Της Μαρίνας Οικονομίδου
Η οικογενειακή σύνδεση του συμβούλου επικοινωνίας Ανδρέα Χατζήκυριακου με τη μοιραία πτήση CY284 το 1967 στάθηκε η αφορμή για να ερευνήσει το τραγικό και εν πολλοίς άγνωστο συμβάν και στη συνέχεια να αποτελέσει το αντικείμενο του πρώτου του μυθιστορήματος. Η εκδοχή που επικράτησε και υιοθετήθηκε ήταν ότι κάποιοι τοποθέτησαν βόμβα για να δολοφονήσουν τον Γρίβα. Αυτό, σύμφωνα με την εκτίμηση του Ανδρέα Χατζήκυριακου, «κατέστησε την Πτήση CY284 μια απαγορευμένη ιστορία» όμως ο ίδιος ο συγγραφέας θέτει ερωτήματα για τη σπουδή αποκλεισμού οποιουδήποτε άλλου σεναρίου πέραν της βόμβας. Το βιβλίο είναι ένα μυθιστόρημα με έντονο πολιτικό στοιχείο και αρκετή έρευνα.
–Λόγω και του ρόλου σας ως συμβούλου Επικοινωνίας, της πείρας σας σε προεκλογικές αναμετρήσεις αλλά και της δημοσιογραφικής σας πορείας, θα αναμέναμε ένα καθαρά πολιτικό βιβλίο αντί μυθιστορήματος…
–Ελπίζω κάποια στιγμή να έρθει και το πολιτικό βιβλίο, γιατί η συγγραφή ως διαδικασία μ’ έχει γοητεύσει. Σε αφαιρεί από το τώρα, την καθημερινότητα και σε μεταφέρει σ’ έναν άλλο κόσμο τον οποίο εσύ επιλέγεις και εσύ ορίζεις. Θέλει ταυτόχρονα μεγάλη πειθαρχία και σύστημα ώστε η πίεση της καθημερινότητας να μη σε παρασύρει στην αναβλητικότητα. Αλλά, ναι, έχετε δίκαιο. Κάποιος θα ανέμενε ότι εάν θα έγραφα βιβλίο θα ήταν πολιτικό είτε από τις εμπειρίες μου ως πολιτικού συντάκτη είτε ως επικοινωνιολόγου από εκλογικές αναμετρήσεις. Από την άλλη, αν και μυθιστόρημα, η «Πτήση CY284» είναι ένα βιβλίο με έντονο το πολιτικό στοιχείο.
–Η μοιραία αυτή πτήση εξακολουθεί να είναι ένα άγνωστο συμβάν στο ευρύ κοινό. Για ποιο λόγο κατά την άποψή σας;
–Αυτή είναι μια σωστή και συγκλονιστική διαπίστωση. Συγκλονιστική διότι ένα γεγονός τόσο τραγικό και με τόσο έντονα φημολογούμενη την πολιτική διάσταση, είναι πραγματικά άξιο απορίας, γιατί το προσπέρασε ο περίφημος ιστορικός του μέλλοντος. Ίσως η εκδοχή που επικράτησε, ότι δηλαδή κάποιοι τοποθέτησαν βόμβα για να δολοφονήσουν τον Γρίβα, κατέστησε την Πτήση CY284 μια απαγορευμένη ιστορία. Παρ’ ότι η εκδοχή αυτή –την οποία πρώτη διέδωσε μια βρετανική εφημερίδα– ουδέποτε, μέχρι σήμερα, τεκμηριώθηκε. Ουδέποτε, παρ’ όλα όσα λέγονται. Ούτε το 2018, όταν ο Βρετανός ερευνητής αεροπορικών δυστυχημάτων, ο Simon Hepworth αποκάλυψε, σε ένα πολύ διαφωτιστικό βιβλίο, τα έγγραφα του Βρετανικού Αρχείου για την έρευνα γύρω από τη συντριβή του Κομήτη.
