Του Γιάννη Ιωάννου
Όσοι παρακολούθησαν τις σκληρές μάχες της περιόδου 2014-2015 στην ανατολική Ουκρανία με επίκεντρο την ευρύτερη περιοχή του Ντονμπάς αντιλαμβάνονται πως η σύγκρουση στην ανατολική Ουκρανία είχε όλα τα χαρακτηριστικά του ολοκληρωτικού πολέμου: θηριωδίες, ισχυρές ιδεολογικές προεκτάσεις, σκληρές μάχες όπου χωριά ή στρατηγικά σημεία άλλαζαν χέρια πολλές φορές μεταξύ των φιλορώσων αυτονομιστών και των ουκρανικών δυνάμεων για ολόκληρες εβδομάδες. Ο πόλεμος στις ανατολικές επαρχίες της χώρας επανέρχεται ως το επίκεντρο της σύγκρουσης στην Ουκρανία που ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου με την ρωσική εισβολή κι αναζωπυρώνεται τα τελευταία 24ωρα. Αλλά αυτή τη φορά τα μεγέθη είναι πολύ μεγαλύτερα από το 2014. Η δεύτερη φάση των στρατιωτικών επιχειρήσεων κηρύχθηκε κι επίσημα από την πλευρά του Κρεμλίνου και του Κιέβου. Κι αποκτά ξεχωριστό ενδιαφέρον για σειρά λόγων:
• Για το αν θα κρίνει την συνέχιση του πολέμου ως προς ένα σενάριο έκβασης (outcome) που θα οδηγήσει σε αποκλιμάκωση.
• Για την αποτελεσματικότητα της ρωσικής τακτικής δεδομένων των συνθηκών στα ανατολικά (Ρωσόφωνοι μαχητές των αποσχισθείσων δημοκρατιών στην περιοχή, ανασύνταξη ρωσικών δυνάμεων, προσαρμογή ως προς τις αστοχίες στη πρώτη φάση της εισβολής, κοκ) αλλά και του endgame της Μόσχας (έλεγχος περιοχής, συνένωση Κριμαίας-ανατολικών επαρχιών, κοκ).
• Για τα όρια της αντοχής της ουκρανικής άμυνας και το αν θα υποστεί, σε αυτή την φάση, μια τακτική ήττα –σενάριο που θα έβαζε σε κίνδυνο κι άλλες περιοχές της χώρας αν μεγάλο μέρος των ουκρανικών δυνάμεων περικυκλώνονταν. Η αν, στον αντίποδα, θα καθυστερήσει περαιτέρω την ρωσική επιθετικότητα –σενάριο που θα οδηγούσε σε ακόμη μια στρατιωτική αποτυχία για την Μόσχα αλλά και τον Πούτιν προσωπικά.
Η τάση που επικρατεί στην διεθνή ανάλυση για το αν η Ρωσία του Πούτιν εξαπολύει (ή μη) μια πλήρους έκτασης επίθεση στα ανατολικά είναι εν μέρει σωστή. Τεκμαίρεται ως προς την διάσταση της εξέλιξης που έχει πάρει ο πόλεμος μετά από 50 και πλέον ημέρες διεξαγωγής εχθροπραξιών επί του εδάφους αλλά κι ως προς την διάσταση του frozen-conflict στο οποίο περιέπεσε η Ουκρανία την περίοδο 2015-2022 –πριν τις 24 Φεβρουαρίου και την πλήρη ρωσική εισβολή. Επίσης, συνάδει και με τον στρατηγικό στόχο της Μόσχας για πλήρη έλεγχο της Ουκρανίας επί της Θάλασσας του Αζόφ, συνθήκη που απορρέει από μια απλή «γεωπολιτική ματιά» στον χάρτη της περιοχής. Ωστόσο όπως αποδεικνύεται από την περίπτωση της Μαριούπολης –που τελεί υπό πολιορκία σχεδόν από την αρχή του πολέμου- η πραγματικότητα είναι πως στις ανατολικές επαρχίες δεν θα δούμε μια γρήγορη κατάρρευση του ουκρανικού στρατού για μια σειρά λόγων:
• Λόγω της οργάνωσης της άμυνας.
