Kathimerini.gr
Σπήλιος Λαμπρόπουλος
Θα γίνει 67 ετών στις 22 Σεπτεμβρίου. Την τελευταία μέρα του Αυγούστου κυκλοφόρησε το νέο του δίσκο με τίτλο “Wild God”, μαζί με το σταθερό, παρά τις εναλλαγές μελών, εδώ και σαράντα χρόνια, σημείο αναφοράς, το σχήμα των Bad Seeds. Είναι ό,τι πιο φωτεινό και αισιόδοξο έχει υπογράψει εδώ και μια δεκαπενταετία. Είχε έρθει στην Αθήνα τον Ιούνιο για τρεις sold out συναυλίες στη Στέγη Ωνάση. Ζήτησε να δώσει μόνον μία συνέντευξη, υπό τρεις όρους: να μην υπάρχει πίεση χρόνου, να γίνει μία εκ βαθέων, ειλικρινής συζήτηση και να μην καταλήξει μόνον στο Διαδίκτυο, αλλά να τυπωθεί και σε χαρτί. Δεν του αρνηθήκαμε τίποτε από τα τρία.
Είμαστε πλάσματα απώλειας. Και αυτό κάνει τη ζωή χαρμόσυνη, κατά κάποιον τρόπο. Η χαρά και η απώλεια, παραδόξως, κάθονται δίπλα δίπλα
Ο Νικ Κέιβ είναι ψηλός, αδύνατος και τα γαλάζια μάτια του εκφράζουν μία κεκτημένη ηρεμία. Μιλάει πολύ συγκροτημένα, διαλέγοντας με προσοχή τις λέξεις. Έχει χιούμορ, είναι ευδιάθετος και ευγενικός. Οταν τελειώνει η κουβέντα, 75 λεπτά αργότερα, έχει μία, μόνον, αγωνία: «έχεις το υλικό που χρειάζεσαι;»
– Στο βιβλίο σας, «Πίστη, Ελπίδα Και Πόνος» (2022, Εκδόσεις Κλειδάριθμος), όπου απαντάτε σε κάθε πιθανή ή και απίθανη ερώτηση του δημοσιογράφου Σον Ο Χάγκαν, γράφετε ότι «δεν μου αρέσει να έρχομαι αντιμέτωπος με δηλώσεις μου από το παρελθόν». Ομολογουμένως κάτι τέτοιο μάλλον αποκλείει από την κουβέντα μας θέματα στο οποία έχετε τοποθετηθεί παλαιότερα. Νιώθετε πως έτσι διατηρείτε το δικαίωμα να διαφωνείτε με τον εαυτό σας;
– Είναι δεδομένη, νομίζω, αυτή η σωκρατική βεβαιότητα ότι πάντοτε υπάρχουν και άλλα που μπορείς να μάθεις. Πρέπει όλους να μας διακρίνει αυτή η ταπεινότητα. Δεν έχω κάποιες αμετάβλητες πεποιθήσεις. Παρατηρώ ότι αλλάζουν οι αντιλήψεις μου, όσο μεγαλώνω και όσο μαθαίνω πράγματα. Αυτό δεν πρέπει να κάνουμε; Να προχωράμε, να βελτιωνόμαστε, να επεξεργαζόμαστε εις βάθος ό,τι αξίζει. Από αυτή τη σκοπιά, λοιπόν, πράγματι απαιτώ το δικαίωμα να μπορώ να έχω κάνει λάθος. Και έχω κάνει. Και θα ξανακάνω! Γι αυτό αισθάνομαι λίγο άβολα όταν κάποιος επικαλείται κάτι που έχει τύχει να δηλώσω 20, 15 ή και 10 χρόνια πριν, λες και επιβάλλεται να έχω την ίδια άποψη. Κατά κανόνα έχω μετριοπαθείς, κεντρώες αντιλήψεις και, ως καλλιτέχνης, θεωρώ ότι είναι απόλυτα φυσιολογικό. Μόνον εκεί, ανάμεσα στα άκρα, αισθάνομαι άνετα, διότι εκεί έχω τη δυνατότητα να παραμένω ανοικτός, χωρίς να καθορίζει τη στάση μου μία συγκεκριμένη ιδεολογία.
Μου αρέσει η ευελιξία του να μπορώ να μετακινούμαι ανάμεσα στις ιδέες – κάτι που με βοηθάει πολύ να γράφω τραγούδια. Ο τρόπος που γράφω τραγούδια, άλλωστε, είναι μία ευθεία επέκταση του τρόπου με τον οποίο προσεγγίζω τη ζωή.
