Της Μαρίνας Οικονομίδου
Εδώ και μήνες ήταν σε γνώση της Λευκωσίας η πρόθεση της τουρκικής πλευράς να προχωρήσει σε κατάληψη μέρους της νεκρής ζώνης, κατασκευάζοντας δρόμο από το χωριό Άρσος μέχρι και την Πύλα. Όλο αυτό το διάστημα υπήρξε έντονη διπλωματική κινητικότητα για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο, καθώς με την κίνηση αυτή δημιουργούνται νέα τετελεσμένα εντός της νεκρής ζώνης. Η κίνηση αυτή θεωρείται νομοτυπικά το σοβαρότερο τετελεσμένο από το 1974, με το πλατό της Πύλας να είναι 400 φορές πιο μεγάλο από το έδαφος που έχει καταληφθεί στα Στροβίλια και η κατάσταση να εγείρει σοβαρές ανησυχίες καθώς:
• Το μήνυμα που επιχειρείται να σταλεί είναι πως οι τουρκικές δυνάμεις ελέγχουν το στάτους κβο στη γραμμή αντιπαράταξης και μπορούν ανά πάσα στιγμή είτε να το ανατρέψουν είτε να το αμφισβητήσουν.
• Η τουρκική πλευρά αποκτά σημαντικό στρατιωτικό πλεονέκτημα, καθώς στο ενδεχόμενο στρατιωτικής επίθεσης μπορεί εύκολα συγκεντρωθεί πυροβολικό και άρματα μάχης. Η κινούμενη τουρκική πυροβολαρχία που βρίσκεται στο Άρσος με τα νέα δεδομένα και στο ενδεχόμενο εχθροπραξιών μπορεί να απειλήσει το αεροδρόμιο της Λάρνακας.
Με ιστορικό η Πύλα
Προσπάθειες για κατασκευή δρόμου έγιναν αρκετές φορές από την τουρκική πλευρά τις οποίες ωστόσο απέκρουε η ΟΥΝΦΙΚΥΠ. Το 2016 και το 2020, ο τουρκικός στρατός επιχείρησε να ελέγξει το πλατό της Πύλας, ενώ το 2021 η τουρκική πλευρά επιχείρησε να κατασκευάσει αγωγό νερού στην περιοχή. Οι σχεδιασμοί του τουρκικού στρατού συνεχίστηκαν και το 2022 (τον Μάρτιο και τον Αύγουστο), με την επιχείρηση κατασκευής αποθηκών και πάρκου φωτοβολταϊκών. Η δικαιολογία που προβάλλεται από τουρκικής πλευράς είναι ότι η εν λόγω κίνηση γίνεται για ανθρωπιστικούς λόγους και αφορά την εξυπηρέτηση των κατοίκων της Πύλας και του Άρσους. Οι κάτοικοι της περιοχής εξυπηρετούνται από το οδόφραγμα της Πύλας και του Περγάμους, που βρίσκεται εντός των Βρετανικών Βάσεων. Ο ισχυρισμός βεβαίως, βάσει και της επιστολής που απέστειλαν οι Τουρκοκύπριοι στην ειρηνευτική δύναμη των Ηνωμένων Εθνών, είναι ότι οι Βρετανοί στο οδόφραγμα του Περγάμους προβαίνουν σε διακρίσεις και υποχρεώνουν σε ταλαιπωρίες τους Τουρκοκύπριους, σε αντίθεση με τους Ε/κ που απολαμβάνουν προνομίων λόγω της ένταξής τους στην Ε.Ε.
