Του Απόστολου Κουρουπάκη
«Γράφοντας, εισέρχεσαι, ipso facto, στον τόπο μιας διακινδύνευσης, όπου καμιά βεβαιότητα δεν είναι δεδομένη, στην έκθεση μιας διαρκούς επερώτησης μέσα στην απερίσταλτη ευρυχωρία του ανοιχτού. “Ίσως, ολόκληρη η ποίηση να είναι μια απαραμείωτη ερώτηση χωρίς σημείο στίξης”» λέει ο ποιητής και δημοσιογράφος Μιχάλης Παπαδόπουλος, με τον οποίο συνομιλήσαμε για τις δύο τελευταίες συλλογές του «Χώρα μου είσαι» [εκδ. Σμίλη 2023] και «Φόβοι» [εκδ. Αρμίδα 2023].
– Η προτελευταία σας ποιητική συλλογή έχει τον προγραμματικό τίτλο «Χώρα μου είσαι»… αυτή η χώρα μπορεί να είναι και ο χώρος του ποιητή, ο τόπος των άλλων, ο χώρος του χρόνου;
– Το συγκεκριμένο βιβλίο εκκινεί από την έννοια της πλατωνικής Χώρας, όπως εννοιοποιείται στον Τίμαιο. Πρόκειται για μια διάσταση εκείθεν τόσο του αισθητού, όσο και του υπεραισθητού κόσμου, η οποία δεν μπορεί να προσδιοριστεί με τις συγκροτημένες κατηγορίες του φιλοσοφικού λόγου, υφίσταται, δηλαδή, ως οντολογικά απροσδιόριστη. Η εν λόγω συλλογή υποδέχεται δημιουργικά αυτή την απροσδιοριστία, κάνοντάς την να λειτουργεί ως ένα ανοιχτό σημαίνον, που επιτρέπει να υπάρξει λόγος για όσα περισυλλέγονται στη διατομή της κατάλυσης των ορίων και των ορισμών. Εδώ που παίρνει θέση ο λόγος της ποίησης, για να φέρει και να εκφέρει το άρρητο της γλώσσας, αλλά και ο τόπος της επιθυμίας: η επιθυμία ως γραφή που εκφέρει τον έρωτα, διατρέχουσα τις ποικίλες ενσαρκώσεις του, και η γραφή ως επιθυμία για το άλλο μέσα στη γλώσσα και για το άλλο της γλώσσας. Χώρα, λοιπόν, μπορεί να είναι η ίδια η γλώσσα, ο χώρος, όπως είπατε, του ποιητή, η πατρίδα, η ομορφιά, η γυναίκα, ο έρωτας, ο τόπος της παρουσίας άλλα και της απουσίας των άλλων, η ιστορία, η παραγνωρισμένη σχέση με τη φύση κ.λπ.
– Η ποίησή σας έχει στιβαρό γλωσσικό έρεισμα… είναι οι λέξεις από τις βασικότερες παραμέτρους της ποίησης;
– Οπωσδήποτε, η πιο βασική. Η ποίηση γίνεται, πρωτίστως, με λέξεις, όλα τα υπόλοιπα έπονται. Λέξεις συναρμοσμένες με τέτοιο τρόπο που, ενδεχομένως, δείχνουν προς ένα επέκεινα της γλώσσας, αλλά και υποβάλλουν, ταυτόχρονα, την απαραμείωτη αίσθηση ότι διατρέχει τα πάντα μια γλώσσα. Ο ποιητικός λόγος εκτείνεται και προς τις δύο αυτές κατευθύνσεις, μέσα σε μια διαρκή «τεταμένη» ένταση. Ασφαλώς υπάρχουν διάχυτες και ενεργείς, ακόμη, διάφορες ακραίες εκδοχές αυτής της γλωσσοκεντρικής «προσήλωσης», όταν μετά, κυρίως, τη δεκαετία του ’60 και υπό το πρόσημο ποικιλώνυμων λογοτεχνικών θεωριών, η γραφή θεωρήθηκε ως το «υποκατάστατο» της αποτυχούσας επανάστασης, αναδέχθηκε, με άλλα λόγια, όσα η επανάσταση δεν μπόρεσε να κάνει ιστορικά... Ασφαλώς, ένας συγγραφέας, ένας ποιητής ζει με τις λέξεις και δι’ αυτών, όμως, δεν μπορεί να ζει αποκλειστικά με αυτές.
– Στη συλλογή «Χώρα μου είσαι» ενώ ο τίτλος είναι στον ενεστώτα, στους λόγους είναι έντονοι οι παρελθοντικοί χρόνοι, ενυπάρχει επίσης πολύ έντονα η έννοια της μνήμης… είμαστε η σκουριά του χαλκού;
– Είναι πολύ ουσιαστική η παρατήρησή σας… Σε όλο το βιβλίο όλοι οι χρονικοί ορίζοντες διαπλέκονται, το παρελθόν εκβάλλει διαρκώς στο παρόν, το διαπερνά με τρόπο θυελλώδη και διαταρακτικό, ο χρόνος ελίσσεται ρυθμικά προς όλες τις κατευθύνσεις. Και, βεβαίως, ναι, είμαστε η σκουριά του χαλκού, ο ιός του χαλκού, όπως έλεγαν οι αρχαίοι.