Κάποιοι, αντιθέτως, επιλέγουν μία πλευρά και, από εκεί και πέρα, όλες τους οι πράξεις πρέπει απλώς να ενισχύουν αυτή την επιλογή, την πλευρά που υποστηρίζουν.
Δεν ξέρω αν είναι καλό ή αν είναι κάποιο μειονέκτημα του χαρακτήρα μου, αλλά ποτέ δεν ένιωσα την παραμικρή δέσμευση απέναντι στη Δεξιά ή την Αριστερά ή οτιδήποτε. Ποτέ. Ισως έχω κάποιο έλλειμα, αλλά δεν μου αρέσουν οι αλάνθαστες απόψεις. Προτιμώ να είμαι εκτεθειμένος σε νέες γνώσεις και πληροφορίες και να μπορώ χωρίς δεύτερη σκέψη να πω «α, για δες, αυτό δεν το ήξερα. Τώρα που το έμαθα, άλλαξα γνώμη!»
Μιλάω μόνον για τον εαυτό μου, αλλά θεωρώ ότι, δημιουργικά, αυτό είναι το πλέον επιθυμητό σημείο να βρίσκεσαι.
Καταλαβαίνω ότι μερικούς ανθρώπους τους ενοχλεί πολύ αυτό. Θέλουν να διαλέξεις επιτέλους μία πλευρά! Σίγουρα είναι σημαντικό να διαλέγεις. Ετσι έχει δομηθεί ο πολιτισμός μας. Και πολλές φορές από αυτές τις απόλυτες επιλογές επήλθαν οι αλλαγές στην κοινωνία. Απλά εγώ δεν είμαι τέτοιος άνθρωπος
– Το Νοέμβριο του 2017, εν όψει δύο συναυλιών σας, τότε, στο Ισραήλ, ο Μπράιν Ινο και ο Ρότζερ Γουότερς σας είχαν ζητήσει να τις ακυρώσετε, για πολιτικούς λόγους. Εσείς γράψατε μία επιστολή που εξηγούσατε γιατί δεν το κάνατε. Σήμερα, λόγω του σφοδρού πολέμου Ισραήλ-Παλαιστίνης, το ζήτημα παραμένει, δυστυχώς, επίκαιρο. Η άποψή σας είναι ότι δεν πρέπει να ταυτίζεται η Τέχνη με την Πολιτική;
– Το γράμμα εκείνο το έγραψα πριν από επτά χρόνια – δεν με καλύπτει απολύτως σήμερα. Αλλά εξακολουθώ να πιστεύω ότι δεν έχει νόημα να μιλάμε για «πολιτιστικά μποϊκοτάζ». Πολύ απλά δεν είναι κάτι που αποδίδει – ποτέ δεν απέδωσε.
Για την ακρίβεια, πιστεύω ότι αν κάποιος μποϊκοτάρει καλλιτεχνικά το Ισραήλ… κάνει τα πράγματα χειρότερα για τους Παλαιστίνιους! Η σημερινή ισραηλινή κυβέρνηση εκμεταλλεύεται πλήρως την άποψη ότι «ο υπόλοιπος κόσμος μας απομονώνει, είναι όλοι εναντίον μας, οι πάντες είναι αντισημίτες», ώστε να μπορεί μετά πιο εύκολα να παίρνει αυτές τις σκληρές, τρομερές αποφάσεις.
Aρα απλά θα δίναμε επιπλέον κίνητρα στους κυβερνώντες και θα τροφοδοτούσαμε τη ρητορική τους, τιμωρώντας παράλληλα τους απλούς ανθρώπους. Εγώ απλά αρνούμαι να το κάνω αυτό – είναι τόσο απλό. Ξέρω, φυσικά, ότι δεν το βλέπουν όλοι έτσι.
Είμαι κατά των Παλαιστινίων; Ασφαλώς όχι! Ασφαλώς αυτό που συμβαίνει στην Παλαιστίνη είναι μία ηθική καταστροφή. Αλλά αν δεν μπορείς να αντιληφθείς αντίστοιχα και τη θηριωδία που έλαβε χώρα κατά του Ισραήλ, τότε θεωρώ ότι είσαι μπερδεμένος και δεν σκέφτεσαι καθαρά.
