Kathimerini.gr
Της Ξένιας Γεωργιάδου
Στο βίντεο της περφόρμανς «Breathing In / Breathing Out» του 1977 ο Ουλάι και η Μαρίνα Αμπράμοβιτς ανταλλάσσουν αέρα μέσα από τα στόματά τους. Οι μύτες τους είναι κλειστές και τα μικρόφωνα που συνδέονται με τον λάρυγγά τους ενισχύουν τους ήχους αυτής της ανταλλαγής. Με κάθε εκπνοή, η περιεκτικότητα σε οξυγόνο μειώνεται και όταν πια το διοξείδιο του άνθρακα κυριαρχήσει, οι δύο καλλιτέχνες, στα πρόθυρα της λιποθυμίας, απομακρύνονται ο ένας από τον άλλον.
Παρατηρώντας το βίντεο συνειδητοποιώ πως στα χρόνια της πανδημίας μια ανάλογη καλλιτεχνική πράξη θα είχε διχάσει το κοινό και η βασική πρόθεση των δημιουργών θα είχε μείνει στην άκρη. Οι δύο καλλιτέχνες δεν θα μπορούσαν να είχαν πλησιάσει τόσο πολύ και αν ακόμη είχαν αψηφήσει τους περιοριστικούς νόμους και τις αντιδράσεις των τρίτων, ο τρόμος θα ζωγραφιζόταν στο βλέμμα τους πολύ νωρίτερα. Το να αναπνέεις τον αέρα του άλλου είναι πια επικίνδυνο.
Οι πλαστικές σακούλες βρίσκονται σε κάθε γωνιά του πλανήτη, όπως θυμίζει ο Εντουάρντο Λεάλ.
Η ανάσα
Με τον αέρα, το στοιχείο που συνδέεται τόσο άμεσα με τη ζωή, τον φορέα των οσμών, των ήχων και των αερολυμάτων, ασχολείται και η έκθεση «When the Wind Blows» στο Κουνστχάους της Βιέννης. Οι καλλιτέχνες, μέσα από φωτογραφίες, κολάζ, βίντεο και εγκαταστάσεις, μιλούν για τη σύνθετη σχέση μας με τον αέρα και τη λειτουργία της αναπνοής. Ενας άνθρωπος κατά μέσον όρο στη ζωή του εισπνέει και εκπνέει 300 εκατομμύρια λίτρα αέρα. Η ανάσα είναι το μόνο που γνωρίζουμε να εκτελούμε τέλεια όταν ερχόμαστε στον κόσμο και το τελευταίο που κάνουμε όταν φεύγουμε από αυτόν. Με τον αέρα έχουμε συνδέσει, επίσης, ιαχές ελευθερίας, κινήματα ανανεωτικά στην τέχνη, πρωτοπόρες ιδέες στον τομέα των επιστημών, φωνές διαμαρτυρίας για την κατοχύρωση ίσων δικαιωμάτων (η φράση «Ι can’t breathe» πυροδότησε το Black Lives Μatter) αλλά και περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση, που χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης για τη συνέχιση της ζωής μας στη Γη. Οι δημιουργοί που έχουν προσκληθεί επιχειρούν μια συνολική θεώρηση του θέματος, σκύβοντας τόσο σε αρχαίους μύθους και δοξασίες για τη δύναμη του ανέμου όσο και σε μελέτες και επιστημονικά πειράματα. Παίρνουν στοιχεία από διαφορετικές πηγές και τα «μπολιάζουν» με δικά τους βιώματα και εμπειρίες για να κάνουν απτό τον αέρα, το στοιχείο που υπάρχει μέσα μας αλλά διαφεύγει πολύ συχνά της προσοχής μας. Tην ευρύτητα του θέματος καταλαβαίνει ο επισκέπτης ήδη από το ξεκίνημα της εκθεσιακής αφήγησης, όταν αντικρίζει το μεγάλων διαστάσεων κολάζ της Φινλανδής Νιγίνα Βατάνεν. Εικόνες από σύννεφα και φυτά, λήψεις τυφώνων από δορυφόρο και φωτογραφικά στιγμιότυπα ανθρώπων που συνομιλούν «παντρεύονται» μεταξύ τους, καταγράφοντας όλους τους «τόπους» που ακουμπά ο αέρας.
Η Χόντα Ασφαρ φωτογραφίζει τους δρόμους που φτιάχνει ο αέρας. [Hoda Afshar]
Ο Ολάφουρ Ελίασον, με το «Windy Corner», το αόρατο γλυπτό που σχηματίζεται όταν ο αέρας έρθει σε επαφή με τα ανθρώπινα σώματα, μας θυμίζει να αποτίνουμε φόρο τιμής στο άυλο μνημείο της ύπαρξής μας, ενώ ο Πορτογάλος Εντουάρντο Λεάλ επιρρίπτει ευθύνες για την επιπολαιότητά μας μέσα από μια σειρά ελκυστικών φωτογραφιών. Πολύχρωμες πλαστικές σακούλες γαντζωμένες πάνω σε θάμνους στις πιο απομονωμένες γωνιές του πλανήτη υπακούν στο ράπισμα του αέρα. Τι παρασύρεται τελικά πιο εύκολα; Η συνείδησή μας ή το πλαστικό;
Το έργο «Wind Recorded» της Ουρλίκε Κένινγκσοφερ. [Ulrike Konigshofer]
Κλιματική αλλαγή
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα δύο έργα με τα οποία συμμετέχει στην έκθεση η Εμιλι Πάρσονς-Λορντ, μια καλλιτέχνιδα με έδρα το Σίδνεϊ που έχει αφιερώσει όλο της το έργο στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και διαχειριζόμαστε τον αέρα. Στο τρικάναλο βίντεό της, με τίτλο «Our Fetid Rank», προβάλλει ομιλίες πολιτικών πάνω στους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής. Στο μοντάζ, ωστόσο, κρατά έξυπνα μόνο τις ανάσες ανάμεσα στις λέξεις. Τι μένει, λοιπόν, εκτός από ζεστός αέρας; Στην εντυπωσιακή εγκατάστασή της «The Confounding Leaving» μας προσκαλεί να πάρουμε βαθιές ανάσες. Πριν από 300 εκατομμύρια χρόνια τα επίπεδα οξυγόνου ήταν διπλάσια σε σχέση με αυτό που είναι σήμερα, υποστηρίζει. Με αφετηρία αυτήν τη σκέψη ανέτρεξε στο παρελθόν της Γης και ανασύνθεσε τον αέρα από διαφορετικές γεωλογικές περιόδους, ετοιμάζοντας τα μείγματα με βάση επιστημονικές μετρήσεις. Πώς θα είναι να αλλάζεις τον αέρα σου από τον Φανεροζωικό Αιώνα στην εποχή του Μέλλοντος;
Εως 28/8, www.kunsthauswien.com.
Η καταστρεπτική δύναμη του ανέμου όταν γίνεται τυφώνας στην εικόνα του Μπίγκερτ Μπέργκστρομ. [Bigert Bergstrom]
