Ιράν - Γυναίκες με θάρρος σε μια δύσκολη εξίσωση

Από τις 17 Σεπτεμβρίου οι διαδηλώσεις σε όλη την επικράτεια του Ιράν έχουν τραβήξει, παγκοσμίως, τα βλέμματα. Κι αυτή την φορά δεν στάθηκε αφορμή μόνο ο θάνατος μιας νεαρής γυναίκας -της 22χρονης Mahsa Amini- η οποία ουσιαστικά έχασε την ζωή της από την θρησκευτική αστυνομία της χώρας («National Morality Police») αλλά και το πως η διαχρονική καταπίεση των γυναικών από το θεοκρατικό καθεστώς της χώρας τέθηκε ξανά στο επίκεντρο των διαμαρτυριών.

Διαμαρτυρία έξω από την πρεσβεία του Ιράν στη Λευκωσία.

Διαμαρτυρία έξω από την πρεσβεία του Ιράν στη Λευκωσία.

Σε αυτή ακριβώς την διάσταση του φύλου και στο πως οι γυναίκες της χώρας βγήκαν στους δρόμους για να κάψουν την «μαντήλα» τους (σ.σ. στα ιρανικά η κάλυψη του προσώπου γίνεται με το “rusari”) ή να κόψουν τα μαλλιά τους, διαμαρτυρόμενες τόσο για την αστυνομική βία όσο και για την διαχρονική καταπίεση, εδράζεται και το κύμα αλληλεγγύης διεθνώς. Με τις θαρραλέες γυναίκες του Ιράν να συγκρούονται με τα σώματα ασφάλειας της χώρας σε πάνω από 40 πόλεις και χωριά, και με ορισμένες εξ’ αυτών -ο απολογισμός μετά από δέκα και πλέον ημέρες συγκρούσεων ανέρχεται σε 13 νεκρούς και άνω των 1.200 συλληφθέντων- να χάνουν και την ζωή τους.

Διαμαρτυρία έξω από το ιρανικό προξενείο στην Κωνσταντινούπολη.

Διαμαρτυρία έξω από το ιρανικό προξενείο στην Κωνσταντινούπολη.

Aγρυπνία για την 22χρονη Mahsa Amini στο Δημαρχείο του Σίδνεϊ, Αυστραλία. 

Η συζήτηση για την «μαντήλα» στο Ιράν αλλά και οι διαδηλώσεις σε ολόκληρη την χώρα, δεν πρέπει να ιδωθούν ως μια συζήτηση μόνο για το Ισλάμ και την ενσωμάτωση, όπως στη δημόσια σφαίρα κυρίως στον ελληνόφωνο χώρο πέρασε λόγω του whataboutism σε σχέση με το μεταναστευτικό/προσφυγικό και τις μουσουλμανικές κοινότητες στην Ευρώπη, αλλά πολύ πέραν αυτού. Είναι μια συζήτηση εξάλλου που στο Ιράν, μετά το 1979 και την Ιρανική Επανάσταση, απασχόλησε και απασχολεί τις γυναίκες της χώρας διαχρονικά. Μερικά από τα κυριότερα εξάλλου σλόγκανς της Ιρανικής Επανάστασης ήταν τα:

«Φόρα μαντήλα ή θα σου ρίξουμε μπουνιά στο κεφάλι» και

«Θάνατος στις ακάλυπτες»

τα οποία όχι μόνο επικράτησαν μέσω του κοινωνικού μοντέλου της καταπίεσης των γυναικών για πολλές δεκαετίες αλλά τυποποιήθηκαν και νομικά μέσω του ποινικού κώδικα της χώρας (σ.σ. «βιβλίο 5») επιβάλλοντας ποινές φυλάκισης ή χρηματικών προστίμων στις γυναίκες που δεν κάλυπταν το κεφάλι τους. Ως εκ τούτου, η συζήτηση για την «μαντήλα» ή τον τρόπο δεσίματος των μαλλιών των γυναικών στο Ιράν, υπήρξε αντικείμενο διαμαρτυρίας κοινωνικών συνόλων της χώρας, ακτιβιστριών και επιμέρους ζήτημα της ατζέντας στις μεγάλες διαδηλώσεις που γνώρισε η χώρα το 1999, το 2007 και την περίοδο 2019-2021 (σ.σ. στις οποίες εντάσσονται και οι σημερινές σε λογική, περιοδολογικά, βάση ιδίως και μετά την επικράτηση του υπερσυντηρητικού, Ραϊσί στις τελευταίες εκλογές).

Οι πόλεις συγκρούσεων των γυναικών με τα σώματα ασφάλειας. Παρά την μαζική συμμετοχή και την γενναία στάση των γυναικών του Ιράν, οι τρέχουσες διαδηλώσεις δεν έχουν ξεπεράσει στο πρώτο δεκαήμερο τις αντίστοιχες του 2019 -με επίκεντρο τα καύσιμα. Το 2019, 300 και πλέον πολίτες σκοτώθηκαν ενώ οι συλλήψεις υπολογίζονται σε χιλιάδες. (Πηγή AFP)

Διαμαρτυρία έξω από την πρεσβεία του Ιράν στη Λευκωσία.