Προτιμώ να μην επεκταθώ, διότι δεν θα ήθελα να προσθέσω και εγώ τις δικές μου ανοησίες σε αυτή τη θύελλα σαχλαμάρας που βγαίνει από τα στόματα των rock stars αναφορικά με αυτό το ζήτημα. Αν θα είχα μία συμβουλή να δώσω, αυτή θα ήταν «μην επηρεάζεστε πολιτικά από τους ροκ σταρ»! Υπάρχουν άλλοι άνθρωποι εκεί έξω που έχουν τις γνώσεις και εκφράζουν εμπεριστατωμένες απόψεις που μπορούν να σας βοηθήσουν να διαμορφώσετε τη δική σας.
Επίσης, μην επηρεάζεστε πολιτικά από το tik tok!
Γιατί κάπως έτσι καταλήγουμε να έχουμε ανθρώπους που μοιράζουν φυλλάδια διαμαρτυρίας στις συναυλίες μου – συνέβη και εδώ στην Αθήνα. Το λέω με λύπη, αλλά αυτά τα φυλλάδια μοιάζει να έχουν γραφτεί από παιδιά – ή μάλλον είναι όντως γραμμένα από εφήβους που μόλις έμαθαν πως να τυπώνουν κάτι. Τα επιχειρήματά τους δεν είναι σοβαρά, λυπάμαι. Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι εγώ δεν είμαι κάποιος ειδικός σε όλα αυτά. Είμαι απλά ένας μουσικός.
Το πρόβλημα με τους μουσικούς δεν είναι ότι βγαίνουν σε όλες αυτές τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και λένε ό,τι θέλουν, αλλά ότι εξαρχής δεν θα έπρεπε να έχουν πρόσβαση σε αυτές για οτιδήποτε μη καλλιτεχνικό! Σκεφτείτε το: πόσο λογικό είναι
άνθρωποι με ελλιπείς γνώσεις και πολύ περιορισμένες παραστάσεις να διαμορφώνουν απόψεις και να επηρεάζουν χιλιάδες άλλους; Αντίθετα, πρόσβαση σε αυτές τις πλατφόρμες θα έπρεπε να έχουν μόνον όσοι γνωρίζουν πλήρως και έχουν αφιερώσει χρόνο να μελετήσουν αυτά τα ζητήματα.
– Αντιλαμβάνεστε ότι για μία μερίδα του κοινού σας αυτές οι απόψεις…
– …δεν είναι οι αναμενόμενες, ασφαλώς, το γνωρίζω. Λυπάμαι, έτσι είναι όμως.
Αν κάποιος με παρακολουθεί χρόνια, όμως, τότε γνωρίζει τι είδους μουσικός είμαι, καταλαβαίνει ότι υπάρχει ένα φιλοσοφικό υπόβαθρο πίσω από ό,τι κάνω και αυτό είναι η δική μου θεώρηση για τη μουσική ως τέχνη και το ρόλο της στη ζωή. Ξέρω ότι αυτό ενοχλεί τον κόσμο όταν το θέτεις στο πλαίσιο «παιδιά πεθαίνουν στην Παλαιστίνη»…
Προφανώς, είναι τρομερό αυτό και προφανώς ό,τι και να θέσεις σε αυτό το πλαίσιο, θα υστερεί. Ασφαλώς και δεν θα έπρεπε να πεθαίνουν παιδιά – δεν θα έπρεπε να πεθαίνει κανείς!
Πιστεύω ότι ζούμε σε έναν κόσμο που, δυστυχώς, η μουσική είναι το τελευταίο καταφύγιο, το τελευταίο νόμιμο μέρος, όπου μπορούμε να έχουμε μία εμπειρία υπεροχής. Ολα τα άλλα έχουν ξεριζωθεί. Ολες οι δομές της κοινωνίας, όπου συνηθίζαμε να νιώθουμε ασφαλείς, έχουν παραμεριστεί. Αλλά έχουμε ακόμα αυτό το συναίσθημα της λαχτάρας για τα πράγματα και μέσα στη μουσική βρίσκουμε τρόπο να το εκφράσουμε αυτό.
Το ότι κάποιοι έχουν οικειοποιηθεί τη μουσική, το ότι τη χρησιμοποιούν, τη βλέπουν, την ορίζουν ως ένα εργαλείο διάδοσης της ιδεολογίας τους είναι ένα έγκλημα από μόνο του.
