Το τοπίο του χθες στη γνώση του σήμερα

Παρουσιάζεται η περφόρμανς «Αγαπητή Ηλέκτρα» της Αριάννας Οικονόμου και στο Ξυδάδικο στη Λεμεσό την 1η Δεκεμβρίου, μετά την παρουσίασή της στη Στέγη Χορού Λευκωσίας. Η περφόρμανς «Αγαπητή Ηλέκτρα» είναι ένας διάλογος της Αριάννας Οικονόμου, με τη σουρεαλίστρια Βρετανίδα ζωγράφο, συγγραφέα, μυστικίστρια Ίθελλ Κόλκχουν (1906-1988) που ήλθε στην Κύπρο το 1951, μετά από πρόσκληση από τη φίλη της Ηλέκτρας Μεγκώ (1907-1993). Η Οικονόμου συνεργάζεται και συνταξιδεύει με τον μουσικό περφόρμερ Γιώργο Μπίζιο και μαζί έκτισαν ένα έργο μέσα από ερωτήματα, τύπου: «τι θα ήταν», «Πώς θα ήταν εάν…».

Με αυτή την περφόρμανς η Αριάννα Οικονόμου συνεχίζει να ασχολείται, όπως συστηματικά κάνει εδώ και πολλά χρόνια, με τον μυστικισμό, τη Σύγχρονη Τέχνη και την Προϊστορία της Τέχνης. Η περφόρμανς είναι εμπνευσμένη από τα έργα τέχνης της Κολκχούν και την ποίησή της πάνω στην Κύπρο. Η Αριάννα Οικονόμου κτίζει τους δικούς της τρόπους και μεθόδους έκφρασης, χρησιμοποιεί τεχνικές αυτοματισμού, και τη φαντασία για δημιουργία νέου έργου μεταξύ ποίησης, μύθου, τοπίου, φυσικού τοπίου, εθνογραφία, και ανθρωπολογίας και του μεγάλου Μυστηρίου.

Η Αριάννα Οικονόμου, μαζί με τον μουσικό περφόρμερ Γιώργο Μπίζιο, κτίζει τους δικούς της τρόπους και μεθόδους έκφρασης, χρησιμοποιεί τεχνικές αυτοματισμού, και τη φαντασία για δημιουργία νέου έργου μεταξύ ποίησης, μύθου, τοπίου, φυσικού τοπίου, εθνογραφία, και ανθρωπολογίας και του μεγάλου Μυστηρίου.

Είναι κατά κάποιον τρόπο λογικό να ασχοληθεί η Αριάννα Οικονόμου με την Κόλκχουν, μιας και στη χορογράφο και περφόρμερ ταιριάζουν όχι μόνο οι ιδιότητες της Βρετανίδας δημιουργού, αλλά και ότι έπρεπε η Οικονόμου να ανατρέξει σε επιστολές της Κόλκχουν και να περιδιαβεί το αρχείο της Ίθελ. Είναι γνωστό πως η Οικονόμου δουλεύει πολύ με την έννοια του «αρχείου», και το παρελθόν που ένα οποιοδήποτε αρχειακό υλικό αναδεικνύει. Αλλά δεν στέκεται στο αρχείο απλώς το αφήνει να την καθοδηγήσει και να τη σπρώξει ενίοτε σε μία δική της αφήγηση.

Η περφόρμανς, όπως μου εξηγεί, είναι κτισμένη γύρω από επτά φανταστικές επιστολές προς την Ηλέκτρα Μεγκώ, και μέσα από μια αφήγηση πάνω στις εμπειρίες, μνήμες, σκέψεις, αναζητήσεις της, σε σχέση με τις επισκέψεις της Κολκχούν και τις δικές της πρόσφατες επισκέψεις, κινείται με φόντο το μεγαλύτερο έργο της Κολκχουν. Η Αριάννα συνάντησε την Ηλέκτρα μέσα από τον κοινό τους φίλο κεραμίστα, ζωγράφο Λάιονελ Μίσκιν (1924-2006).