– Στη συλλογή «Φόβοι» υπάρχει όντως μία διαφορετική ατμόσφαιρα από τη «Χώρα», και γλωσσική αλλά και σε ποιητική διάθεση, η ποιητική είναι πιο έντονη για παράδειγμα… στους «Φόβους»;
– Είναι δύο διαφορετικά βιβλία, γραμμένα με διαφορετικό τρόπο, παρότι και τα δύο δομούνται γύρω από έναν κεντρικό, συνθετικό πυρήνα. Στους «Φόβους» «πραγματεύομαι», στο βάθος, μια εμπειρία τού υπάρχειν, που διατρέχει όλη την ύπαρξή μας από τη στιγμή που γεννιόμαστε μέχρι τον βιολογικό μας θάνατο, διαμέσου όλων των άλλων μικρών ή και μεγάλων θανάτων που επισυμβαίνουν καθ’ οδόν. Είναι, κατά κάποιον τρόπο, κι αυτό ένα συνθετικό ποίημα, παρότι «διασπάται» σε μικρότερες, κεχωρισμένες, έντιτλες ποιητικές μονάδες, με αποτέλεσμα, ίσως, η αίσθηση της ποιητικότητας να εμπερικλείεται, εδώ, απαραγνώριστη σε κάθε ξεχωριστό ποίημα, ενώ, αντίθετα, στη «Χώρα», διαχέεται στο συνολικό άθροισμα διαμέσου του βιβλίου.
– «Γράφω για να λιποταχτήσω από τον φόβο» λέτε… είναι ο φόβος μόνο ανασταλτική δύναμη ή μπορεί να είναι και κινητήριος;
– Ο φόβος έχει το διπλό πρόσωπο του Ιανού… Όπως έχω ξαναπεί, το να ζεις είναι, ίσως, από μιαν άποψη, ένας παρατεταμένος εθισμός στους φόβους και στο αναπάντεχο. Σ’ αυτήν τη διάρκεια είναι φυσικό κάποιοι φόβοι να εξομαλύνονται και κάποιοι άλλοι να ανακύπτουν με περισσότερο ή λιγότερο απειλητικό πρόσωπο. Ο φόβος είναι εδώ, σαν ένα τείχος που μας εμποδίζει να προχωρήσουμε, που μας αποκόπτει από τις δυνατότητές μας, μας φυλακίζει σ’ έναν κόσμο περίκλειστο και εχθρικό, ενώ ο κόσμος είναι απέραντος και ανοιχτός, ο τόπος μιας απρόσμενης και απεριχάρακτης δεξίωσης. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, συνιστά μια κλήση ετοιμότητας, μια σωματική και ψυχική διέγερση για κάτι επερχόμενο που μας απειλεί ή το αισθανόμαστε ως τέτοιο, που, όταν καταστεί δυνατό να το αρθρώσουμε, λειτουργεί σαν ξόρκι απέναντι στον κίνδυνο.
– Σε όλες σχεδόν τις συλλογές σας σημαντικό ρόλο παίζει η φιλοσοφία, παιχνιδίζοντας ταυτόχρονα και με την ιστορία τη δική σου και όχι μόνο… είναι η ποίησή σας καταφύγιο ερωτημάτων και συμπερασμάτων;
– Αυτό, ίσως, πράγματι ισχύει: μια ορισμένη εξοικείωση με τη φιλοσοφική απορητική υφίσταται, λόγω, ενδεχομένως, και σπουδών. Θεωρώ, ωστόσο, ότι εγγενώς ο ποιητικός λόγος ενέχει την ερωτηματική διάσταση, ακόμα αν και δεν υποβάλλει, με τρόπο ρητό, ερωτήματα, όπως ο φιλοσοφικός. Η ποίηση, στις πιο υψηλές της κορυφώσεις, ενεργοποιεί βαθύτατες υπαρξιακές και οντολογικές διαισθήσεις, που στοιχούνται, μ’ έναν ουσιαστικό και καίριο τρόπο, με ό,τι πραγματεύεται η φιλοσοφία. Γράφοντας, εισέρχεσαι, ipso facto, στον τόπο μιας διακινδύνευσης, όπου καμιά βεβαιότητα δεν είναι δεδομένη, στην έκθεση μιας διαρκούς επερώτησης μέσα στην απερίσταλτη ευρυχωρία του ανοιχτού. «Ίσως, ολόκληρη η ποίηση να είναι μια απαραμείωτη ερώτηση χωρίς σημείο στίξης».
– Τελικά, τι είναι η χώρα σας και τι φοβάστε;
–Ας πούμε πως όλοι παραμένουμ ε, μ’ έναν τρόπο αναγκαστικά αναχωρητικό, κάτοικοι της παιδικής μας ηλικίας, εκπατρισμένοι, πλην, αενάως επαναπατριζόμενοι σ’ αυτήν, μέσα από ένα σώμα και μια ιστορία που μας φέρουν. Χώρα μου είναι λοιπόν η παιδική ηλικία και η αβύθιστη κιβωτός της, η γλώσσα. Και φοβάμαι έναν κόσμο που αυτή θα είχε απολεσθεί, χωρίς μνήμη, έναν κόσμο ξένο, χωρίς τις ονομασίες των πραγμάτων.
– Ποιος είναι ο ρόλος του ποιητή και του ανθρώπου του πνεύματος σήμερα;
– Επίτρεψέ μου ν’ απαντήσω μ’ ένα ποίημα από τους «Φόβους», αφιερωμένο στον μεγάλο Γάλλο φιλόσοφο Μωρίς Μερλώ Ποντύ, με τον ομώνυμο τίτλο: «Φιλόσοφος είναι αυτός που σηκώνεται και μιλά»/είπε ο φιλόσοφος/Κι έρχεται τότε μια ψυχρή διαπεραστική ώρα/σαν τρυφερή οξύτητα διάφανης αλήθειας/που σε πρώτο πρόσωπο επωμίζεται τον κόσμο…». Όπου φιλόσοφος μπορείς να διαβάσεις ποιητής και πνευματικός άνθρωπος…