Δεν υπάρχουν αρκετοί ιεροί χώροι να καταφύγουμε – αυτό είναι τεράστιο, ενοχλητικό πρόβλημα.
Καταλαβαίνω ότι αυτά ακούγονται σαν να εκφράζεται ματαιόδοξα ένας προνομιούχος καλλιτέχνης, αλλά η μουσική στέκεται έξω από κάθε προνόμιο, είναι πραγματικά για τον καθένα και δεν πρέπει να την εκμεταλλεύεται κανείς. Με ενοχλεί πολύ, όταν συμβαίνει αυτό.
– Ο νέος δίσκος, “Wild God” είναι πραγματικά εξαιρετικός. Οπως γράφει πολύ εύστοχα το Δελτίο Τύπου «αποκαλύπτει αμέσως τη γοητεία του, αλλά σταδιακά τα μυστικά του». Καταλυτικό στοιχείο στον φωτεινό του ήχο είναι η συμμετοχή της 12μελούς, γκόσπελ χορωδίας σε αρκετά κομμάτια. Ηταν μία συνειδητή επιλογή;
– Αναρωτιέμαι ποιος έγραψε αυτή τη φράση στο Δελτίο Τύπου [γελάει]. Είναι ωραία όμως, εύχομαι να ισχύει για τους ακροατές αυτό.
Πράγματι, η γκόσπελ χορωδία αλλάζει τον ήχο, αλλά ασφαλώς εντάξαμε τις φωνές στο δικό μας χάος, δεν είναι ότι τους αφήσαμε να τραγουδούν συμβατικά σαν αγγελάκια. Στη μουσική γκόσπελ όλα είναι προδιαγεγραμμένα με διακριτούς ρόλους. Αντίθετα, στη δική μας ηχογράφηση, ήμασταν και εμείς εκεί, δίναμε το στίγμα μας, χανόμασταν σε αυτοσχεδιασμούς, αναζητούσαμε την ελευθερία της έκστασης
Οι Bad Seeds είναι ένας συγκρότημα που έρχεται από μία άλλη εποχή. Καταλαβαίνουμε την αξία του να κλείνεις ένα σύνολο μουσικών με χημεία μεταξύ τους σε ένα δωμάτιο. Αυτό το απλό πράγμα δεν το κάνουν τόσο συχνά πια όλοι, κυρίως οι νεότεροι καλλιτέχνες.
Εμείς δεν μπορούμε να λειτουργήσουμε αλλιώς: τυχαίνει να βασιζόμαστε αρκετά στον αυτοσχεδιασμό και στα «ατυχήματα» που μπορεί να προκύψουν από αυτή τη μάζωξη. Δεν είναι ότι επιμένουμε εμμονικά σε αυτό – απλά δεν ξέρουμε άλλον τρόπο.
– Οι πιο πρόσφατοι δίσκοι σας ήταν σαφώς πιο «σκοτεινοί», ο ήχος πιο αφηρημένος, τα τραγούδια δύσκολα θα μπορούσαν να παιχτούν στους σημερινούς ραδιοφωνικούς σταθμούς. Νιώσατε την ανάγκη αυτή τη φορά να κάνετε όντως κάτι πιο χαρμόσυνο και να γυρίσετε σελίδα;
– Δεν ελέγχεις ακριβώς πώς θα καταλήξει ένας δίσκος. Αυτό είναι το συναρπαστικό με τη μουσική. Πιστεύεις ότι έχεις τον έλεγχο, αλλά δεν τον έχεις.
Υπάρχουν, ασφαλώς, επιλογές που επηρεάζουν το τελικό αποτέλεσμα. Δεν ήξερα πώς θα ήταν ο δίσκος, αλλά ήξερα πως ήθελα να είναι ένας δίσκος που να ανήκει στους Bad Seeds, να έχω ξανά τη μπάντα μαζεμένη, καθώς στους τρεις τελευταίους δίσκους είχαν λιγότερο σημαντικό ρόλο. Αυτή ήταν η πρώτη σημαντική απόφαση. Οι μουσικοί που με πλαισιώνουν καταλαβαίνουν ότι δεν έχουν πάντοτε όλοι τους τον ίδιο ενεργό ρόλο.
Σε αυτή την περίπτωση, εντούτοις έγινε σαφές εξ αρχής ότι ο ρόλος της μπάντας θα ήταν πολύ σημαντικός. Είναι συναρπαστικό, ξέρεις, να βλέπεις τους Bad Seeds μαζί στο στούντιο, γιατί απλά είναι εξαιρετικοί μουσικοί, όλοι τους.
