Του Βασίλη Νέδου
Ημέρα της αλήθειας για τα ελληνοτουρκικά ξημερώνει μεθαύριο στο Βίλνιους, οπότε αρχίζουν οι πολλές και παράπλευρες εργασίες της συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ (11-12 Ιουλίου). Το βασικό μενού περιστρέφεται, βεβαίως, γύρω από την κατάσταση στην Ουκρανία, ωστόσο για την Ελλάδα η προτεραιότητα αφορά τη δυνατότητα οι δύο νέες κυβερνήσεις στην Αθήνα και στην Άγκυρα να εκμεταλλευθούν την περίσταση, η οποία πηγάζει κατά κύριο λόγο από την τακτική αποχής από τις εντάσεις στο πεδίο που ακολουθεί η Τουρκία μετά τον καταστροφικό σεισμό της 6ης Φεβρουαρίου. Στην Αθήνα επικρατεί μεν αισιοδοξία για την προοπτική θεμελίωσης των διαύλων επικοινωνίας με την Άγκυρα, δεν τρέφουν δε ψευδαισθήσεις για το πόσο μπορεί να έχουν αλλάξει οι βλέψεις της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου άλλωστε εδράζονται τα πιο σοβαρά προβλήματα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Στο Βίλνιους θα πραγματοποιηθούν τρεις διαφορετικές συναντήσεις. Η πρώτη σε επίπεδο ηγεσίας ανάμεσα στον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη και στον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, την 12η Ιουλίου. Η δεύτερη σε επίπεδο υπουργών Εξωτερικών, ανάμεσα στον Γιώργο Γεραπετρίτη και στον Χακάν Φιντάν. Και η τρίτη σε επίπεδο υπουργών Εθνικής Αμυνας, μεταξύ του Νίκου Δένδια και του Γιασάρ Γκιουλέρ, μέχρι πριν από ένα μήνα αρχηγού των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων (ΤΕΔ). Στην πρώτη συνάντηση ανάμεσα στους κ. Μητσοτάκη και Ερντογάν από ελληνικής πλευράς θα συμμετάσχουν ακόμη ο κ. Γεραπετρίτης και η διπλωματική σύμβουλος του πρωθυπουργού Αννα-Μαρία Μπούρα. Βέβαια, η ελληνική αντιπροσωπεία στη Λιθουανία θα είναι πολύ μεγαλύτερη, με σκοπό την καλύτερη προετοιμασία των συναντήσεων.
Ήδη έχει γνωστοποιηθεί, με βάση πανομοιότυπες δημόσιες αναρτήσεις από τα δύο υπουργεία Εθνικής Άμυνας Ελλάδας και Τουρκίας, ότι υπάρχει συμφωνία για ταχεία προώθηση του διαλόγου σε επίπεδο μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης (ΜΟΕ), δηλαδή μεταξύ στρατιωτικών με συμμετοχή κάποιων διπλωματών, με το τετ α τετ Δένδια – Γκιουλέρ να εκκρεμεί προκειμένου να διευκρινιστούν κάποιες λεπτομέρειες. Βέβαια οι σημαντικές εξελίξεις αναμένεται να προκύψουν από τη συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν. Είναι απολύτως σαφές ότι στην παρούσα φάση το Μέγαρο Μαξίμου θα διαδραματίσει πολύ έντονο ρόλο, με την παρουσία του κ. Γεραπετρίτη στο υπουργείο Εξωτερικών, ενός μέχρι πρότινος από τους στενότερους συνεργάτες του κ. Μητσοτάκη, να διασφαλίζει τον απόλυτο συντονισμό. Επιπλέον φαίνεται ότι προκρίνεται μια προσπάθεια ώσμωσης ανάμεσα στο Μέγαρο Μαξίμου και στο υπουργείο Εξωτερικών, γεγονός το οποίο το επόμενο χρονικό διάστημα θα αποτυπωθεί και μέσα από πυκνές μετακινήσεις έμπειρων διπλωματών, που έχουν ήδη ξεκινήσει αλλά απομένει να επισημοποιηθούν. Όπως μεταδίδει από την Κωνσταντινούπολη ο ανταποκριτής της «Κ» Μανώλης Κωστίδης, από τουρκικής πλευράς φαίνεται ότι υπάρχει πρόθεση για ταχεία προώθηση των διαδικασιών διαλόγου, μάλιστα κάποιοι αναλυτές θεωρούν ότι ρόλο στο γεφύρωμα του χάσματος είναι δυνατόν να διαδραματίσει και το Κάιρο, σε μια φάση που η Αίγυπτος εξομαλύνει τις σχέσεις της με την Τουρκία.
