Νικόλας Ζώης
Είναι μία από τις ωραιότερες και πλέον εμβληματικές εικόνες της δυτικής τέχνης. Το σύνολο του έργου που την περιλαμβάνει –οι νωπογραφίες της οροφής της Καπέλα Σιξτίνα στο Βατικανό– έχει επίσης μείνει στην Ιστορία, όμως εκείνη ειδικά είναι τόσο δημοφιλής, που έχει αναπαραχθεί αναρίθμητες φορές, με διάφορους τρόπους. Και όπως υποστηρίζει μια νέα θεωρία, ο περίφημος αναγεννησιακός καλλιτέχνης που τη φιλοτέχνησε, ο Μιχαήλ Aγγελος (1475-1564), επιφύλαξε για τον εαυτό του μια περίοπτη θέση στη διάσημη «Δημιουργία του Αδάμ»: το πρόσωπο του Θεού, που με την άκρη του δαχτύλου του δίνει ζωή στον πρωτόπλαστο, φαίνεται πως είναι το δικό του.
«Ο Μικελάντζελο έβλεπε τον εαυτό του σαν τον Μεσσία της τέχνης, επομένως η υπόθεση βγάζει νόημα», έλεγε προ ημερών στη Wall Street Journal ο Αντριάνο Μαρινάτσο, ιστορικός τέχνης και επιμελητής στο Μουσείο Τέχνης Muscarelle του Γουίλιαμσμπεργκ, ο οποίος δημοσίευσε πρόσφατα τη θεωρία του στο ιταλικό επιστημονικό περιοδικό Critica d’Arte. Τα επιχειρήματά του, μάλιστα, δεν στηρίζονται μόνο στον παροιμιώδη εγωισμό του Μιχαήλ Αγγέλου ή στην ελαφρώς αυθάδικη αίσθηση του χιούμορ που επίσης λέγεται ότι τον διέκρινε, αλλά και σε πιο ισχυρά ερευνητικά δεδομένα.
Για την ακρίβεια, ο Αντριάνο Μαρινάτσο (ο οποίος στο παρελθόν έχει αποκαλύψει και άλλα άγνωστα στοιχεία για τον Μιχαήλ Aγγελο) κατέληξε στο συγκεκριμένο συμπέρασμα μελετώντας ένα σονέτο του αναγεννησιακού καλλιτέχνη, στο οποίο εκείνος μεταξύ άλλων διαμαρτυρόταν για το τίμημα που είχε στην υγεία του η σκληρή δουλειά στην Καπέλα Σιξτίνα. Στο περιθώριο του ποιήματος, ο Μιχαήλ Aγγελος είχε σχεδιάσει έναν άνδρα, πιθανότατα τον εαυτό του, που έχοντας τα πόδια ελαφρώς σταυρωμένα, ζωγράφιζε, με το χέρι τεντωμένο στο ταβάνι, ένα κάπως τρομακτικό πρόσωπο. Οι περισσότεροι μελετητές είχαν εστιάσει σε εκείνο το σονέτο ως τεκμήριο της δυσφορίας του Μιχαήλ Αγγέλου για το έργο στην Καπέλα Σιξτίνα. Oμως ο Μαρινάτσο αναρωτήθηκε γιατί ο καλλιτέχνης σχεδίασε δίπλα στο ποίημα τον εαυτό του, με σταυρωμένα πόδια, πράγμα επικίνδυνο αν βρισκόταν πάνω σε σκαλωσιά, όπως συνήθιζε εκείνη την περίοδο. Με τη βοήθεια της τεχνολογίας ο ιστορικός της τέχνης περιέστρεψε μια ψηφιακή εικόνα του σχεδίου και διαπίστωσε έκπληκτος ότι η στάση του σώματος έμοιαζε μυστηριωδώς με εκείνη που έχει στη «Δημιουργία του Αδάμ» ο Θεός. «Eκρυψε τον εαυτό του στο ταβάνι. Το πρόσωπό του είναι εξωραϊσμένο», είπε ο Μαρινάτσο, «αλλά αυτό είναι το πλησιέστερο που έφτασε ποτέ στο να παρουσιάσει τον εαυτό του σαν θεϊκό».
Aλλοι ερευνητές εξέφρασαν τις αμφιβολίες τους – ο Πολ Μπαρόλσκι δήλωσε ότι «όλοι έχουν θεωρίες», υπενθύμισε πως ο Μιχαήλ Aγγελος στα γραπτά του υποτιμούσε συχνά την όψη του προσώπου του και ζήτησε ισχυρότερα τεκμήρια. Φαίνεται όμως πως με τον Μαρινάτσο συμφωνούν αρκετοί συνάδελφοί του, από διάφορες αφετηρίες. Ο Γουίλιαμ Γουάλας δήλωσε στη Wall Street Journal ότι ο αναγεννησιακός καλλιτέχνης αρεσκόταν στον αυτοσαρκασμό, επομένως θα μπορούσε να κάνει μια τέτοια κίνηση. Και ο Γκάρι Ράντκε παρατήρησε ότι «ο Μιχαήλ Aγγελος είχε έναν εγωισμό πέρα από κάθε φαντασία. Oλη η τέχνη του ήταν αυτοβιογραφική. Υπό αυτή την έννοια, ήταν ένας μοντέρνος καλλιτέχνης».