–Να υποθέσω ότι από τη δική σας έρευνα προκύπτουν ερωτηματικά για την εγκυρότητα της εκδοχής αυτής;
–Η «Πτήση CY284» είναι μυθιστόρημα. Δεν είναι ένα βιβλίο ιστορικής έρευνας. Να το ξεκαθαρίσουμε αυτό. Ωστόσο, και για τους σκοπούς του μυθιστορήματος απαιτείται εκτενής έρευνα και ειδικά για τη συντριβή του αεροπλάνου μπήκα σε αρκετό βάθος. Και ναι, προσωπικά έχω σοβαρά ερωτηματικά για τη σπουδή, από πλευράς των ερευνητών, να αποκλείσουν την εξέταση οποιουδήποτε άλλου σεναρίου πέραν της βόμβας. Ο τρόπος, για παράδειγμα, που οι βρετανικές αρχές απέκλεισαν το ενδεχόμενο της τεχνικής βλάβης ή οι αντιδράσεις των Βρετανών πιλότων στις μεθοδεύσεις των ερευνητικών Αρχών εύλογα δημιουργούν ερωτηματικά.
–Τι σας έκανε να το ψάξετε και να αποτελέσει το κύριο θέμα του μυθιστορήματός σας;
–Συνδέομαι οικογενειακά, θα μπορούσε να πει κάποιος, με αυτή την τραγωδία, αλλά μόλις πριν από πέντε περίπου χρόνια το έμαθα. Ένα από τα 66 θύματα, ο γιατρός Κόκος Ιωαννίδης, είχε ταξιδέψει με τους γονείς μου για να συνοδεύσουν σε νοσοκομεία στο Λονδίνο τον αδελφό μου Περικλή, ο οποίος είχε τραυματιστεί σε τροχαίο. Ήταν ένα περιστατικό που το 1967 δεν μπορούσε να αντιμετωπισθεί στην Κύπρο. Ο γιατρός έμεινε μαζί τους μια βδομάδα και επέστρεφε μ’ εκείνη την πτήση. «Μας βοήθησε να σώσουμε το παιδί μας και έχασε αυτός τη ζωή του», μου είχε πει συντετριμμένος ο πατέρας μου, όταν τυχαία είχα μάθει γι’ αυτή την ιστορία και τον ρώτησα.
Το κίνητρο για την έρευνα
–Αυτό εξηγεί γιατί το βιβλίο είναι αφιερωμένο στον γιατρό…
–Ακριβώς. Κάτι σαν μνημόσυνο αν θέλετε, σαν αναγνώριση μιας οφειλής. Το βιβλίο είναι αφιερωμένο και στα 66 θύματα αυτής της τραγωδίας. Αυτό ήταν το έναυσμα, το κίνητρο να ψάξω τι έγινε. Όπως σας είπα, η έρευνα μού δημιούργησε αμφιβολίες εάν όντως ευσταθεί η εκδοχή που υιοθέτησε η ιστορία, ότι δηλαδή επρόκειτο για βόμβα με στόχο τον Γρίβα. Από την άλλη όμως, δεν ανακάλυψα τέτοια νέα στοιχεία που με σοβαρότητα να μπορώ να υποστηρίξω κάποια άλλη θεωρία. Τότε επινόησα ένα φανταστικό σενάριο και είπα να δοκιμάσω ένα συγγραφικό είδος, το μυθιστόρημα, στο οποίο δεν είχα καμία εμπειρία, αλλά πάντα με γοήτευε ως αναγνώστη.