Το άγνωστο του αρχείου
Αυτό που πυροδότησε το ενδιαφέρον της Οικονόμου νομίζω πως είναι κυρίως το άγνωστο που μπορεί να εμπεριέχει το αρχείο του Πήτερ και Ηλέκτρας Μεγκώ, που οι ίδιοι έδωσαν στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ακόμη δεν έχει τύχει συστηματικής μελέτης. Η ίδια μού λέει: «το ενδιαφέρον μου βρίσκεται στο γεγονός ότι αυτή η μεγάλη Βρετανίδα σουρεαλίστρια ζωγράφος και συγγραφέας, είναι ότι ήρθε στην Κύπρο το 1951. Στο αρχείο της που το έδωσε στη ΤΑΤΕ BRITAIN, μιλάει για την επίσκεψη της εδώ και επιστολές της Ηλέκτρας ΜΕΓΚΩ έχουν βρεθεί σε αυτό το αρχείο, ενώ επιστολές της Κολκχούν ακόμα πολύ πιθανό να βρίσκονται στα ανάνοικτα ακόμα κιβώτια του Αρχείου του Πήτερ και Ηλέκτρας Μεγκώ στο Πανεπιστήμιο Κύπρου».

Αυτό το άγνωστο του αρχείου, και ενδεχομένως το μυστήριο που μπορεί να περιέχουν την έκανε να γράψει η ίδια επιστολές προς την Ηλέκτρα, όχι ως Κολκχούν αλλά ως Αριάννα: «που επισκέφτηκα όσους πιο πολλούς χώρους φαντάστηκα οι δυο τους Ηλέκτρα και Κολκχούν επισκέφτηκαν στη Κύπρο ψάχνοντας για Ιερούς Τόπους ίασης, όπως και για τις ζώσες πέτρες που η Κολκχούν έγραψε γι’ αυτές στην Κορνουάλη και στην Ιρλανδία. Φαντάζομαι θα έψαξε να βρει στην Κύπρο επιρροές και παραδόσεις σε αυτό το θέμα με την τόση μεγάλη προϊστορία στο νησί».

«Εκεί η παράδοση μιλά ότι οι γυναίκες και μανάδες πήγαιναν για τελετές γονιμότητας και για να αποθεραπεύσουν τα μικρά παιδιά τους, περνώντας τα διαμέσου της τρύπας που είχαν σμιλέψει σε σχήμα εδώ τετράγωνο» λέει η Αριάννα Οικονόμου.

Κράμα φαλλικού σχήματος

Η Αριάννα μού σημειώνει πως το φάσμα έρευνας ήταν πολύ μεγάλο και γι’ αυτό αποφάσισε να εστιάσει σε επισκέψεις στην Πάφο, Ακάμα, Σμιγιές, Κούκλια, Λέμπα και στην Τρυπημένη κάτω από τις Κέδαρες. «Εκεί η παράδοση μιλά ότι οι γυναίκες και μανάδες πήγαιναν για τελετές γονιμότητας και για να αποθεραπεύσουν τα μικρά παιδιά τους, περνώντας τα διαμέσου της τρύπας που είχαν σμιλέψει σε σχήμα εδώ τετράγωνο.
Εδώ βλέπουμε τους γρανιτένιους μεγαλόλιθους να έχουν μια τρύπα όπου συνδυάζονται δύο στοιχεία. Το αρσενικό και το θηλυκό σε ένα. Ένα κράμα φαλλικού σχήματος γρανιτένιου βράχου όπου στο κέντρο του λαξεμένη τρύπα Αιδοίο, το πέρασμα, η δίοδος, ζωής και θανάτου». Και όντως, παρακολουθώντας την περφόρμανς αυτή η σκέψη της γονιμότητας, της πανάρχαιας μήτρας και της γέννησης ήλθε και στο δικό μου μυαλό.

Μου εξηγεί περισσότερα για τις πέτρες: «Η Κολκχούν γράφει ότι οι πέτρες αυτές είναι δοχεία που δρουν ως δίοδοι ενεργειών μεταξύ γης και ουρανού. Υποχθόνιων δυνάμεων με τις αστρικές δυνάμεις. Επίσης ότι αυτοί οι λίθοι ή βράχοι έχουν άμεση σχέση με το νερό. «Όντως εδώ στις Κέδαρες αυτή η μεγάλη πέτρα, η Τρυπημένη, είναι πάνω σε ένα βουνό ακριβώς από πάνω από τον ποταμό Διάριζο. Τέτοιοι τρυπημένοι μεγαλόλιθοι από γρανίτη υπάρχουν και στα Κούκλια, στα Στυλλάρκα. Πήγαμε εκεί όπου ένας Βρετανός αρχαιολόγος ισχυρίζεται ότι αυτές οι πέτρες χρησιμοποιούνταν στα ελαιοτριβεία. Και ναι έτσι θα ήταν, γιατί αυτή τη χρήση τη βλέπουμε και σε άλλους πολιτισμούς, πιο μακρινούς από τον δικό μας. Αυτός είναι και ο λόγος πιστεύω που αυτές τις Πέτρες τις κάνει ακόμα πιο θεραπευτικές. Γιατί παρήγαγαν μούστο από σταφύλι, ελαιόλαδο, και αλεύρι, και έτσι πρόσφεραν φαγητό στον άνθρωπο, ενώ αυτός ο άνθρωπος στο τέλος θα έτρεφε τη Γη με το δικό του Σώμα. Ένας τέλειος οικολογικός κύκλος. Να γιατί ήταν και Ιερές και θαυματουργές. Είχαν σχέση με τη ζωή των ανθρώπων τότε».