Και, αν με ρωτήσεις, δεν ξέρω πόσα άλμπουμ έχουμε κάνει (σ.σ. αυτό είναι το 18ο στούντιο άλμπουμ στα 40 χρόνια ύπαρξης των Bad Seeds), αλλά αν ακόμα κάνουμε ενδιαφέροντες δίσκους, αυτό οφείλεται στο ότι, κάθε φορά, αλλάζουμε τους όρους της διαδικασίας. Και μόνον έτσι μπορεί να διατηρηθεί μία μπάντα: όταν αλλάζεις μονίμως τα πάντα.
– Πριν δέκα μήνες, ο ηθοποιός και συγγραφέας Στίβεν Φράι διάβασε μία επιστολή σας στο Royal Albert Hall, όπως την είχατε αναρτήσει το περασμένο καλοκαίρι στον ιστότοπο Red Hand Files, όπου συνομιλείτε με fans από όλον τον κόσμο. Εκεί ξεκαθαρίζατε την πλήρη αντίθεσή σας στην Τεχνητή Νοημοσύνη.
– Η μουσική όπως την ξέραμε πιθανότατα τελειώνει – έρχεται πράγματι η γενιά του Α.Ι. που μοιάζει ικανή να εξολοθρεύσει ό,τι ιερό έχει απομείνει. Η μουσική, όμως, δεν μπορεί να γίνει ένα απλό εμπόρευμα.
Υπάρχει ένα site, το suno.com, που απλά πληκτρολογείς τι θα ήθελες να ακούσεις, πχ «ένα θλιμμένο τραγούδια για τη γιαγιά μου» και δεκαπέντε δευτερόλεπτα μετά, εμφανίζεται ένα τραγούδι, καθόλου κακό, μάλλον καλό – και μην ξεχνάμε ότι είναι ακόμα στην αρχή αυτή η εφαρμογή, θα γίνει καλύτερη. Εχει ήδη ρεφρέν, συμπαθητικούς στίχους… Αλλά είναι παράλληλα εντελώς τετριμμένο, καθώς έχει παρακάμψει πλήρως τη δημιουργική διαδικασία, την δημιουργική πάλη του καλλιτέχνη – τα προσπερνάει ως άβολα στοιχεία που απλά καθυστερούν το αποτέλεσμα του να έχεις άμεσα έτοιμο ένα προϊόν. Αυτό το τελευταίο ιερό μέρος που μας είχε απομείνει, η μουσική… θα την στερηθούμε, αν συνεχίσουμε έτσι. Το 2025 το A.I. θα είναι ακόμα καλύτερο και ικανότερο.
Σε δύο χρόνια ένα τραγούδι στο στυλ του Νικ Κέιβ από την Τεχνητή Νοημοσύνη θα είναι σίγουρα συνεπέστερο από τα αυθεντικά δικά μου, γιατί εγώ έχω διακυμάνσεις και γράφω και κακά τραγούδια. Γιατί είμαι άνθρωπος και αυτό κάνουν οι άνθρωποι: έχουν διακυμάνσεις.
– Κάποιος όμως θα μπορούσε να πει πως όταν και εσείς παίρνατε τα αμερικανικά μπλουζ και τα προσεγγίζατε με τον δικό σας τρόπο, ανατρέπατε κάτι ιερό για κάποιους άλλους. Μήπως απλά είναι η φυσική πορεία των πραγμάτων;
– Καταλαβαίνω πως όταν μιλάω για το A.I. ακούγομαι σαν ένας γραφικός γερο-προφήτης, σαν τον Ιερεμία στην έρημο να σηκώνω ψηλά τα χέρια από απόγνωση για την κατάντια του κόσμου.
Δεν είναι έτσι, όμως. Ξέρω ότι αυτή η εξέλιξη είναι ήδη εδώ, δεν πρόκειται να σταματήσει, συμβαίνει τώρα – έχει ήδη συμβεί, για την ακρίβεια. Αλλά παράλληλα δεν μπορώ να μην ανησυχώ για το πόσο μπορεί κάποιος να αποθαρρυνθεί από όλο αυτό. Δεν γίνεται να μην σε προβληματίζει η απαξίωση που έχουμε για τον ίδιο μας τον εαυτό, πώς περιφρονούμε την ανθρώπινη υπόστασή μας.
Ισως έτσι βλέπουμε τον εαυτό μας: ένα χάλι. Χάλια θεωρούμε τον κόσμο όλο, τα ανθρώπινα όντα ως απλά καταπιεστικά, καταστροφικά πλάσματα. Υπάρχει σαφώς ηθικός αποπροσανατολισμός στην κοινωνία και το A.I. είναι απλώς ένα ακόμα βήμα προς αυτή την απαξίωση του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.
Παράλληλα, ένα άλλο επιχείρημα θα μπορούσε να είναι «γιατί δεν έχουμε τίποτα καινούριο και όλα είναι ρετρό μανίες; Γιατί επιστρέφουμε στο παρελθόν; Γιατί αγκαλιάζουμε ξανά το βινύλιο;».
Η απάντηση είναι απλή: γιατί όλα αυτά έχουν νόημα και οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να δίνουν νόημα στη ζωή τους. Έχει νόημα να κάτσεις απέναντι από το πικάπ, να βάλεις τη βελόνα στο δίσκο και να τον ακούσεις μέχρι τέλους.
Αντίθετα, όταν όλα γίνονται ανώνυμα, ψηφιακά, χάνεις την αίσθηση του στόχου, της ιεροτελεστίας, του νοήματος, της αίσθησης ότι κάνεις κάτι, ότι συμμετέχεις και εσύ στη διαδικασία. Μόνον έτσι εξασφαλίζεις ηρεμία, κατακτάς την ενσυνειδητότητα.
Οπως είπαμε όμως, εγώ που τα λέω αυτά είμαι απλά ένας γραφικός γέρος… Εξάλλου, είμαι παππούς πλέον, απέκτησα εγγονό από το γιο μου τον Λουκ, άρα είμαι επισήμως γέρος! Είμαι ο ορισμός του παππού που τα Χριστούγεννα θα κάθεται στη γωνία και θα λέει ακατάληπτα πράγματα…
– Σε ένα podcast, καλεσμένος του αρχιεπισκόπου του Καντερμπέρι, είχατε δηλώσει ότι ο μόνος τρόπος να καταλάβει κανείς πόσο νοιάζονταν και με ποιο τρόπο εξέφραζαν την αγάπη τους οι γονείς του είναι να αποκτήσει ο ίδιος τα δικά του παιδιά. Τώρα που γίνατε παππούς, έχετε διαφορετικά συναισθήματα; Ανησυχείτε, για παράδειγμα, σε τι κόσμο θα μεγαλώσουν τα εγγόνια σας;
– Σε ένα βαθμό ναι, αν και δεν έχω την παραμικρή ιδέα σε τι κόσμο θα μεγαλώσει αυτό το παιδί. Ολα αλλάζουν με πρωτοφανή ταχύτητα – και δεν είναι σίγουρο ότι όλα θα είναι χειρότερα! Δεν αποκλείεται ο κόσμος του μέλλοντος να είναι όντως θαυμαστός.
Και δεν είμαι κατά του Α.Ι. γενικώς, αλλά στη συμμετοχή του στην καλλιτεχνική δημιουργία χωρίς την ανάγκη ανθρώπινης παρέμβασης.
Το ωραίο με τα εγγόνια είναι ότι έχεις μία πιο αποστασιοποιημένη θεώρηση, δεν έχεις τις τρομακτικές, ασταμάτητες απαιτήσεις τις καθημερινότητας, γεμάτης ανησυχίες!
Μπορείς να κάνεις ένα βήμα πίσω και να μην ανησυχείς, γιατί, συνήθως όλα θα πάνε καλά. Ή, πιο σωστά, δεν χρειάζεται να ανησυχείς εσύ, τα προβλήματα ανήκουν σε άλλον! Κρατάς μόνον τα γλυκά στοιχεία της πατρότητας.
– Ολα αυτά τα χρόνια και κυρίως την τελευταία δεκαετία, είχατε αλλεπάλληλες απώλειες: είδατε να πεθαίνουν φίλοι, συνεργάτες, η μητέρα σας, χάσατε δύο γιους, έναν σε ηλικία 15 ετών και έναν 31. Μία πολύ δύσκολη περίοδος – θα λέγατε ότι, μέσα από όλη αυτή τη θλίψη που βιώσατε, νιώθετε, εκτός των άλλων και τις ενοχές του επιζώντος;
– Δεν αισθάνομαι ένοχος για το ότι είμαι ακόμα εδώ, όχι… Να ξεκαθαρίσω, βέβαια, ότι όταν χάνεις τα παιδιά σου, είναι κάτι τελείως διαφορετικό. Αισθάνεσαι υπεύθυνος, ότι ήταν δικό σου λάθος. Δεν μπορεί να συγκριθεί με καμία άλλη απώλεια.