–Στην πορεία σας προφανώς θα έχετε δει πολλά παραδείγματα πολιτικής ίντριγκας, αλλά και πολιτικής ασυδοσίας, όπως άλλωστε και ο ένας ήρωας του βιβλίου, ο δημοσιογράφος Ιάσωνας Σπανίδης. Μήπως η προσπάθεια να περιγράψετε πολιτικές ίντριγκες μιας άλλης εποχής μέσα από τη μυθοπλασία είναι ένας έμμεσος τρόπος να πείτε πράγματα για το σήμερα;
–Η αλήθεια είναι ότι δεν επιδίωξα να πω κάτι για το σήμερα. Κι αυτό γιατί η ίντριγκα, η μηχανορραφία είναι ένα πάγιο, αναλλοίωτο χαρακτηριστικό της πολιτικής από την αρχαιότητα. Ο απλός άνθρωπος θεωρεί ότι η πολιτική περιέχει κάτι το αθέμιτο, το αμφισβητήσιμο, κάτι από το οποίο πρέπει να προφυλάσσεσαι. Ταυτόχρονα, όμως, τον ελκύει. Παρακολουθούμε, σχολιάζουμε και επικρίνουμε τους πολιτικούς και τις πρακτικές τους, τους αποδίδουμε όλων των ειδών τα κίνητρα και είμαστε επιρρεπείς στην υιοθέτηση θεωριών συνωμοσίας. Όσον αφορά την πολιτική, σπάνια θα πιστέψουμε μια απλή εξήγηση για ένα γεγονός, έστω και αν είναι αλήθεια. Πάντα αναζητούμε αυτό που κρύβεται στο σκοτεινό δωμάτιο, ακόμα και όταν δεν υπάρχει.
–Το βιβλίο στηρίζεται σε αρκετά πραγματικά γεγονότα και πολλές ιστορικές λεπτομέρειες της εποχής, οι οποίες προφανώς είναι αποτέλεσμα ιστορικής έρευνας. Πώς έγινε αυτή η προσπάθεια; Διαβάσατε για την εποχή ή πήγατε ο ίδιος σε πρωτογενείς πηγές;
–Το σημαντικότερο στοιχείο που ήρθε στο φως σχετικά με την Πτήση CY284 ήταν το 2018 τα έγγραφα του Βρετανικού Αρχείου. Η μελέτη τους μου δημιούργησε τα ερωτηματικά για οποία μιλήσαμε, αλλά με τροφοδότησε και με κρίσιμες πληροφορίες για την πτήση καθώς και για το συγκεκριμένο μοντέλο αεροπλάνου, τον Κομήτη. Μελέτησα τις εφημερίδες, ελλαδικές, κυπριακές, βρετανικές. Είναι εξωφρενικά ανόητο πώς λειτουργούσε η λογοκρισία της χούντας, για παράδειγμα, ενώ απαγόρευε τη δημοσίευση πληροφοριών περί τοποθέτησης βόμβας στο αεροπλάνο, επέτρεπε τη δημοσίευση των δικών της διαψεύσεων ότι τοποθετήθηκε βόμβα. Αφιέρωσα επίσης μεγάλο μέρος της έρευνας ώστε να μπορέσω να αναπαραστήσω τη ζωή στην Αθήνα του 1967, μετά το πραξικόπημα της χούντας και πριν από το αποτυχημένο κίνημα του παλατιού, καθώς και να περιγράψω με ακρίβεια την ιδιαίτερη σχέση του Μακαρίου με τη βασίλισσα Φρειδερίκη.
–Το βιβλίο πραγματεύεται τον σκοτεινό ρόλο των πρωταγωνιστών της εποχής, με τον ρόλο της Βρετανίας και έχει ως αποτέλεσμα 66 επιβαίνοντες που χάνονται. Μαζί τους και οι ζωές των δικών τους ανθρώπων. Υπάρχει παραλληλισμός με την Κύπρο;
–Δεν θέλω να προσδώσω στο βιβλίο συμβολισμούς που δεν επεδίωξα να έχει. Αλλά, ο τρόπος με τον οποίο οι Βρετανοί έλεγξαν την όλη έρευνα, το ότι η κυπριακή πολιτεία το αποδέχθηκε αδιαμαρτύρητα δεν είναι ξένα στοιχεία στην ιστορία της χώρας μας από το 1960 μέχρι και σήμερα ακόμα. Η επιρροή που ασκούσε και ακόμα ασκεί η Βρετανία στην κυπριακή κοινωνία είναι σημαντική.