The scenes in Iran are astonishing. How far will these protests go?
pic.twitter.com/AJeHB0yyYB

— Frida Ghitis (@FridaGhitis) September 20, 2022

Τι να αναμένουμε

Το αν το κίνημα των γυναικών επικρατήσει -παρά την ορμή και το θάρρος του- δεν δείχνει, προς το παρόν, να είναι ένα επαληθεύσιμο σενάριο που να κουβαλά την αισιόδοξη δυναμική γενναίων πολιτικών και κοινωνικών αλλαγών για την χώρα. Κι αυτό για λόγους που συνδέονται με την δυναμική καταστολή του Ιράν. Μιας χώρας που αντιλαμβανόμαστε μεν υπό το πρίσμα της θεοκρατίας και του συντηρητικού πολιτικού Σιιτισμού αλλά που παραμένει, στον πυρήνα της κρατικής της υπόστασης, ένα στρατιωτικού τύπου καθεστώς όπου οι «Ιρανοί Φρουροί της Επανάστασης» (IRGC) ελέγχουν σε μεγάλο βαθμό σχεδόν κάθε θεσμό κι έκφανση κρατικής λειτουργίας. Οι λόγοι οι οποίοι συνοψίζουν τις μικρές προσδοκίες οι γυναίκες του Ιράν να κάνουν την διαφορά συνοψίζονται σε τρεις άξονες:

Women of Iran-Saghez removed their headscarves in protest against the murder of Mahsa Amini 22 Yr old woman by hijab police and chanting:

death to dictator!

Removing hijab is a punishable crime in Iran. We call on women and men around the world to show solidarity. #مهسا_امینی pic.twitter.com/ActEYqOr1Q

— Masih Alinejad (@AlinejadMasih) September 17, 2022

• Στην επικράτηση του Ιμπραχήμ Ραϊσί, το 2021, στις εκλογές. Εκτός από υπερσυντηρητικός και προστατευόμενος του Αγιατόλαχ Αλί Χαμενέϊ, αναπόφευκτα ο νέος Πρόεδρος θα κληθεί να διαχειριστεί και την μετάβαση της διαδοχής του τελευταίου (σ.σ. ο γιος του Mojtaba Khamenei προαλείφεται για την θέση του ανώτερου θρησκευτικού ηγέτη). Κι εδώ, κοιτώντας κανείς στο εσωτερικό της χώρας αντιλαμβάνεται πως τα επόμενα ένα με δύο χρόνια θα έχουν πολύ ενδιαφέρον για την ισορροπία μεταξύ του θρησκευτικού και του πολιτικοστρατιωτικού κατεστημένου της χώρας -με τους Ιρανούς Φρουρούς να ελέγχουν σχεδόν κάθε οικονομική δραστηριότητα της χώρας και να κατευθύνουν/διαμορφώνουν αυτή την δυναμική
• Το κίνημα των γυναικών φαίνεται να μην έχει κάποια οργάνωση και να υπήρξε περισσότερο αντιδραστικό/αυθόρμητο έναντι της δολοφονίας μιας νεαρής, παρά μια κίνηση με πολιτική στρατηγική. Δεν ξεπερνά σε μέγεθος ακόμη ούτε το «Πράσινο Κίνημα» του 2009, ούτε τις διαδηλώσεις της αντιπολίτευσης το 2019 με επίκεντρο τις τιμές των καυσίμων και

• Τόσο η μεγάλη εικόνα μεταξύ Δύσης-Ιράν για το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας όσο και οι σκληρές οικονομικές συνθήκες στη χώρα (σ.σ. στη χώρα ο πληθωρισμός καλπάζει με 1 δολάριο να ισούται πλέον με 315.000 ριάλς σε σχέση με το 2015 που η ισοτιμία ήταν μόλις προς 32.000 ριάλς), καθιστούν τους επόμενους μήνες κρίσιμους για την περιοχή -με το καθεστώς να χρησιμοποιεί σκληρή καταστολή (ΜΚΔ, παροχή Ίντερνετ, βία) προκειμένου να μην καταστήσει την διάσταση του φύλου και των διαδηλώσεων για την «μαντήλα» ακόμη ένα αντικείμενο τριβής με την Δύση

Αφίσα από το Ιράν, του 1981 που φέρει τίτλο «ο μουλάς, η μάνα και οι στρατιώτες». Ο πόλεμος Ιράν-Ιράκ (1980-1988) εκτός από την τραυματική εμπειρία για την χώρα ταύτισε τον ρόλο της γυναίκας, εντός του ιδεολογικού παραδείγματος της Ιρανικής Επανάστασης, ως της «μάνας του στρατιώτη» ή της «μάνας του μάρτυρα». Πηγή: The University of Chicago Library.

Βέβαια, σε καμιά περίπτωση, δεν πρέπει να υποτιμούνται οι γυναίκες του Ιράν. Την τελευταία εβδομάδα επέδειξαν τεράστια αποθέματα θάρρους κερδίζοντας τις καρδιές και το μυαλό κάθε ελεύθερου πολίτη. Το Ιράν ωστόσο παραμένει μια δύσκολη εξίσωση για την φιλελευθεροποίηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων -και δη αυτών των γυναικών. Σε μια περίοδο που η σχέση του με την Δύση θα δοκιμαστεί, ίσως, ακόμη περισσότερο από ότι είδαμε την τελευταία δεκαετία σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο.