Του Βασίλη Νέδου
Η αναβολή της επίσκεψης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στις ΗΠΑ, για λόγους οι οποίοι μπορεί να αποσιωπώνται από την Aγκυρα, αλλά είναι προφανείς, αποτελεί μια ηχηρή αποτύπωση της προβληματικής κατάστασης στην οποία έχουν περιέλθει οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις, με κύριο στοιχείο επιδείνωσης στην παρούσα φάση την εχθρική στάση του προέδρου της Τουρκίας και της κυβέρνησής του έναντι του Ισραήλ.
Η συνάντηση του κ. Ερντογάν με τον πρόεδρο των ΗΠΑ στον Λευκό Οίκο προγραμματιζόταν για τις 9 Μαΐου, και επρόκειτο για κάτι που ο πρόεδρος της Τουρκίας επιζητούσε από την αρχή της θητείας του Τζο Μπάιντεν, δηλαδή τριάμισι χρόνια.
Η συνάντηση του κ. Ερντογάν με τον ηγέτη της Χαμάς, Ισμαήλ Χανίγια, πριν από μία εβδομάδα αποτέλεσε πολύτιμο επιχείρημα στη φαρέτρα του εβραϊκού λόμπι που εδώ και καιρό επιχειρούσε να υπονομεύσει την προοπτική μιας συνάντησης με τον Τζο Μπάιντεν. Βέβαια, τα προβλήματα στη σχέση ΗΠΑ – Τουρκίας έχουν πλέον λάβει σχεδόν στρατηγικό χαρακτήρα.
Σύννεφα
Είναι περισσότερο από σαφές ότι η αναβολή του ταξιδιού του κ. Ερντογάν δεν αποτελεί εξέλιξη που ενθουσιάζει την Αθήνα. Κακές αμερικανοτουρκικές σχέσεις σημαίνουν εκ των πραγμάτων και προβλήματα στις ελληνοτουρκικές, κυρίως λόγω της μειωμένης δυνατότητας της Ουάσιγκτον να συνομιλήσει με την Αγκυρα επί ζητημάτων που άπτονται και των ελληνικών ενδιαφερόντων, έστω και εμμέσως. Αλλωστε και η Αθήνα παρακολουθεί τις εξελίξεις στις ΗΠΑ με αγωνία, ιδιαίτερα όσο πλησιάζουν οι εκλογές του Νοεμβρίου.
Προφανώς, η επίσκεψη του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στην Αγκυρα και η συνάντηση με τον πρόεδρο της Τουρκίας στις 13 Μαΐου δεν επηρεάζεται και θα πραγματοποιηθεί. Αλλωστε, ήδη γίνονται όλες οι απαραίτητες προετοιμασίες για τις λεπτομέρειες της επίσκεψης.
Αν και οι μέχρι στιγμής συναντήσεις των δύο ηγετών τον τελευταίο χρόνο ήταν άψογες από πλευράς δημοσίων δηλώσεων, σε αυτή τη φάση ουδείς μπορεί να αποκλείσει ότι ο κ. Ερντογάν θα αξιοποιήσει την ευκαιρία και θα αναφερθεί με εμπρηστικό τρόπο στο Ισραήλ. Φυσικά, ο κ. Μητσοτάκης έχει την απαιτούμενη εμπειρία, ωστόσο στην Αθήνα επιθυμούν την κατά το δυνατόν διατήρηση της τρέχουσας ατμόσφαιρας νηνεμίας, δίχως παράπλευρες αναταράξεις.
Στην Αθήνα δεν υπάρχει ούτε ένας περισσότερο ή λιγότερο έμπειρος διπλωμάτης που να έχει εκπλαγεί από τον τρόπο με τον οποίο ο κ. Ερντογάν και σε ένα δεύτερο επίπεδο, ο υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν, διαχειρίστηκαν την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στη Μέση Ανατολή. Για τον κ. Ερντογάν το Παλαιστινιακό αποτελεί μοναδικό τρόπο προώθησης της εικόνας της Τουρκίας ως ηγετικής δύναμης του μουσουλμανικού κόσμου, ενώ χαλυβδώνει και τον σκληρό ιδεολογικό πυρήνα του κόμματός του εντός της χώρας. Οπότε ούτε η συνάντηση με τον Χανίγια εξέπληξε κάποιον στην Αθήνα, ούτε και η σαφής κλίση της Αγκυρας υπέρ της Τεχεράνης στο απειλητικό μπρα ντε φερ Ισραήλ – Ιράν των τελευταίων εβδομάδων.
Υπό αυτήν την ευρεία έννοια, οι ελληνοτουρκικές διαφορές δεν βρίσκονται αυτή τη στιγμή στην κορυφή των προτεραιοτήτων της Αγκυρας, καθώς έχει στραμμένη την προσοχή της στην Ανατολή.
Ωστόσο, όπως φάνηκε σε περιστάσεις όπως για παράδειγμα με τα θαλάσσια πάρκα, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο αντέδρασε η Αγκυρα στο ζήτημα των ευρωτουρκικών επαφών, η πιθανότητα επιδείνωσης των ελληνοτουρκικών είναι πάντα υπαρκτή. Γι’ αυτό και στην Αθήνα τονίζεται η ανάγκη να συνεχιστούν οι επαφές, όσο και αν –συχνά– δεν παράγουν απτά αποτελέσματα.