• Της εκκαθάρισης της Μαριούπολης που πέραν των ανθρωπιστικών διαστάσεων που έχει λάβει λόγω της ισοπέδωσής της θα καταστεί χρονοβόρα και κοστοβόρα για τις ρωσικές δυνάμεις και
• Της χρονικής περιόδου που εισέρχεται ο πόλεμος ως προς τις καιρικές συνθήκες, που θα περιορίσουν την δράση της ρωσικής αεροπορίας και της χερσαίας προέλασης, λόγω των ανοιξιάτικων βροχών.
Σε κάθε περίπτωση, αν στις επόμενες 15-20 ημέρες η Ρωσία κατορθώσει να καταλάβει ένα μεγάλο μέρος των ανατολικών επαρχιών μια τέτοια εξέλιξη θα έδινε την ευκαιρία για μια face-saving έξοδο της Ρωσίας του Πούτιν από την Ουκρανία καθώς και για τον απαραίτητο χώρο για ένα νέο γύρο συνομιλιών. Θα μπορούσε όμως να οδηγήσει και σε ένα νέο γύρο επέκτασης των συγκρούσεων προς την ουκρανική ενδοχώρα. Το ίδιο ισχύει και για ένα νέο τακτικό αδιέξοδο όμως για την Μόσχα: Με τις δύο από τις τρεις συνθήκες, εδώ, να δεικνύον προς την κατεύθυνση της συνέχισης του πολέμου με ορίζοντα το καλοκαίρι. Της ανθεκτικότητάς του ως προς την χρονική διάρκεια.
Το σύστημα υπόγειων τούνελς του εργοστασίου Azovstal στη Μαριούπολη θα μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντική χρονική καθυστέρηση τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις αλλά και σε υψηλό κόστος σε απώλειες. Το εργοστάσιο αποτελεί το τελευταίο σημείο αντίστασης προκειμένου η Μαριούπολη να καταστεί και τυπικά περιοχή de facto ελέγχου της Ρωσίας –εξέλιξη που ολοκληρώνει την πτώση της πόλης. Πηγή: John Lawson.
Η μάχη του Azovstal
To συγκρότημα του εργοστασίου Azovstal είναι ένα βιομηχανικό θαύμα της ΕΣΣΔ που από την δεκαετία του ’30 αποτέλεσε την καρδιά της βαριάς βιομηχανίας σιδήρου/μετάλλου της Μόσχας –όπως και της Ουκρανίας μετά το 1991. Ωστόσο αποτελεί μια ολόκληρη πολιτεία σε μια περιοχή που εκτείνεται στα 11 τετραγωνικά χιλιόμετρα –μια περιοχή 150 φορές μεγαλύτερη από τα ανάκτορα του Buckingham στο Westminster του κεντρικού Λονδίνου για να αντιληφθεί κάποιος το μέγεθος. Στην επιφάνεια του εργοστασίου υπάρχουν 13 complexes με εσωτερικό σιδηροδρομικό δίκτυο, highways, ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, κτίρια, κοιτώνες, γραφεία και φυσικά βιομηχανικούς χώρους παραγωγής μετάλλου -και δεδομένου ότι μόνο ότι μόνο ένα εκ των 13 συμπλεγμάτων περιλαμβάνει υπόγεια τούνελς κι εξόδους προς διαφορετικές κατευθύνσεις (Β, Ν, Α, Δ) συνολικού μήκους 24χλμ το σύνολο των υπογείων του βιομηχανικού συμπλέγματος εκτείνεται με δαιδαλώδη τρόπο σε μεγάλη έκταση. Ένα τέτοιο περιβάλλον είναι η επιτομή του αγώνα εκ του συστάδην, ενός ιδιότυπου CQB (Close Quarters Battle) όπου η μάχη γίνεται κυριολεκτικά για λίγα μέτρα με πυρά ατομικών όπλων, παγιδεύσεις, ενέδρες, καπνογόνες και αμυντικές χειροβομβίδες. Πέραν των δυνάμεων του ουκρανικού στρατού η παρουσία του τάγματος Azov, που ιδεολογικά εκπροσωπεί την ουκρανική contemporary Ακροδεξιά/νεοναζισμό, δίνει στην εν λόγω αναμέτρηση και ολοκληρωτικές προεκτάσεις που θυμίζουν τις συγκρούσεις στο ανατολικό Μέτωπο κατά τον Β’ ΠΠ. Η εκκαθάριση συνεπώς του εργοστασίου, στο εσωτερικό πλέον μέρος του, θα μπορούσε να αποδειχθεί μια δύσκολη εξίσωση για τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις. Και μια άσκηση υπομονής για την τακτική ανακούφιση των Ουκρανών αμυνομένων τόσο για το Κίεβο όσο και για τη Δύση –που ανανεώνει την στρατιωτική βοήθεια προς το τελευταίο (βλέπε στάση ΗΠΑ, Καναδά και Ιαπωνίας αλλά και κρατών όπως η Ολλανδία και η Ιταλία).