Πιστεύω σήμερα ο καθένας μας έχει με το δικό του τρόπο να βρίσκει τους δικούς του ιερούς χώρους Είναι τόσο προσωπικό αυτό το θέμα. Του ιερού και του όσιου…

Σύνδεση με τη Γη
Τη ρωτώ ποιο ήταν το στοιχείο που τη συγκίνησε σε αυτή την έρευνα και η απάντησή της δεν με ξαφνιάζει, μάλλον την αναμένω, μιας και οι λέξεις γη, χώμα, παρελθόν και χρόνος, επίσης χαρακτηρίζουν την Οικονόμου στις δουλειές της. «Αυτό που με συγκίνησε στην έρευνά μου αυτή, με συνοδοιπόρο και συνομιλήτρια το έργο της Κολκχούν, ήταν αυτή η απίστευτη σύνδεσή της με τη Γη και τον λαό που παρήγαγε αυτό τον λαϊκό πολιτισμό και τις παραδόσεις του».

Συνεχίζοντας, η Οικονόμου προσθέτει: «Τελικά παρατηρώ αυτές οι παραδόσεις έχουν σε ένα μεγάλο βαθμό ενταχθεί μέσα στη δική μας θρησκεία ως ήθη και έθιμα. Η Αφροδίτη και η Άνασσα, και η Αστάρτη, έχουν ονόματα ακριβώς όπως η Παναγία μας σήμερα. Παναγία Παναγία, Πανάκεια. Πολύ-θρονη Παντάνασσα… Αυτή η προϊστορική αρχαία Κύπρος είναι εκεί. Ίσως ενεργειακά οι ιεροί χώροι να βρίσκονται εκεί κάπου κοντά στους αρχαιολογικούς. Ίσως όμως ακόμα να είναι η ενεργοποίησή τους που θα σήμαινε κάτι. Πιστεύω σήμερα ο καθένας μας έχει με το δικό του τρόπο να βρίσκει τους δικούς του ιερούς χώρους Είναι τόσο προσωπικό αυτό το θέμα. Του ιερού και του όσιου…

«Το ταξίδι όπως λέω και στο έργο μέσα από κάποιες επιστολές προς την Ηλέκτρα, είναι και φυσικό αλλά και μεταφυσικό».

Φυσικό αλλά και μεταφυσικό

«Σε αυτή την εθνογραφική ανθρωπολογική μελέτη, το δικό μου ταξίδι μέσα από τη μεγάλη Κολκχούν χρησιμοποιώ έργα της και τα μεταποιώ σε κίνηση αλλά επίσης κινούμαι και μετακινώ ποίηση της, ποιήματά της στα ποιήματα της Κύπρου που έγραψε. Το ταξίδι όπως λέω και στο έργο μέσα από κάποιες επιστολές προς την Ηλέκτρα, είναι και φυσικό αλλά και μεταφυσικό. Η αντίληψη της Κολκχούν για τη γυναίκα είναι εκπληκτική. Στην ιερή σεξουαλικότητα, μιλά για τη Θεά ως το ιερό Ερμαφρόδιτο. Επίσης, όλη η τέχνη της Κολκχούν ήταν ένας τρόπος γι’ αυτή, για ανέλιξη της δικής της Ψυχής για αυτογνωσία και αυτοπραγμάτωση… Ήρθε στη Κύπρο και έψαξε να βρει μαγικά για να ιάνει τη πονεμένη καρδιά της σε θέματα ανεκπλήρωτου έρωτα και απογοητεύσεων στην αγάπη. Δεν ξέρουμε τι μάγια βρήκε ακριβώς, εκτός του ότι πήγε σε μια μάγισσα τότε στη Λάπηθο και της έδωσε ένα φυλακτό. Επίσης έχουμε στο αρχείο της τα ποιήματα που έγραψε εδώ, που χρησιμοποιώ μερικά», μού αφηγείται η Αριάννα Οικονόμου.

