ότι επρόκειτο για πρωτοβουλία Ρώσων «πατριωτών» που αντιτίθενται στον πόλεμο και επιθυμούν την ανατροπή του Πούτιν. Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Την ευθύνη για την επίθεση ανέλαβαν δύο οργανώσεις Ρώσων αυτοεξορίστων στην Ουκρανία, που μάχονται στο πλευρό του ουκρανικού στρατού εναντίον της χώρας τους. Η πρώτη από αυτές, η Λεγεώνα για την Ελευθερία στη Ρωσία, δημιουργήθηκε από τον Ιλια Πονομαριόφ, πρώην βουλευτή στη Δούμα (ήταν ο μόνος βουλευτής που καταψήφισε την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014) και Ουκρανό υπήκοο από το 2016.
Η δεύτερη οργάνωση ακούει στο όνομα Σώμα Ρώσων Εθελοντών (RDK) και περιγράφεται από τα πιο έγκυρα δυτικά έντυπα ως καθαρά φιλοναζιστική. Συγκροτήθηκε από τον διαβόητο Ντένις Καπούστιν, ο οποίος μεγάλωσε στη Γερμανία, πήρε μέρος στις συγκρούσεις του Μεϊντάν, στο Κίεβο, το 2014, συνεργάστηκε με νεοναζί Ουκρανούς και ιδιαίτερα με το Τάγμα Αζόφ, ενώ τάσσεται υπέρ μιας εθνοτικά ομοιογενούς Ρωσίας, που θα εγκαταλείψει τον Καύκασο και άλλες «μη ρωσικές» περιοχές. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Ευρωπαίοι έχουν απαγορεύσει την είσοδό του στον χώρο Σένγκεν, ακριβώς επειδή τον θεωρούν επικίνδυνο νεοναζί.
Η «στρατηγική των χιλίων δαγκωματιών», ένας ανταρτοπόλεμος που έχουν εξαπολύσει οι Ουκρανοί για να τρελάνουν τη ρωσική αρκούδα πριν αρχίσει η αντεπίθεση.
Το ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι οι εν λόγω «Ρώσοι πατριώτες» μπήκαν στο Μπέλγκοροντ με δυτικό εξοπλισμό. Οπως ανέφεραν τα διεθνή πρακτορεία, διέθεταν αρκετά Humvee και τουλάχιστον τρία θωρακισμένα οχήματα MRAP (τα δύο από αυτά έπεσαν στα χέρια των Ρώσων), σαν κι αυτά που χρησιμοποιούσαν οι Αμερικανοί στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Η κυβέρνηση Μπάιντεν πρόσφερε πρόσφατα εκατοντάδες από αυτά τα οχήματα στο Κίεβο. Επιπλέον, οι επιδρομείς άφησαν πίσω τους έξι σουηδικούς εκτοξευτήρες πυραύλων ΑΤ4 και άλλα οπλικά συστήματα. Με αυτά τα δεδομένα, είναι ηλίου φαεινότερον ότι η επιχείρηση δεν θα μπορούσε να οργανωθεί χωρίς τη συνδρομή των ουκρανικών μυστικών υπηρεσιών και ειδικών δυνάμεων, ενώ πολύ δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς ότι δεν ήταν σε γνώση των Αμερικανών.
Αντιπερισπασμός
Η Μόσχα απέδωσε την επιχείρηση του Μπέλγκοροντ σε ψυχολογικό αντιπερισπασμό του Ζελένσκι στην απώλεια του Μπαχμούτ. Αυτό μπορεί να έπαιξε τον ρόλο του, αλλά το κύριο βρίσκεται σε αυτό που η γαλλική Le Figaro περιέγραφε ως «στρατηγική των χιλίων δαγκωματιών, που έχουν στόχο να τρελάνουν τη ρωσική αρκούδα». Με επιχειρήσεις ανταρτοπολέμου στα σύνορα και πλήγματα πυροβολικού και drone βαθιά μέσα στα ρωσικά εδάφη, οι Ουκρανοί αναγκάζουν τους Ρώσους να διασπείρουν στρατιωτικές δυνάμεις σε ένα τόξο άνω των 1.000 χιλιομέτρων. Πρόκειται για αυτό που στη στρατιωτική ορολογία ονομάζεται «διαμόρφωση του πεδίου μάχης» και αποτελεί την προκαταρκτική φάση ενόψει της αναμενόμενης ουκρανικής αντεπίθεσης.
