Δημήτρης Αθηνάκης
Από την αρχή της καριέρας του ως επικεφαλής του Twitter, ο Ελον Μασκ –εκτός από τη «χασούρα του αιώνα» των δεκάδων δισ. μετά την εξαγορά πλατφόρμας, «χασούρα» που του χάρισε μια θέση στα ρεκόρ Γκίνες, τις απολύσεις, τις παραιτήσεις και τα… κρεβάτια στη δουλειά– κατορθώνει να προκαλεί αναταραχές με το παραμικρό. Αναταραχές που επηρεάζουν την πληροφόρηση, την πολιτική, την οικονομία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις ίδιες τις ζωές των ανθρώπων ορισμένες φορές.
Αυτό, όμως, που δημιούργησε εσχάτως το μεγάλο πρόβλημα ήταν η επιστροφή της προπαγάνδας – κυρίως της κρατικά χρηματοδοτούμενης. Η πλατφόρμα δεν επισημαίνει πλέον τα κρατικά ελεγχόμενα μέσα ενημέρωσης και τις υπηρεσίες προπαγάνδας, όπως γράφει το Associated Press, και δεν θα απαγορεύει πλέον το περιεχόμενό τους να προωθείται αυτόματα ή να προτείνεται στους χρήστες.
Εδώ και πολύ καιρό, εξάλλου, ήταν πολλοί εκείνοι που ζητούσαν την επιστροφή στο Twitter σχετικών λογαριασμών. Μία από αυτές τις περιπτώσεις, πλην της εκπροσώπου του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών Μαρίας Ζαχάροβα, είναι η Μαργαρίτα Σιμόνιαν, αρχισυντάκτρια του ρωσικού κρατικού RT.
Στην ίδια «παράκληση» φαίνεται ότι είχε προχωρήσει, εκ μέρους της Κίνας, και ο Ζανγκ Χετσίνγκ, αξιωματούχος της πρεσβείας του Πεκίνου στο Πακιστάν.
Ηδη, δεξιές εξτρεμιστικές ομάδες στη Δύση έχουν προαναγγείλει την εξαγορά του Twitter από τον Μασκ ως «σήμα» ότι μπορούν να δημοσιεύουν –δυνητικά παράνομο– περιεχόμενο γεμάτο μίσος με ελάχιστη, αν όχι μηδαμινή αντίσταση. Εξάλλου, ο ίδιος ο επικεφαλής της πλατφόρμας έχει δηλώσει ανοιχτά ότι επαφίεται στην άποψη του χρήστη τι σημαίνει προπαγάνδα, ακόμα κι αν αφορά τον ίδιο του τον εαυτό, ενώ έχει εμφανιστεί ως σκληροπυρηνικός θιασώτης της ελευθερίας του λόγου.
Αλλωστε, θεωρεί ότι κάθε είδηση είναι μέχρις ενός βαθμού… προπαγάνδα.
Και προωθεί τη δημοσιογραφία των πολιτών, λέγοντας σε συνέντευξή του ότι πιστεύει «πως είναι πολύ σημαντικό να ακούμε τη φωνή του λαού. Την πραγματική φωνή του λαού, όχι τη φιλτραρισμένη τους φωνή των ανθρώπων· αφήστε τον κόσμο να επιλέξει την αφήγηση και να αφήστε τον να καθορίσει την αλήθεια αντί πέντε αρχισυντακτών μεγάλων εντύπων».
Twitter και Ρωσία
Η ρωσική κυβέρνηση έχει σημειώσει ιδιαίτερη επιτυχία στη χειραγώγηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των μηχανών αναζήτησης, γράφει η Washington Post. Η χειραγώγηση αυτή έγινε διά της ενίσχυσης των ψευδών ειδήσεων, με εκατοντάδες χιλιάδες ψεύτικους λογαριασμούς, για τον στρατό της Ουκρανίας και τις παρενέργειες των εμβολίων, σύμφωνα με έγγραφα που διέρρευσαν πρόσφατα στην εφαρμογή συνομιλίας Discord. Και απ’ όλους αυτούς τους στρατούς προπαγανδιστικών λογαριασμών, μόλις το 1% αντιμετωπίζεται, σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα.