–Όσα ιστορικά στοιχεία και αν περιέχει ένα μυθιστόρημα αυτό παραμένει μία λογοτεχνική μυθοπλασία. Υπάρχουν παγίδες για τον συγγραφέα και τον αναγνώστη να διακρίνει μεταξύ ιστορίας και μυθιστοριογραφίας;
–Ο συγγραφέας οφείλει να είναι έντιμος με τον αναγνώστη, να δηλώσει ξεκάθαρα ότι το βιβλίο του είναι ένα μυθιστόρημα, όσο κι αν στηρίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Εάν ο αναγνώστης δυσκολεύεται να διακρίνει πού σταματά η πραγματικότητα και πού αρχίζει η μυθοπλασία, αυτό ίσως να είναι μέρος της γοητείας ενός βιβλίου. Ορισμένες φορές όμως η γραμμή που τα χωρίζει είναι λεπτή κι εδώ είναι η παγίδα για τον αναγνώστη, ο οποίος λόγω άγνοιας των πραγματικών γεγονότων μπορεί να υιοθετήσει τη μυθοπλασία ως πραγματικότητα. Πολλοί διαμορφώνουν άποψη για ένα ιστορικό γεγονός ή μια προσωπικότητα της ιστορίας από ένα μυθιστόρημα ή, κι αυτοί είναι συντριπτικά περισσότεροι, από μια τηλεοπτική σειρά. Το The Crown, για παράδειγμα, είναι όλα όσα ξέρει η συντριπτική πλειοψηφία στον πλανήτη για την ιστορία της βρετανικής βασιλικής οικογένειας ή το Chernobyl ή το Pearl Harbor ή το Zero Dark Thirty, για το κυνηγητό του Οσάμα μπιν Λάντεν από τους Αμερικανούς.
Ένας φωτισμός αμερικανικής και βρετανικής προέλευσης
–Το μυθιστόρημα πραγματεύεται μία ιδιαίτερα σκοτεινή δεκαετία για την Κυπριακή Δημοκρατία. Πόσο έχει φωτιστεί εκείνη η περίοδος; Έχουμε πάρει τα διδάγματα από την τότε περίοδο;
–Το 1967 ήταν η αφετηρία μιας πορείας της Ελλάδας και της Κύπρου, σταδιακά και κλιμακωτά, που μας οδήγησε στο ολικό σκοτάδι του 1974. Η περίοδος αυτή πιστεύω ότι έχει φωτιστεί αρκετά, αλλά σχεδόν όλος ο φωτισμός της είναι αμερικανικής και βρετανικής προέλευσης. Τι εννοώ: Η αποδέσμευση εγγράφων από τα επίσημα αρχεία των δύο αυτών χωρών είναι η βάση πάνω στην οποία στηρίζονται τα περισσότερα βιβλία και έρευνες για την περίοδο εκείνη. Αυτό είναι ένα θέμα, που θα συνεχίσει να υφίσταται για όσο καιρό η κυπριακή και η ελλαδική πολιτεία εξακολουθούν να υποτιμούν την αξία της σωστής τήρησης των επίσημων αρχείων και της πρόσβασης σ’ αυτά. Ως προς το αν έχουμε πάρει τα διδάγματά μας, προσωπικά πιστεύω ότι εάν η ιστορία μας έχει διδάξει κάτι είναι ότι δεν μας έχει διδάξει απολύτως τίποτα. Ένας ψυχρός μελετητής της ιστορίας δεν μπορεί να χωνέψει ότι παρά τα διδάγματα του 1964 και του 1967, δεν μπορούσαμε να δούμε τι θα γινόταν το 1974, εάν δίναμε την παραμικρή αφορμή στην Τουρκία. Κι όμως αυτοί που ήταν στα πράγματα δεν μπορούσαν να το δουν ή συνειδητά εθελοτυφλούσαν.