«Η Κολκχούν με βοήθησε να συνομιλήσω πέρα από τον χρόνο. Να σπάσω τη γραμμικότητά του. Επίσης δουλεύοντας με ένα νεαρότερό μου ανερχόμενο μουσικό / περφόρμερ, τον εξαιρετικό Γιώργο Μπίζιο, νιώθω ότι υπερβαίνουμε τον χρόνο και προσφέρουμε ένα έργο διαγενεαλογικό.

Η γραμμικότητα του χρόνου

Είπαμε και παραπάνω πως ο χρόνος απασχολεί την Οικονόμου ως έννοια, και με πολλαπλούς τρόπους προσπαθεί να τον τιθασεύσει ή να τον εξηγήσει: «Η Κολκχούν με βοήθησε να συνομιλήσω πέρα από τον χρόνο. Να σπάσω τη γραμμικότητά του. Επίσης δουλεύοντας με ένα νεαρότερό μου ανερχόμενο μουσικό / περφόρμερ, τον εξαιρετικό Γιώργο Μπίζιο, νιώθω ότι υπερβαίνουμε τον χρόνο και προσφέρουμε ένα έργο διαγενεαλογικό. Η τέχνη δεν έχει ηλικία γι’ αυτούς που την κάνουν. Τα δώρα της δημιουργικότητας και η περιέργεια για ζωή μας σπρώχνουν στα κινούμενα νερά. Και με αυτή τη φράση κλείνω το έργο μέσα από αναφορές στην ποίηση του David Whyte που τυχαία βρήκα ένα ποίημα του με τίτλο «Πέτρα». Και μιλά ότι η Πέτρα όπως και εμείς ερχόμαστε από πολύ μακριά, και να μην ξεχνούμε ότι η Πέτρα ως καθρέφτης του δικού μας προσώπου μας καλεί να κοιτάξουμε μέσα στα τα κινούμενα νερά…».

Σε αυτή την περφόρμανς η Αριάννα Οικονόμου εμπνευσμένη από αυτό το ταξίδι της Κολκχούν στην Κύπρο, επιχειρεί ένα παράλληλο ταξίδι προς αναζήτηση των ιερών χωρών και της Θείας Θηλυκότητας, κατά μήκος του νησιού.

Η προϊστορία… της περφόρμανς
Το έργο αυτό είναι εμπνευσμένο από το ταξίδι της Βρετανίδας σουρεαλίστριας ζωγράφου, συγγραφέως και μυστικίστριας Ιθέλλ Κόλκχουν(1906-1988), που έφτασε στην Κύπρο το καλοκαίρι του 1951 για να επισκεφτεί τη για χρονιά φίλη της των φοιτητικών της χρονών, στο Slade School of Art, την καλλιτέχνη Ηλέκτρα Μεγκώ (1907-1993), παντρεμένη με τον Πήτερ Μεγκώ (1910-2006), τον τότε διευθυντή του Αρχαιολογικού́ Μουσείου Κύπρου. Σε αυτή την περφόρμανς η Αριάννα Οικονόμου εμπνευσμένη από αυτό το ταξίδι της Κολκχούν στην Κύπρο, επιχειρεί ένα παράλληλο ταξίδι προς αναζήτηση των ιερών χωρών και της Θείας Θηλυκότητας, κατά μήκος του νησιού.

 Φωτογραφίες: Παναγιώτης Μηνά

Συντελεστές

Σκηνοθεσία / Χορογραφία / Περφόρμερ: Αριάννα Οικονόμου
Δραματουργική Στήριξη: Έλενα Αγαθοκλέους, Γιώργος Μπίζιος
Μουσική σύνθεση / Περφόρμερ: Γιώργος Μπίζιος
Σκηνικός σχεδιασμός: Χάρις Ιακώβου
Βίντεο Παράστασης: Άρτεμις Ευλογημένου
Σύμβουλος Επιμελητής: Ευαγόρας Βανέζης
Τεχνική υποστήριξη: Αντρέας Πέτρου
Παραγωγή: EchoArts / Culture2024 / Υφυπουργείο Πολιτισμού Τμήμα Σύγχρονου Πολιτισμού

Παράσταση, Ξυδάδικο, Γενεθλίου Μιτέλλα 34, Λεμεσός. 1 Δεκεμβρίου, ώρα 7:30 μ.μ.

Με θερμές ευχαριστίες στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κύπρου, στην Jacqui MacIntosh για την εμπνευστική ομιλία της στο Κέντρο Τεχνών NIMAC, στην Έλενα Πάρπα και Ρουθ Κεσισιάν για την πολύτιμη βοήθειά τους πάνω στην εξεύρεση ερευνητικού υλικού για το έργο της Ιθελλ Κολκχούν.