Είναι αλήθεια ότι, ενώ το Κίεβο και οι σύμμαχοί του μιλούν εδώ και μήνες για την επικείμενη εαρινή αντεπίθεση, η άνοιξη τελειώνει, αλλά αντεπίθεση δεν έχουμε δει ακόμη. Ωστόσο οι Ουκρανοί δεν έχουν την πολυτέλεια να περιμένουν για πολύ ακόμη. Οπως έγραψε ο Γκίντεον Ράχμαν στους Financial Times, οι Δυτικοί τούς λένε δημοσίως «θα σας υποστηρίζουμε όσο χρειαστεί», αλλά κατ’ ιδίαν προσθέτουν «αρκεί να μη χρειαστεί πάρα πολύ ακόμη». Δυτικός πολιτικός που επικαλείται ο αρθρογράφος τού είπε ότι «οι Ουκρανοί καταναλώνουν μέσα σε ώρες αυτά (τα όπλα και πολεμοφόδια) που εμείς παράγουμε σε εβδομάδες».
Στις ΗΠΑ ο Μπάιντεν έχει μπροστά του μια δύσκολη εκλογική μάχη, με τα ποσοστά δημοφιλίας του στο ναδίρ και τον Τραμπ να διατηρεί, παρ’ όλα όσα, το προβάδισμα. Στη Γερμανία, το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα του Σολτς εμφανίζεται στις δημοσκοπήσεις να δίνει μάχη για τη δεύτερη θέση με τους Πρασίνους και την ακροδεξιά AfD, πολύ μακριά από τη Χριστιανοδημοκρατία. Και η Πολωνία, κατά τα άλλα βασική αρωγός της Ουκρανίας, απαγορεύει τις εισαγωγές ουκρανικών αγροτικών προϊόντων, αρχίζει να δυσανασχετεί για τους Ουκρανούς μετανάστες και τσακώνεται με το Κίεβο για τους ανοιχτούς ιστορικούς λογαριασμούς μεταξύ των δύο γειτόνων.
Η μεγάλη στιγμή
Τούτων δοθέντων, ο Ζελένσκι είναι υποχρεωμένος να προχωρήσει στην αντεπίθεση που από καιρό προετοιμάζει, όσο ρίσκο κι αν αυτή εμπεριέχει, προκειμένου να αποδείξει, με κάποιες απτές επιτυχίες, ότι η απλόχερη βοήθεια των Δυτικών πιάνει τόπο. Βέβαια, ο ρωσικός στρατός θωράκιζε επί μήνες τις θέσεις του, με πολλαπλές γραμμές άμυνας, αλλά η ανησυχία παραμένει, αν κρίνουμε από τις πρόσφατες προειδοποιήσεις του Γεβγκένι Πριγκόζιν, ιδρυτή του ιδιωτικού στρατού Wagner, για τον κίνδυνο πανωλεθρίας, που θα φέρει επανάσταση και εμφύλιο πόλεμο μέσα στην ίδια τη Ρωσία. Αναρωτιέται κανείς τι παιχνίδι παίζει αυτή η αλλοπρόσαλλη προσωπικότητα, που ζητάει δημοσίως να περάσουν από στρατοδικείο ο υπουργός Αμυνας και ο γενικός επιτελάρχης της Ρωσίας, όταν αρκετοί άνθρωποι βρίσκονται στη φυλακή έχοντας πει το ένα εκατοστό όσων είναι ελεύθερος να εκστομίζει ο «σεφ του Πούτιν».