Αλλά αφήνοντας το θέμα των παιδιών στην άκρη, ο θάνατος σε βοηθάει να νιώσεις τον πλούτο της ζωής, σε αυτές τις παραμέτρους απώλειας που μας περιβάλλουν. Όταν κλείνω τα μάτια μου και σκέφτομαι αυτούς που δεν είναι πια μαζί μας -και το κάνω κάθε βράδυ-, με πλημυρίζει αυτή η συλλογική αίσθηση που μας υποστηρίζει στη ζωή. Όσο στενόχωρο και αν είναι, είναι παράλληλα πανέμορφο: σε βοηθάει να εμβαθύνεις στη ζωή ή, μάλλον, να καταλάβεις ότι υπάρχει βάθος.
Προφανώς θα ήθελα να ήταν αλλιώς, χωρίς απώλειες, αλλά αυτό κάνει διαχρονικά ο άνθρωπος: χάνει αγαπημένα πρόσωπα και μαθαίνει να ζει με αυτό. Είμαστε πλάσματα απώλειας. Και αυτό κάνει τη ζωή χαρμόσυνη, κατά κάποιον τρόπο. Η χαρά και η απώλεια, παραδόξως, κάθονται δίπλα-δίπλα. Ή, έστω, συνδέονται στενά…
Είναι περίεργο, αλλά στο διδάσκει η ζωή στην πορεία…
Κάθε άνθρωπος, ασφαλώς, το διαχειρίζεται διαφορετικά. Και, καλώς ή κακώς, αν σου συμβεί αρκετές φορές, αρχίζεις να γίνεσαι πιο ανθεκτικός, δεν έχεις άλλη επιλογή.
Υπάρχουν τα καταστροφικά γεγονότα της ζωής που σε οδηγούν σε ένα πολύ σκοτεινό αδιέξοδο από όπου νιώθεις ότι δεν θα ξεφύγεις ποτέ. Η ίδια η ζωή όμως σε μαθαίνει ότι η απώλεια είναι απλά αναπόσπαστο συστατικό της ύπαρξης. Και μαθαίνουμε πως να το αντιμετωπίζουμε.
Έχασα τη μητέρα μου, όταν ήταν 92 ετών. Ήταν πολύ άσχημο για μένα, γιατί την αγαπούσα πολύ. Αλλά δεν εξαφανίστηκε ξαφνικά, δεν μου την πήρε κάποιος μακριά μέσα σε μια μέρα. Το φάντασμά της δεν μας στοίχειωσε. Η προσγείωση, όταν έρχεται το πλήρωμα του χρόνου, είναι λίγο πιο ομαλή, αλλά δεν παύει να σε γεμίζει θλίψη. Κυρίως αν βλέπεις τους ηλικιωμένους να πονάνε ή να έχουν κάτι εκφυλιστικό, να ζαρώνει το σώμα τους ή να χάνουν το μυαλό τους, άνθρωποι που θεωρούσες ότι ήταν αγέρωχοι… Αυτό είναι ακόμα πιο δύσκολο.
Αν και, για να ελαφρύνουμε λίγο την κουβέντα, δεν ακούγεται τόσο κακό να χάσεις το μυαλό σου, γιατί ίσως μόνον τότε σταματάς να ανησυχείς για το τι πιστεύουν οι άλλοι για σένα.
– Μα με όλα όσα έχετε καταφέρει όλα αυτά τα χρόνια, και καθώς παραμένετε τόσο δημοφιλής, ανησυχείτε ακόμα για το τι πιστεύουν οι άλλοι;
– Εννοείται. Έχω το red hand files, και τα περισσότερα γράμματα που λαμβάνω είναι πολύ όμορφα. Συχνά διακρίνω θλίψη και στενοχώρια στα γραπτά αυτών των ανθρώπων, αλλά γενικά θα έλεγα πως είναι ένας ποταμός αγάπης,. Καμιά φορά όμως, συναντάς και κάποιους που είναι εξοργισμένοι με κάτι. Και γράφουν με επιθετικά κριτικό πνεύμα απέναντι σε μένα και τις απόψεις μου.