–Δεν ήταν βέβαια μόνο η δεκαετία σκοτεινή αλλά και ο ρόλος των κύριων πρωταγωνιστών της εποχής σε περιπτώσεις. Το παράδοξο είναι ότι ακόμη και σήμερα οι υπαίτιοι της τότε περιόδου μυθοποιούνται. Πού οφείλεται;
–Στο ότι η ιστορία κινείται με αργούς ρυθμούς. Η αποκαθήλωση ή τουλάχιστον η αμφισβήτηση κορυφαίων ιστορικών προσωπικοτήτων χρειάζεται χρόνο. Χρειάζεται να αποχωρήσουν από τα πράγματα οι γενιές που συμπορεύθηκαν μαζί τους ή βρέθηκαν απέναντί τους. Χρειάζεται χρόνο να κατευναστούν τα πάθη και να αντικρίσουμε με ψυχρό αίμα και αχρωμάτιστα γυαλιά την ιστορία. Αλλά και τότε, δεν υπάρχει ποτέ μια και μοναδική αλήθεια. Η ιστορία είναι σε μεγάλο βαθμό θέμα ερμηνείας γεγονότων και στην ερμηνεία παρεισφρέει ο υποκειμενισμός.
Η ιστορία μίας ιπτάμενης τραγωδίας
Τον Οκτώβριο του 1967, η πτήση CY284 φεύγει από το Λονδίνο και σταθμεύει στην Αθήνα, προτού αναχωρήσει για το αεροδρόμιο Λευκωσίας. Οι 66 επιβαίνοντες ωστόσο δεν θα φτάσουν ποτέ στον προορισμό τους, καθώς τα ξημερώματα της επόμενης μέρας, κάπου κοντά στο Καστελόριζο, η επαφή του πύργου ελέγχου με το αεροσκάφος χάνεται. Το μοιραίο συμβάν ανοίγει τη συζήτηση για το κατά πόσο πρόκειται για συντριβή ή ανατίναξη. Οι Βρετανοί αναλαμβάνουν την έρευνα, καθώς το αεροσκάφος είναι ένα βρετανικό Comet 4Β με αρκετά παρόμοια ατυχήματα στο ενεργητικό του. Όμως προτού καν περισυλλεγούν όλες οι σοροί, διαδίδουν ότι πρόκειται για ανατίναξη οφειλόμενη σε βόμβα με στόχο τον στρατηγό Γεώργιο Γρίβα-Διγενή, το αντίπαλον δέος του Μακαρίου. Μολονότι ο Διγενής δεν επέβαινε στο αεροσκάφος, η Ιστορία και κυρίως οι συγγενείς των θυμάτων φαίνεται να υιοθετούν τη βρετανική θεωρία. Το βιβλίο του Ανδρέα Χατζηκυριάκου «Πτήση CY284» από τις εκδόσεις Καστανιώτη στηρίζεται στο τραγικό συμβάν του 1967, όμως καταφέρνει να το εμπλουτίσει με μια μυθοπλασία πολιτικής ίντριγκας, η οποία αμφισβητεί εδραιωμένες, αλλά αδιερεύνητες αλήθειες.
Η παρουσίαση του βιβλίου θα γίνει τη Δευτέρα 27 Ιουνίου 2022 στις 7:30 το απόγευμα στην Δημοσιογραφική Εστία. Για το βιβλίο θα μιλήσουν ο διευθυντής της Καθημερινής Ελλάδος Αλέξης Παπαχελάς και ο Σταύρος Χριστοδούλου, συγγραφέας και αρθρογράφος της Καθημερινής Κύπρου. Αποσπάσματα θα διαβάσει η ηθοποιός Σοφία Καλλή.