Ο Γεβγκένι Πριγκόζιν απέκτησε δύναμη στηριζόμενος στον Πούτιν και στα κρατικά συμβόλαια που του πρόσφερε ο ισχυρός άνδρας του Κρεμλίνου. Φωτ. PRIGOZHIN PRESS SERVICE VIA AP
Τι ρόλο παίζει, τελικά, ο Γεβγκένι Πριγκόζιν;
Για πολλά χρόνια, ο φίλος του Κρεμλίνου και επιχειρηματίας Γεβγκένι Πριγκόζιν δραστηριοποιείτο στο σκοτάδι, συσσωρεύοντας περιουσία χάρη σε κρατικά συμβόλαια. Την ίδια ώρα, διατηρούσε διαβόητο «εργοστάσιο διαδικτυακών τρολ», τα οποία βρίσκονταν στην αιχμή της προσπάθειας της Μόσχας να επηρεάσει εκλογές στο εξωτερικό.
Τους τελευταίους μήνες, όμως, καθώς ο μισθοφορικός στρατός του Πριγκόζιν, ο όμιλος Wagner, σήκωνε το κύριο βάρος των μαχών στο Μπαχμούτ, ο αμφιλεγόμενος επιχειρηματίας βγήκε στο προσκήνιο. Οι συχνές, οξείες επικρίσεις του κατά του Κρεμλίνου και ανώτατων αξιωματούχων του καθεστώτος κάνει πολλούς να εικάζουν ότι ο Πριγκόζιν καλλιεργεί πολιτικές –ακόμη και προεδρικές– φιλοδοξίες, σύμφωνα με δημοσίευμα του αμερικανικού Radio free Europe.
Ο Ιγκόρ Γκίρκιν, που έπαιξε κεντρικό ρόλο στην κατάληψη περιοχών της ανατολικής Ουκρανίας από φιλορωσικά στοιχεία από το 2014 μέχρι πέρυσι, είπε τον περασμένο μήνα ότι η μάχη για το Κρεμλίνο μετά τον Πούτιν έχει ξεκινήσει. «Ο Πριγκόζιν έχει εξασφαλίσει τη στήριξη ισχυρών δυνάμεων», είπε ο Γκίρκιν.
Ο «σεφ του Πούτιν»
Ο 61χρονος Πριγκόζιν γεννήθηκε στο Λένινγκραντ –όπως και ο Πούτιν– και οφείλει την άνοδό του στις στενές σχέσεις του με τον πρόεδρο, με πολλούς να τον αποκαλούν «σεφ του Πούτιν», χάρη στη διοργάνωση δεξιώσεων του Κρεμλίνου από την εταιρεία κέτερινγκ που διατηρεί. Το 1981 καταδικάσθηκε σε 12 χρόνια κάθειρξης για ληστείες διαμερισμάτων με τους συνεργούς του. Αποφυλακίσθηκε το 1990, ένα χρόνο πριν από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
Συνάντησε για πρώτη φορά τον Πούτιν στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν προσπαθούσε να διεισδύσει στον χώρο των καζίνο. Ο Πούτιν ήταν τότε πρόεδρος της επιτροπής τυχερών παιγνίων. «Η σημερινή ισχύς του Πριγκόζιν πηγάζει από τον ίδιο τον Πούτιν. Εκτελεί ειδικές αποστολές για την προεδρία εδώ και καιρό. Είχε την ικανότητα να λύνει προβλήματα με τρόπους που δεν χρησιμοποιούσε ο στενός κύκλος του Πούτιν», λέει ο Ρώσος δημοσιογράφος Αντρέι Ζαχάροφ.
«Δεν πρέπει, όμως, να υπερεκτιμάμε τη σημασία του. Αν το Κρεμλίνο αποσύρει αύριο τη στήριξή του, ο Πριγκόζιν θα είναι πάλι ένας ιδιοκτήτης εστιατορίων στην Αγία Πετρούπολη και τίποτα παραπάνω. Ολη του η περιουσία έχει προέλθει από κρατικά συμβόλαια. Είναι απόλυτα εξαρτημένος από το κράτος», λέει ο Ζαχάροφ.