Το πρώτο «κρούσμα» ήρθε από τον Ρώσο πρώην πρόεδρο και νυν αντιπρόεδρο του Συμβουλίου Ασφαλείας του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Μεντβέντεφ. Σε ένα εκτενές κείμενό του (στα γερμανικά, για να «πολεμήσει» τα αγγλικά, όπως έγραψε), αναφέρεται στους λόγους που η Ουκρανία πρέπει να καταστραφεί. Και γράφει μεταξύ άλλων ότι αυτή τη χώρα ουδείς τη χρειάζεται – ούτε η Ευρώπη ούτε οι ΗΠΑ ούτε οποιαδήποτε ήπειρος του πλανήτη. Ούτε καν οι ίδιοι οι Ουκρανοί, καθώς, σύμφωνα με όσα γράφει, αυτό εξηγείται από το ότι «έχουν απομείνει μόνο λίγο περισσότεροι από 20 εκατ. από τα 45 εκατ. κατοίκων».
Ρώσοι κοινοβουλευτικοί, μάλιστα, είδαν πλέον τη μεγάλη του ευκαιρία, με το που ανακοινώθηκαν προ εβδομάδων οι αλλαγές στην πλατφόρμα. «Για τις κρατικές μας υπηρεσίες το Twitter μπορεί και πάλι να καταστεί βολική πλατφόρμα για να εξηγήσει τη θέση της Ρωσίας στο δυτικό κοινό», είχε γράψει, κατά το Euronews, o Αντον Γκoρέλκιν, μέλος της Επιτροπής Πολιτικής Πληροφοριών της ρωσικής Δούμας.
«Αυτό που καταλαβαίνω ότι συνέβη είναι, υπό τη διοίκηση Μασκ, η Ομάδα Εμπιστοσύνης και Ασφάλειας του Twitter, ή ό,τι έχει απομείνει από αυτήν, “πετσόκοψε” τους κανόνες φιλτραρίσματος εμφάνισης των tweets», είπε πρώην στέλεχος της εταιρείας στο NPR.
Η κίνηση αυτή –συνδυαστικά με την αφαίρεση της ένδειξης «χορηγούμενη από την κυβέρνηση ΜΜΕ»– εκτόξευσε, σύμφωνα με το NPR, τους ακολούθους σε αντίστοιχους λογαριασμούς από τη Ρωσία, αλλά και την Κίνα και το Ιράν.
Το Εργαστήριο Ψηφιακής Εγκληματολογικής Ερευνας του Ατλαντικού Συμβουλίου (DFRLab), το οποίο μελετά την ηλεκτρονική παραπληροφόρηση παγκοσμίως, εξέτασε αρκετούς λογαριασμούς για το NPR. Στα ευρήματά του, κατέγραψε περισσότερους οπαδούς και μεγαλύτερη αφοσίωση σε διάφορους λογαριασμούς κυβερνητικών μέσων ενημέρωσης που συνδέονται με το ρωσικό RT, το κινεζικό CGTN και το ιρανικό PressTV. Αυτοί οι λογαριασμοί σημειώνουν αξιοσημείωτη άνοδο περίπου από τις 29 Μαρτίου, λέει το ίδιο δημοσίευμα, κάτι που επιβεβαίωσε και ο ρεπόρτερ της Voice of America, Ουενχάο Μα, που διαθέτει ένα από τα πιο ενδιαφέροντα newsletters για την κρατική λογοκρισία και προπαγάνδα στην Κίνα.
Μάλιστα, έπειτα από ελεγχόμενο πείραμα, το Twitter διαπίστωσε ότι η εμβέλεια των tweets των ρωσικών κρατικών μέσων μειώθηκε κατά 30% με το φιλτράρισμα. Οταν, όμως, η εταιρεία άρχισε να φιλτράρει τους λογαριασμούς της ρωσικής κυβέρνησης στην αρχή του πολέμου στην Ουκρανία, είδε τη συμμετοχή ανά tweet να μειώνεται κατά 25%.