Τα διαβάζω όλα αυτά και, παρόλο που δεν συμφωνώ μαζί τους, κάπως με πληγώνουν. Δεν μένει μαζί σου μόνον η στοργή, αλλά και η επιθετικότητα.
– Αφού σας απασχολεί ακόμα η γνώμη των άλλων, ανησυχήσατε ότι θα σας κατηγορήσουν για εμπορευματοποίηση όσον αφορά το site cavethings.com; Εκεί μπορεί κάποιος να αγοράσει οτιδήποτε σχετικό με εσάς ή επιλεγμένο από εσάς: πορσελάνινο σετ τσαγιού, παιδικά ρουχαλάκια, στίχους γραμμένους στην παλιά σας γραφομηχανή, βιβλία τρίτων που προτείνετε, μέχρι και… τσατσάρες! Πρόσεξα, βέβαια, ότι κάτι φωτογραφίες που κόστιζαν 180 ευρώ, εξαντλήθηκαν, άρα προφανώς υπάρχει κοινό εκεί έξω και για όλα αυτά…
– Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι αυτό ήταν κάτι που ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της πρόσφατης πανδημίας. Δεν ξέρω καν αν λειτουργεί ακόμα – πιθανότατα θα λειτουργεί μέχρι να εξαντληθούν τα αποθέματα, καθώς, σε αντίθεση με το Red Hand Files, δεν το διαχειρίζομαι εγώ. Το σίγουρο είναι ότι δεν πρόκειται να προστεθεί τίποτα καινούριο. Τώρα πια δεν αισθάνομαι και πολύ ωραία γι αυτό, αλλά τότε δεν το έβλεπα έτσι: είχα έναν ολόκληρο χρόνο στη διάθεσή μου χωρίς κάτι να κάνω, οπότε το σκέφτηκα ως μία παιχνιδιάρικη διέξοδο. Αλλά μάλλον δεν ήταν καλή ιδέα, υπάρχουν σίγουρα πιο δημιουργικά πράγματα, οπότε καλό είναι να ξέρεις πότε να λες «όχι».
Δεν μετανιώνω, όμως, για την ενότητα Shit For Kids, όλα αυτά τα πραγματάκια που απευθύνονταν στα μικρά παιδιά. Για παράδειγμα, τα δύο παιδικά βιβλία που έγραψα, αυτά θεωρώ ότι έχουν πλάκα – και χαίρομαι όταν μαθαίνω ότι ενθουσίασαν έναν μικρό αναγνώστη!
– Εχετε διασκευάσει και εμμέσως συστήσει στο κοινό σας τραγούδια των Μπομπ Ντίλαν, Λέοναρντ Κόεν, Κουρτ Βάιλ, Beatles, Velvet Underground, Νίνα Σιμόν, Μαρκ Μπόλαν, πρόσφατα, στις συναυλίες σας στην Αθήνα αλλά και Εντίθ Πιαφ, για τις ανάγκες της τηλεοπτικής σειράς “The New Look”, καθώς και πολλά άλλα. Οταν θα έρθει η ώρα να γίνει ένα tribute σε εσάς, ποιοι καλλιτέχνες θα θέλατε να διασκευάσουν τα δικά σας τραγούδια;
– Ω, δεν ξέρω. Κανένας, θα έλεγα. Οι καλλιτέχνες που μου αρέσουν, μου αρέσουν γι αυτό που κάνουν εκείνοι, όχι για να τους βάλω να διαβάσουν τα δικά μου κομμάτια. Προφανώς είναι κολακευτικό να σε διασκευάζουν καλλιτέχνες που εκτιμάς, δεν θα το αρνηθώ, είναι μία επικύρωση ότι κάτι κάνεις καλά.. Αλλά γενικά δεν είναι κάτι που σκέφτομαι. Αν, πάντως, κάποιος επιμείνει, θα πω ότι, ok, μπορείς να πεις ό,τι θέλεις για τον Νικ Κέιβ και ότι δεν σου αρέσει, αλλά μην ξεχνάμε ότι ο Τζόνι «Fucking» Κας διάλεξε να ερμηνεύσει το “Mercy Seat”, δικό μου τραγούδι. Οπότε, αν αυτό δεν σου λέει κάτι… το πρόβλημα είναι δικό σου!