Περίπτωση… Λιτβινένκο;
«Μόλις ο Πούτιν διαισθανθεί ότι ο Πριγκόζιν έχει προεδρικές φιλοδοξίες, κάτι μπορεί να του συμβεί», λέει ο Ουκρανός αναλυτής Λεονίντ Σβετς, υπονοώντας ότι ο επικεφαλής του Ομίλου Wagner θα μπορούσε να έχει την τύχη του πρώην πράκτορα Αλεξάντρ Λιτβινένκο, ο οποίος δηλητηριάσθηκε με ραδιενεργό πολώνιο το 2006 στο Λονδίνο από άνδρες της ρωσικής FSB. «Για την ώρα, ο Πριγκόζιν επιτελεί τον ρόλο που επιθυμεί ο Πούτιν. Το Κρεμλίνο χρειάζεται άλλωστε κάποιον ο οποίος θα αποκαλεί ηλίθιους τους επιτελείς του στρατού και τον υπουργό Αμυνας ή όποιον άλλο επιλέξει ο Πούτιν», λέει ο Σβετς.
Ο Μαρκ Γκαλεότι, καθηγητής στο πανεπιστήμιο UCL του Λονδίνου, έγραψε ότι η συμπεριφορά του Πριγκόζιν είναι ενδεικτική του τρόπου με τον οποίο ο Πούτιν διαχειρίζεται την ελίτ. «Ευνοεί την αμοιβαία καχυποψία και τον ανθρωποφαγικό ανταγωνισμό. Παρότι αυτό τον βοήθησε να κρατηθεί στην εξουσία για δύο δεκαετίες, η τακτική αυτή είναι παρακινδυνευμένη σε καιρό πολέμου, όταν η ενότητα, η πειθαρχία και η αλληλεγγύη είναι αναγκαίες», αναφέρει ο Γκαλεότι.
Ο Πριγκόζιν μπορεί επίσης να παίξει ρόλο αποδιοπομπαίου τράγου, καθώς Ρώσοι αξιωματούχοι προσπαθούν να μεταθέσουν τις ευθύνες για τις αποτυχίες στο πεδίο της μάχης. «Αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι η αναζήτηση των υπευθύνων των αποτυχιών. Ο Πριγκόζιν και όλοι οι μετέχοντες στον στενό κύκλο της εξουσίας το συνειδητοποιούν πολύ καλά», λέει ο φιλελεύθερος πολιτικός της Αγίας Πετρούπολης Μαξίμ Ρέζνικ.
Η βαριοπούλα
Τον Νοέμβριο του 2022, σελίδα κοινωνικής δικτύωσης προσκείμενη στον όμιλο Wagner δημοσίευσε βίντεο το οποίο έδειχνε τη δολοφονία λιποτάκτη μισθοφόρου με βαριοπούλα. Ο Πριγκόζιν επαίνεσε τους άνδρες του για την τιμωρία του «προδότη». Παρότι οι αποτρόπαιες εικόνες σόκαραν τον πλανήτη, η εικόνα της βαριοπούλας έγινε αναπόσπαστο κομμάτι της «μάρκας Πριγκόζιν», υπογραμμίζοντας ότι η βία αποτελεί πια στοιχείο της ρωσικής πολιτικής κουλτούρας. Τον Δεκέμβριο, μασκοφόροι διαδηλωτές πετούσαν βαριοπούλες μπροστά στην είσοδο της φινλανδικής πρεσβείας στη Μόσχα.
Η βαριοπούλα έγινε σύμβολο της φρενήρους αναζήτησης «προδοτών» και «εχθρών» της Ρωσίας, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό της χώρας, αλλά και της μανιχαϊστικής προσέγγισης του Πούτιν απέναντι στη ρωσική κοινωνία, που χωρίζεται σε όσους κραδαίνουν τη βαριοπούλα και σε όσους δέχονται τα χτυπήματά της.