Το παράδοξο είναι πως το Twitter, παρότι οι Ρώσοι αξιωματούχοι ομνύουν υπέρ της χρήσης του, είναι απαγορευμένο στη ρωσική επικράτεια. Από τον Μάρτιο του 2021, η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Εποπτείας Επικοινωνιών, Τεχνολογίας Πληροφοριών και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης της Ρωσίας άρχισε να περιορίζει το Twitter σε όλες τις κινητές συσκευές και στο 50% των υπολογιστών. Τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς, ρωσικό δικαστήριο έκρινε το Twitter ένοχο για τρεις κατηγορίες «παραβίασης των κανονισμών για τον περιορισμό του παράνομου περιεχομένου» και διέταξε το Twitter να πληρώσει 117.000 δολάρια σε πρόστιμα και επέβαλε εκ νέου περιορισμούς, που ισχύουν μέχρι σήμερα. Ωστόσο, μετά και τις πρόσφατες αλλαγές, εξετάζει το ενδεχόμενο να επανέλθει η άδεια χρήσης του στη χώρα.
Twitter και Κίνα
Παρότι Facebook και Twitter έχουν αποκλειστεί στην Κίνα από το 2009, ως μέρος μιας κυβερνητικής καταστολής εναντίον ακτιβιστών έπειτα από ταραχές στην επαρχία Σιντζιάνγκ που κόστισαν ανθρώπινες ζωές –εξαιτίας λανθασμένων κατηγοριών επί δύο Ουιγούρων για βιασμό γυναίκας–, το Πεκίνο μοιάζει να επιθυμεί την επιστροφή των μηχανισμών διάδοσης πληροφοριών και ειδήσεων στην πλατφόρμα του Μασκ.
Παρενθετικά, ένα δεύτερο παράδοξο είναι ότι το TikTok, αν και… made in China, απαγορεύεται η χρήση του στην κινεζική επικράτεια.
Η Κίνα, μάλιστα, έχει αναπτύξει την ψηφιακή εκδοσή του… Σινικού Τείχους, δημιουργώντας το Μεγάλο Τείχος, το οποίο καλοβλέπει και το Ιράν προς ιδίαν χρήσιν.
Εκθεση του 2021 από το China Media Project, που επικαλείται το NPR, διαπίστωσε μείωση τουλάχιστον 20% στην πρόσβαση σε λογαριασμούς κινεζικών κρατικών μέσων ενημέρωσης, έπειτα από τις αποφάσεις του Twitter του 2020, που στόχο είχαν τη μείωση της προπαγάνδας και των fake news. Από τα τέλη Μαρτίου κι εντεύθεν, τα tweets του κρατικού κινεζικού τηλεοπτικού δικτύου CGTN, η αμερικανική του εκδοχή τουλάχιστον, έχουν αρχίσει να παίρνουν τα πάνω τους, όπως αναφέρει το NPR.
Πάντως, προ και λίγο μετά την εξαγορά του Twitter από τον Μασκ, Αμερικανοί αξιωματούχοι εξέτασαν, όπως λέει η Washington Post, εάν οι ξένοι επενδυτές του ή η εξάρτηση της Tesla από την κατασκευή και τις πωλήσεις στην Κίνα αποτελούσε λόγο για τις αρχές των ΗΠΑ να αντιταχθούν στη συναλλαγή για λόγους εθνικής ασφαλείας.
Αποφάσισαν, εντούτοις, ότι δεν είχαν την εξουσία να ενεργήσουν, κυρίως επειδή ο Μασκ είναι πολίτης των ΗΠΑ. Το Twitter, κατά το ίδιο δημοσίευμα, λαμβάνει επίσης σημαντικό χρηματικό ποσό από την Κίνα, παρόλο που η υπηρεσία είναι απαγορευμένη εκεί, όπως είχε πει ο πρώην επικεφαλής ασφαλείας Πέιτερ Ζάτκο.
Twitter και ακραίο Ισλάμ
Και στο Ιράν, Facebook και Twitter έχουν απαγορευτεί από το 2009 εν μέσω αμφισβητούμενων εκλογών και μαζικών διαδηλώσεων, περιορίζοντας την αντιπολίτευση στην κυβέρνηση, όπως γράφει το Time. Τον Ιανουάριο του 2021, το Twitter απέκλεισε λογαριασμό που κάποιοι πιστεύουν ότι συνδέεται με τον ανώτατο ηγέτη του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, ο οποίος είχε εκτοξεύσει απειλές εναντίον του Ντόναλντ Τραμπ. Ο ίδιος ο Χαμενεΐ έχει, ασφαλώς, επίσημη σελίδα στο Twitter.