Οι κινήσεις της Λευκωσίας
Η Λευκωσία ήταν πλήρως ενήμερη για τις τουρκικές προθέσεις και προχώρησε σε ένα οργιώδες διπλωματικό παρασκήνιο όλο αυτό το διάστημα για να ανατρέψει την κατάσταση. Οι τουρκικές προθέσεις και η ανησυχία της Λευκωσίας για τα νέα τετελεσμένα συζητήθηκαν σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ» και κατά την συνάντηση που είχε ο υπουργός Εξωτερικών Κωνσταντίνος Κόμπος με τον γ.γ. των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες, ενώ έντονες ήταν και οι παρασκηνιακές κινήσεις του Προέδρου της Δημοκρατίας Νίκου Χριστοδουλίδη με τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας και τις Βρυξέλλες. Καθόλου τυχαία η οργανωμένη και αντίδραση της διεθνούς κοινότητας, η οποία σύμφωνα με διπλωματικές πηγές είχε υποτιμηθεί από την Άγκυρα και το ψευδοκράτος. Έντονη ήταν η τοποθέτηση της Ε.Ε. μέσω δηλώσεων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, της Κομισιόν και του Ευρωκοινοβουλίου. Σημαντική θεωρήθηκε και η κοινή δήλωση των πρεσβειών των τριών μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών που καταδίκασαν τα επεισόδια στην Πύλα και προέτρεψαν σε τερματισμό της κατασκευής δρόμου. Ανακοίνωση στο ίδιο κύμα με αυτή των τριών χωρών εξέδωσε και η κινέζικη πρεσβεία στην Κύπρο. Αυτό βεβαίως που έχει τη δική του διπλή σημασία είναι η αντίδραση των Ηνωμένων Πολιτειών. Για την ανανέωση του εμπάργκο όπλων ήταν εδώ και μέρες ενήμερη η Λευκωσία, όμως η απόφαση να ανακοινωθεί σήμερα είχε τη δική της σημειολογία από πλευράς Ουάσιγκτον. Ιδιαίτερα σημαντική θεωρείται και η κίνηση της αμερικανικής πρεσβείας στην Κύπρο να δώσει οδηγίες προς τους πολίτες της να μην μεταβούν στα Κατεχόμενα. Το ερώτημα βεβαίως είναι αν αυτή η κίνηση των ΗΠΑ έγινε ως μέτρο πίεσης προς την τουρκική πλευρά ή αν υπάρχει πραγματικός φόβος κλιμάκωσης της έντασης.
ΣΑ και επόμενα βήματα
Αυτό που ελπίζει η Λευκωσία βεβαίως είναι να μην εξαντληθεί η διεθνής αντίδραση στις εν λόγω –πολύ σημαντικές– ανακοινώσεις, αλλά να υπάρξει συνέχεια μέχρι και τον τερματισμό των προκλήσεων. Η κατάσταση στην περιοχή της νεκρής ζώνης στην Πύλα θα απασχολήσει την κλειστή συνεδρία του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΕ που θα πραγματοποιηθεί αργά το βράδυ της Δευτέρας, με τη Λευκωσία να αναμένει ένα πολύ ισχυρό λεκτικό στήριξης της Κυπριακής Δημοκρατίας και καταδίκης των τουρκικών προκλήσεων. Παράλληλα, παράταση μέχρι τη Δευτέρα για να τοποθετηθούν έχουν ζητήσει οι διπλωμάτες της Ρωσίας στον ΟΗΕ με την εξήγηση ότι αναμένουν οδηγίες από τη Μόσχα σε σχέση με ανακοίνωση του Συμβουλίου Ασφαλείας για την Πύλα, προσχέδιο της οποίας ετοίμασαν οι Βρετανοί. Αξίζει πάντως να σημειωθεί πως ο ειδικός αντιπρόσωπος των Η.Ε. στην Κύπρο και επικεφαλής της ειρηνευτικής δύναμης των Ηνωμένων Εθνών, Κόλιν Στιούαρτ βρισκόταν εδώ και καιρό σε μία προσπάθεια εκτόνωσης του κακού κλίματος και αποφυγής των όσων προκλήθηκαν τα τελευταία εικοσιτετράωρα. Ο ίδιος, μέσω διπλωματικών προσπαθειών επιχειρεί να επιλύσει το όλο ζήτημα, καθώς βρίσκεται σε επικοινωνία τόσο με τις δύο πλευρές όσο και με κυβερνήσεις χωρών του Συμβουλίου Ασφαλείας ούτως ώστε να εκτονωθεί η κρίση. Ήδη συζητούνται κάποιες προτάσεις των Ηνωμένων Εθνών να αναφέρουν ότι μέχρι τώρα ήταν ιδιαίτερα εποικοδομητική η στάση της Λευκωσίας. Όχι μόνο γιατί αποφευχθήκαν εμπρηστικές δηλώσεις αλλά και γιατί υπάρχει η βούληση να βρεθεί κάποια λύση. Ήδη ο τραυματισμός των Βρετανών ειρηνευτών από Τουρκοκύπριους και οι απειλές των Γκρίζων Λύκων, ενέτειναν τις αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας.