Το Azovstal θα μπορούσε λόγω και της παρουσίας αμάχων να καταστεί ένα πολύ μελανό σημείο του πολέμου στην Ουκρανία ως προς την σφοδρότητα και την αγριότητα της τελικής αναμέτρησης –που εμπεριέχει όλα τα χαρακτηριστικά της μάχης μέχρις εσχάτων. Η τύχη της Μαριούπολης δεν είναι αποφασιστική για την έκβαση του πολέμου μιας και η πόλη, επί της ουσίας, διελύθη εις τα εξ ων συνετέθη. Κρίνει όμως την συνέχεια του πολέμου ως προς την μορφή που αυτός θα λάβει. Και για τη Ρωσία η κατάληψη της Μαριούπολης αποτελεί ένα συμβολικό κι επικοινωνιακό εργαλείο δεδομένης της εξέλιξης που έλαβε ο πόλεμος.
Η Ρωσία αποσκοπεί στον πλήρη έλεγχο της επικράτειας της επαρχίας Λουγκάνσκ αλλά πιέζει, θεωρητικά, και προς την Ζαπορίζια και το Χάρκοβο πράγμα που σημαίνει πως αν πέσει η Μαριούπολη θα μπορούσε να κινηθεί προς την ουκρανική ενδοχώρα, αποδεσμεύοντας δυνάμεις, με απώτερο σκοπό το Ντνίπρο. Η αναζωπύρωση της μάχης στο Μικολάεβ σε συνδυασμό με μια fast-track απόσχιση της Χερσώνας μέσω «δημοψηφίσματος» θα ολοκλήρωνε το ρωσικό στόχο της συνένωσης του χερσαίου διαδρόμου της Κριμαίας (land-bridge) με τις ανατολικές επαρχίες σε ένα ενιαίο «νοβορωσικό» χώρο που θα απέκοπτε την Ουκρανία από την πρόσβαση στη χερσόνησο αλλά και την Αζοφική.
Αντί επιλόγου
Μπορεί η Δύση να συνεισφέρει στην περαιτέρω πίεση, σε διπλωματικό και οικονομικό επίπεδο, της Μόσχας και στην πρόκληση μεγαλύτερου κόστους σε απώλειες επί του εδάφους; Η απάντηση είναι πως ναι. Το πράττει ήδη. Το ερώτημα που εύλογα προκύπτει εδώ είναι με τι κόστος για την ίδια και φυσικά γι την Ουκρανία –που παρά την σθεναρή της αντίσταση βλέπει ένα σημαντικό μέρος των υποδομών της χώρας της να καταστρέφεται –με βαρύ κόστος σε απώλειες για την ίδια αλλά και νέα εδαφικά τετελεσμένα στα ανατολικά. Η ανατολική Ουκρανία, και η σκληρή αναμέτρηση στο Ντομπάς μπορούν να καταστούν το πεδίο για ενίσχυση της ουκρανικής αεροπορίας εκ μέρους της Δύσης. Και οι ενδείξεις ήδη συνηγορούν για μια σοβαρή τέτοια προσπάθεια που σε συνδυασμό με την δράση loitering munitions θα μπορούσαν να δώσουν στην σύγκρουση τον χαρακτήρα του πολυπόθητου stalemate –που ανοίγει τον δρόμο για την αποκλιμάκωση στον ορίζοντα του καλοκαιριού.