Μετά και τις τελευταίες αλλαγές που επέφερε ο Μασκ –τονίζοντας, δε, ότι οι «επαληθευμένοι» λογαριασμοί θα εμφανίζονται στο timeline των χρηστών περισσότερο–, οι μετρήσεις που έχουν γίνει έπειτα από συλλογή δεδομένων καταδεικνύουν ότι το ιρανικό PressTV γνωρίζει ημέρες… χαράς, καθώς όλο και περισσότεροι χρήστες έρχονται αντιμέτωποι με τα tweets του επίσημου ιρανικού λογαριασμού.
Από την άλλη, και οι υποστηρικτές του ISIS είχαν δει την ακόμη τότε σχεδιαζόμενη εξαγορά της πλατφόρμας από τον Ελον Μασκ ως τη μεγάλη του ευκαιρία για επιστροφή στον βωμό της «απόλυτης» ελευθερίας της έκφρασης, της οποίας φανατικός υποστηρικτής δηλώνει με πάσα ευκαιρία ο νέος ιδιοκτήτης του Twitter.
Πριν από το 2015, όπως γράφει το Politico, λογαριασμοί που σχετίζονταν με το Ισλαμικό Κράτος αναρτούσαν αδιακρίτως υλικό, συχνά βίντεο και εικόνες αποκεφαλισμών. Ωστόσο, το Twitter, με τα εργαλεία που είχε αναπτύξει για να περιορίσει τη ρητορική μίσους και τα συμπαρομαρτούντα της, είχε ωθήσει εκτός πλατφόρμας αυτούς τους λογαριασμούς.
Ωστόσο, σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, ο αριθμός των λογαριασμών που συνδέονται με το Ισλαμικό Κράτος στο Twitter είχαν σημειώσει απότομη αύξηση από την εξαγορά από τον Μασκ και μετά. Παράλληλα, είχαν κυριαρχήσει και στα λεγόμενα Twitter Spaces –διαδικτυακές φωνητικές συνομιλίες– με τουλάχιστον μία από τις συνεδρίες να ονομάζεται «Το Ισλαμικό Χαλιφάτο παραμένει και επεκτείνεται».
«Με την αλλαγή της φρουράς, φαίνεται ότι οι λογαριασμοί του Ισλαμικού Κράτους έγιναν πιο θρασείς», είπε στο Politico ο Μουσταφά Αγιάντ, εκτελεστικός διευθυντής για την Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Ασία στο Institute for Strategic Dialogue, μια δεξαμενή σκέψης που παρακολουθεί τον διαδικτυακό εξτρεμισμό.
Το… χάος συνεχίζεται
Στις αρχές Απριλίου, σε γραπτή συνέντευξή του με το NPR, ο Ελον Μασκ παραδέχθηκε οι αλλαγές που προωθούσε –και εντέλει εφάρμοσε– «ενδέχεται να μην είναι ακριβείς», όσον αφορά τον χαρακτηρισμό «κρατικό ΜΜΕ» κ.λπ. που είχε αποδώσει σε λογαριασμούς μέσων ανά τον κόσμο.
Από την άλλη, προ τριών ημερών, όπως έγραψε και η «Κ», το Twitter έδωσε το σήμα επαλήθευσης σε ψεύτικο προφίλ που υποδυόταν την Disney. Ο λογαριασμός με την ονομασία @DisneyJuniorUK αναρτούσε σκληρό περιεχόμενο, σύμφωνα με το BBC, αλλά κατάφερε να λάβει το χρυσό τικ πριν ανασταλεί. Ο χρήστης του προφίλ ενημέρωσε τους ακολούθους για την προσθήκη του «τικ», σχολιάζοντας: «Δεν μπορεί να είναι αλήθεια αυτό, ας με τσιμπήσει κάποιος».
Πράγματι, ήδη από τις πρώτες 100 ημέρες του Μασκ στην ηγεσία του Twitter, πρώην υπάλληλοί του, ειδικοί και χρήστες έκαναν λόγο για απόλυτο χάος. Ο ίδιος, βέβαια, εξαρχής σημείωνε ότι «ένα από τα πρώτα πράγματα που είπα μετά το κλείσιμο της απόκτησης της εταιρείας ήταν: “Θα κάνουμε ένα σωρό λάθη. Αλλά μετά θα προσπαθήσουμε να ανακάμψουμε γρήγορα από αυτά”. Και αυτό κάναμε».