Τμήμα χάρτη του ψευδοκράτους που παρουσιάζει το υψίπεδο της Πύλας, εντάσσοντας όλη την περιοχή στην τ/κ ζώνη ελέγχου.
Το Κυπριακό και η Τουρκία
Το ερώτημα βεβαίως που εγείρεται μετά και τα τελευταία επεισόδια είναι οι πολιτικές προεκτάσεις όλων αυτών. Διπλωματικοί κύκλοι σημειώνουν πως η χρονική συγκυρία δεν είναι καθόλου άσχετη με το Κυπριακό και τις εξελίξεις που δρομολογούνται. Πέραν του ότι ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Νίκος Χριστοδουλίδης έχει εκδηλώσει την ετοιμότητά του για επανέναρξη των συνομιλιών και συζητάει την πρότασή του για διορισμό απεσταλμένου της Ε.Ε. στο Κυπριακό, το επόμενο διάστημα αναμένεται η κάθοδος του αντιπροσώπου του γ.γ. των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο αλλά και η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη με τον Νίκο Χριστοδουλίδη να έχει ήδη προτείνει τριμερή συνάντηση. Άριστα ενημερωμένες διπλωματικές πηγές σημειώνουν πως η Άγκυρα ήθελε χρόνο για να μπει μία διαδικασία επανέναρξης των συνομιλιών και ενδεχομένως να ήταν ένας τρόπος για να κερδίσει χρόνο. Η κίνηση αυτή ωστόσο φαίνεται να έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την ανάλυση ότι η Τουρκία στρέφεται προς τη Δύση αλλά και με τη ροή των γεγονότων και του κλίματος. Η ανακοίνωση των τριών χωρών η οποία κάνει λόγο «για επείγουσα ανάγκη όπως ο Γενικός Γραμματέας διορίσει έναν απεσταλμένο των ΗΕ και καλέσει τις δυο πλευρές να παραμείνουν ευέλικτες και ανοικτές στη λήψη βημάτων για επανέναρξη των διαπραγματεύσεων» καταδεικνύει και την ανησυχία που υπάρχει από την διεθνή κοινότητα, στο ενδεχόμενο στασιμότητας και τι αυτή η στασιμότητα μπορεί να προκαλέσει.
Η κύρια αίσθηση είναι πως η Άγκυρα υποτίμησε τις αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας και όπως όλα δείχνουν το κόστος που έχει από την κίνηση αυτή δεν αξίζει το όφελος που θεωρητικά θα έχει. Ήδη διπλωματικές πηγές σημειώνουν πως μετά και από αυτές τις προκλήσεις θα πρέπει να διαφανεί τι παρενέργειες θα υπάρξουν στα υπόλοιπα ζητήματα που αφορούν την Τουρκία και ξεπερνούν το Κυπριακό καθώς δρομολογείται συζήτηση των ευρωτουρκικών ζητημάτων και ανακίνηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Από το κάδρο δεν πρέπει να αγνοείται ότι η Τουρκία είναι η μία εκ των δύο χωρών μαζί με την Ουγγαρία που ακόμη δεν έχουν επικυρώσει το πρωτόκολλο ένταξης της Σουηδίας στη Συμμαχία, με την Άγκυρα να αφήνει, από την πλευρά της, να εννοηθεί ότι αυτό θα μπορούσε να γίνει κάποια στιγμή το ερχόμενο φθινόπωρο.