«Νετανιάχου, Χίτλερ, Σταϊνμάγερ: καμία διαφορά», γράφει το πλακάτ διαδηλώτριας από την Κωνσταντινούπολη, την οποία επισκέφθηκε ο πρόεδρος της Γερμανίας. Για τον Ερντογάν το Παλαιστινιακό αποτελεί μοναδικό τρόπο προώθησης της εικόνας της Τουρκίας ως ηγέτιδας δύναμης του μουσουλμανικού κόσμου, ενώ ταυτόχρονα ενισχύει την πληγωμένη από τις πρόσφατες εκλογές εικόνα του στο εσωτερικό και συσπειρώνει τους ψηφοφόρους του. [REUTERS/Dilara Senkaya]
Η προετοιμασία
Υπενθυμίζεται ότι στις αρχές της εβδομάδας διεξήχθη στην Αθήνα ακόμη ένας γύρος των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ), ενώ χθες και προχθές βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη ο υφυπουργός Εξωτερικών Κώστας Φραγκογιάννης για τη θετική ατζέντα. Την ίδια στιγμή, γίνονται συζητήσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές για τον τρόπο που θα μπορούσε να εξελιχθεί ένα νέο πλάνο επαφών μετά τις συναντήσεις των δύο ηγετών στην Αγκυρα στις 13 Μαΐου και στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ουάσιγκτον τον Ιούλιο (9-11/7), όταν, βεβαίως, στο επίκεντρο θα βρίσκονται και τότε οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις.
Θρυαλλίδα η πρώτη ήττα του
Γιαβούζ Μπαιντάρ, αρχισυντάκτης στο Free Turkish Press, δημοσιογράφος, blogger
και ακτιβιστής
Υπήρξαν πάρα πολλές ανατροπές γύρω απ’ αυτή την επίσκεψη, γεγονός που καταδεικνύει και το χάσμα μεταξύ Ουάσιγκτον και Αγκυρας. Η πρόσκληση δόθηκε στον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Χακάν Φιντάν από τον ομόλογό του Αντονι Μπλίνκεν, ήδη τον Μάρτιο. Ωστόσο, μέσα στο διάστημα που μεσολάβησε τα πράγματα πήραν αρνητική τροπή, ιδίως μετά τις τοπικές εκλογές της 31ης Μαρτίου στην Τουρκία. Ο Ερντογάν είδε ως έναν από τους βασικούς παράγοντες της πτώσης του ΑΚΡ το γεγονός ότι υπήρξαν ψήφοι που μεταφέρθηκαν στο έτερο ισλαμικό κόμμα. Αυτός ήταν και ο λόγος που ύψωσε τη φωνή του ακόμη περισσότερο, με μεγαλύτερα ντεσιμπέλ από το πρόσφατο παρελθόν.
Στο πλαίσιο αυτό, επικέντρωσε περισσότερο στην υποστήριξή του προς τη Χαμάς, καλώντας στην Τουρκία τον Ισμαήλ Χανίγια και τον Χαλίντ Μεσάαλ, τα υψηλόβαθμα στελέχη της παλαιστινιακής οργάνωσης, με τους οποίους έδωσε τα χέρια για τις φωτογραφίες. Μίλησε για τη Χαμάς ως απελευθερωτικό κίνημα και τη συνέκρινε με το τουρκικό απελευθερωτικό κίνημα υπό τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, γεγονός το οποίο προκάλεσε μάλιστα σκληρές αντιδράσεις και στο εσωτερικό της Τουρκίας.
Την Παρασκευή, όμως, ο Ερντογάν προχώρησε ακόμη περισσότερο, επικρίνοντας την αμερικανική κυβέρνηση, τόσο για την υποστήριξη του Ισραήλ στη Γάζα, όσο και για τη δήλωση της Ουάσιγκτον περί γενοκτονίας των Αρμενίων. Επανέλαβε δε την υποστήριξή του στη Χαμάς με την ίδια διατύπωση: «απελευθερωτικό κίνημα».
Ακολούθησε δήλωση Τούρκου αξιωματούχου στο Reuters για αναβολή της επίσκεψης στον Λευκό Οίκο, γεγονός που σηματοδοτεί ακόμη μία φορά το διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ των δύο πλευρών.
Ο Ερντογάν θα χρησιμοποιήσει την εξέλιξη στην εσωτερική σκηνή. Πιθανώς αισθάνεται ότι το χρειάζεται για να ανακτήσει τη δημοτικότητά του. Θα δούμε στην πορεία τις συνέπειες.
Το βέβαιο είναι ότι με αυτές τις δηλώσεις για τη Χαμάς υπονομεύει τις φιλοδοξίες που είχε για τον ρόλο του διαμεσολαβητή στην κρίση της Μέσης Ανατολής.
Η φορτωμένη λίστα
Τσενγκίζ Ακτάρ, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στη Σχολή Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Kανείς δεν ξέρει ποιος ακύρωσε αυτή τη συνάντηση, που για τον Ερντογάν είχε μεγάλη σημασία επειδή δεν είχε προσκληθεί (κατά τη θητεία Μπάιντεν) στο Οβάλ Γραφείο. Οι Αμερικανοί είχαν θυμώσει πολύ με τις πόζες του Ερντογάν δίπλα στους αξιωματούχους της Χαμάς, αλλά ούτε αυτό αρκεί για να δικαιολογήσει την ακύρωση της επίσκεψης. Εξάλλου, αξιωματούχους της Χαμάς συναντούν και οι Αιγύπτιοι, οι Ιορδανοί, οι Καταρινοί. Αρα, η πιο λογική υπόθεση είναι ότι η Αγκυρα ακύρωσε μόνη της την επίσκεψη, επειδή δεν έλαβε ισχυρές εγγυήσεις για τα αμέτρητα αιτήματά της προς την Ουάσιγκτον: να σταματήσει η υποστήριξη των Κούρδων της Συρίας, να εγκριθεί η τουρκική επέμβαση στο Ιράκ, να εγκριθεί πρόγραμμα του ΔΝΤ, να «τρέξει» η συμφωνία για τα F-16 – κι αυτά είναι μόνο τα πιο σημαντικά.