Μάλιστα, προτού καν ολοκληρώσει έναν μήνα στο τιμόνι της πλατφόρμας, οι New York Times έγραφαν πως, προτού ο Ελον Μασκ αγοράσει το Twitter, οι ύβρεις κατά των μαύρων Αμερικανών εμφανίζονταν κατά μέσο όρο 1.282 φορές την ημέρα. Αφού ο δισεκατομμυριούχος έγινε ιδιοκτήτης του Twitter, ανέβηκαν σε 3.876 φορές την ημέρα. Οι ύβρεις κατά των ομοφυλόφιλων ανδρών εμφανίζονταν στο Twitter 2.506 φορές την ημέρα κατά μέσο όρο πριν αναλάβει ο Μασκ. Στη συνέχεια, η χρήση τους αυξήθηκε σε 3.964 φορές την ημέρα. Και οι αντισημιτικές αναρτήσεις που αναφέρονται σε Εβραίους ή τον Ιουδαϊσμό αυξήθηκαν κατά 61%, δύο εβδομάδες μετά την αγορά της πλατφόρμας από τον Μασκ.
«Είναι προφανές ότι αυτή τη στιγμή, που ο Ελον Μασκ οδηγεί το Twitter προς την αυτοκαταστροφή, οι μόνοι που θα χαρούν είναι οι χειρότεροι δικτάτορες και εγκληματίες πολέμου του κόσμου. Για πρώτη φορά μέσα σε 15 χρόνια θα είναι ασφαλείς από αυτό, το ισχυρότερο στον κόσμο εργαλείο παγκόσμιας παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο», έγραψε στην πλατφόρμα ο Τσαρλς Λίστερ, ερευνητής του Middle East Institute στην Ουάσιγκτον, όπως είχε μεταδώσει το Γαλλικό Πρακτορείο.
Οπως είχε γράψει η «Κ», νυν και πρώην εργαζόμενοι της εταιρείας που γνωρίζουν εκ των έσω την κατάσταση προ και μετά την εξαγορά του μέσου, παραδέχονται πως οι προσπάθειές τους να προστατεύσουν τους χρήστες, αποδεικνύεται εξαιρετικά δύσκολη, εν μέσω του «χαοτικού εργασιακού περιβάλλοντος όπου ο Μασκ (παρ)ακολουθείται από σωματοφύλακες αδιαλείπτως».
Και αυτό λόγω των μαζικών απολύσεων αλλά και παραιτήσεων, που, όπως λέγεται, ένας άπειρος εργαζόμενος κάνει πλέον τη δουλειά 20 ατόμων, που κάποτε ασχολούνταν με τα μέτρα ασφαλείας κατά της διαδικτυακής παρενόχλησης, ρητορικής μίσους και προπαγάνδας.
Ο ίδιος, παρά ταύτα, ισχυρίστηκε, σε συνέντευξή του στο BBC, ότι παραπληροφόρηση και ρητορική μίσους έχουν μειωθεί από την εξαγορά και μετά. Υποστήριξε πως οι προσπάθειές του να διαγράφει bots –αυτοματοποιημένους λογαριασμούς– μείωσε το περιεχόμενο ψευδών ειδήσεων από τον περασμένο Οκτώβριο. «Η εμπειρία μου λέει πως υπάρχει λιγότερη παραπληροφόρηση παρά περισσότερη», είπε.
Από την άλλη, ίσως ο Μασκ έχει δίκιο… Ισως πρέπει, δηλαδή, ο κάθε χρήστης να αναλάβει τις ευθύνες του και να σκέφτεται δύο και τρεις φορές προτού πιστέψει ή διαχύσει οποιαδήποτε πληροφορία. Την εποχή της μαζικότητας, ωστόσο, και της ταχύτατης διάδοσης της πληροφορίας –ίσως και την εποχή της αδιαφορίας για την ίδια την αλήθεια–, δεν πρέπει να προσέχουν μόνον όσοι χρησιμοποιούν τα μέσα. Οφείλουν να προσέχουν και όσοι, παρότι διοικούν ιδιωτικές εταιρείες, η επίδρασή τους είναι δημόσια – κι αυτό καταλήγει, τις περισσότερες φορές, στις μικρές καθημερινές δικτατορίες της στοχευμένης πληροφόρησης.