Στο επιτελείο του κ. Μητσοτάκη υπάρχει πεποίθηση ότι η τρέχουσα συγκυρία είναι ουσιωδώς διαφορετική από τη συνάντηση που είχε γίνει τον Σεπτέμβριο του 2019, λίγο μετά την ανάδειξή του για πρώτη φορά ως πρωθυπουργού, με τα γνωστά, διόλου ενθαρρυντικά, αποτελέσματα. Υπενθυμίζεται ότι εκείνη η συνάντηση είχε ουσιαστικά τορπιλιστεί από την πολύ σκληρή στάση Ερντογάν, η οποία επιβεβαιώθηκε λίγους μήνες αργότερα με την υπογραφή του τουρκολιβυκού μνημονίου και –το επόμενο έτος– την κρίση του «Ορούτς Ρέις» και του Εβρου. Σημαντικός συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο 2019 και στο σήμερα είναι η υφυπουργός Εξωτερικών Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, η οποία έχει πλήρη γνώση όλων όσα συνέβησαν τότε, αλλά και έκτοτε, με το συμπληρωματικό πλεονέκτημα της τριετίας στην Ουάσιγκτον που της παρείχε μια πολύ καλή αντίληψη του βάθους των αλλαγών που συντελέστηκαν στον τρόπο διαμόρφωσης εξωτερικής πολιτικής στις ΗΠΑ.
Παζάρι για τα Στενά
Σε επίπεδο ΝΑΤΟ, πάντως, πέρα από το υπερκείμενο ζήτημα της ένταξης της Σουηδίας στο Βορειοατλαντικό Σύμφωνο, που αποτελεί άτυπο κομμάτι της διαπραγμάτευσης μεταξύ Ουάσιγκτον και Άγκυρας για τα F-16 και όχι μόνο, υπάρχουν θέματα αμιγώς ελληνοτουρκικής φύσεως. Η «Κ» αποκάλυψε τις προηγούμενες ημέρες ότι οι Αμερικανοί επιχειρούν να βρουν συμβιβαστική φόρμουλα, έπειτα από την απαίτηση της τουρκικής αντιπροσωπείας στο ΝΑΤΟ τα Στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων να ονομαστούν «Τουρκικά Στενά» (Ιστανμπούλ και Τσανάκαλε, αντιστοίχως) κατά παράβαση της Σύμβασης του Μοντρέ του 1936 που καθορίζει το καθεστώς τους. Οι Αμερικανοί με τη συνδρομή της Στρατιωτικής Επιτροπής (CMC) του ΝΑΤΟ και μικρότερων χωρών (όπως η Νορβηγία) σε επίπεδο Βορειοατλαντικού Συμβουλίου (North Atlantic Council) επιχείρησαν να προτείνουν διπλή ονομασία προκειμένου να αρθεί το αδιέξοδο. Ωστόσο, από το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών αποφασίστηκε ότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό. Οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται και σύμφωνα με τις τελευταίες εξελίξεις έχει προταθεί να προστεθεί μια υποσημείωση η οποία θα ξεκαθαρίζει ότι οι περιοχικοί χάρτες του ΝΑΤΟ (Regional Plans) δεν αλλάζουν την πολιτική, ούτε και ερμηνεύουν νομικές θέσεις, παραπέμποντας προφανώς στην υπεροχή της Σύμβασης του Μοντρέ έναντι οποιασδήποτε άλλης ερμηνείας. Διατηρείται, βέβαια, το δικαίωμα της Τουρκίας να αποκαλεί μόνο αυτή τα Στενά ως «Τουρκικά Στενά».
Αν και το θέμα αυτό δεν προ-σεγγίζει σε σοβαρότητα τα οξύτατα προβλήματα των ελληνοτουρκικών σχέσεων την περίοδο μεταξύ 2018 και αρχών του 2023, αξιολογείται ως μια ακόμη προσπάθεια της Αγκυρας να αλλοιώσει το νόημα διεθνών συνθηκών που καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Υπενθυμίζεται ότι η Σύμβαση του Μοντρέ το 1936 ουσιαστικά αποτέλεσε μια καθυστερημένη κατά 13 χρόνια διόρθωση της Συνθήκης της Λωζάννης, που επέτρεψε τον στρατιωτικό έλεγχο των Στενών από την Τουρκία, αλλά και τη δυνατότητα στρατιωτικοποίησης των ελληνικών νησιών Λήμνου και Σαμοθράκης. Με διπλωματικούς ελιγμούς, όπως αυτός που αφορά τα Στενά ή το υποτιθέμενα «ασαφές» καθεστώς κυριαρχίας των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου που δεν κατονομάζονται στη Συνθήκη της Λωζάννης, η Άγκυρα ουσιαστικά επιχειρεί να αντιστρέψει σαφώς καθορισμένες έννοιες και καταστάσεις.
Τα F-35
Σημειώνεται, τέλος, ότι μετά το Βίλνιους αναμένεται –και αν θα προωθηθεί όπως αναμενόταν– η επιστολή αποδοχής του ελληνικού αιτήματος για προμήθεια F-35 από τις ΗΠΑ (Letter of Acceptance), γεγονός που θα λειτουργήσει ως σημείο έναρξης για τις διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο πλευρών για το θέμα. Υπενθυμίζεται ότι από την τουρκική πλευρά η προμήθεια της Ελλάδας με F-35, δίχως παράλληλα να έχει λυθεί το ζήτημα αγοράς και εκσυγχρονισμού νέων F-16 για την Τουρκία, αντιμετωπίζεται αρνητικά.
