Της Μαρίνας Οικονομίδου
Την εβδομάδα που πέρασε, ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης εξέφραζε από το βήμα της αντικατοχικής εκδήλωσης του Δήμου Αμμόχωστου στη Δερύνεια, τη βούλησή του για επανέναρξη των συνομιλιών και αποκάλυπτε αφενός την ημερομηνία που πρότεινε ο γ.γ. των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες για Τριμερή και αφετέρου την ετοιμότητά του γι’ αυτήν. Η όποια αναθάρρηση για εξελίξεις στο Κυπριακό με την πιθανότητα κατάληξης σε ένα πλαίσιο λύσης, κάηκε μέσα σε λίγες ώρες, καθώς ο Τ/κ ηγέτης Ερσίν Τατάρ φρόντισε να διαμηνύσει μέσω των τ/κ ΜΜΕ, πως όχι μόνο δεν είχε πρόσκληση από τον Αντόνιο Γκουτέρες, αλλά και πως αν είχε δεν θα αποδεχόταν, δεδομένου ότι δεν υπάρχει κοινό έδαφος μεταξύ των δύο πλευρών. Οι εν λόγω εξελίξεις επιβεβαίωσαν προφανώς την αδιαλλαξία του Τ/κ ηγέτη, όμως δεν έκλεισαν την πόρτα μιας συνάντησης ακόμη και πριν από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών τον προσεχή Σεπτέμβριο. Οι όποιες εξελίξεις θα εξαρτηθούν βεβαίως από τις διεθνείς συγκυρίες, το πώς δηλαδή θα εξελιχθεί η κατάσταση στη Μέση Ανατολή, ποιο θα είναι το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών και σίγουρα από τη στάση που θα τηρήσει τελικά η Τουρκία.
Η συνεχής κρίση στη Μέση Ανατολή και ενδεχόμενες νέες εξελίξεις πολύ πιθανόν να βραχυκυκλώσουν το Κυπριακό, θέτοντάς το ως θέμα δευτερευούσης σημασίας και να το σπρώξουν παρακάτω
Το παρασκήνιο μιας βολιδοσκόπησης
Πώς όμως ξεκίνησε η συζήτηση για μία τριμερή συνάντηση εντός του Αυγούστου και τι οδήγησε στο πρόωρο ναυάγιο; Ο γ.γ. των Ηνωμένων Εθνών έστειλε το μήνυμα πως θα προτιμούσε η συνάντηση να γίνει πριν από τη Γενική Συνέλευση ούτως ώστε να έχουν τον χρόνο να συζητήσουν περαιτέρω πτυχές και λεπτομέρειες. Σε αυτό το πλαίσιο η προσωπική απεσταλμένη του γ.γ. των Ηνωμένων Εθνών Μαρία Άνχελα Ολγκίν, είχε στείλει από τις 22 Ιουλίου πρόταση για Τριμερή την εβδομάδα που μπαίνει. Η ε/κ πλευρά είχε αποδεχτεί την πρόταση για την 13η Αυγούστου, όμως η τ/κ πλευρά την είχε απορρίψει εξ αρχής με το πρόσχημα ότι η πρόταση έγινε την τελευταία στιγμή. Έθιξε και το γεγονός ότι η εντολή της απεσταλμένης του κ. Γκουτέρες έληγε.
Ένα διπλωματικό ολίσθημα
Όσο όμως κι αν η αδιαλλαξία του Τ/κ ηγέτη επιβεβαιώθηκε από την άρνησή του να παρακαθίσει στο τραπέζι των συνομιλιών, η αλήθεια είναι πως τόσο στο εσωτερικό όσο και διεθνείς διαμεσολαβητές διερωτήθηκαν τι ακριβώς μεσολάβησε ώστε ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης να προχωρήσει στις αποκαλύψεις ημερομηνιών και προθέσεων. Και αυτό γιατί είναι κοινώς γνωστό πως την πρωτοβουλία ανακοίνωσης πρόσκλησης για συνάντηση την έχουν τα Ηνωμένα Έθνη, ως το τρίτο μέρος, αποφεύγοντας έτσι είτε να αποκομίσει επικοινωνιακό όφελος η πλευρά που το ανακοινώνει είτε να αρνηθεί η άλλη. Οι προθέσεις του Νίκου Χριστοδουλίδη συζητήθηκαν εντόνως, με κάποιους να θεωρούν πως ακολούθησε τη γνωστή τακτική, αυτή του να μιλάει περισσότερο από όσο πρέπει. Λίγο το καχύποπτο –για τις προθέσεις του στο Κυπριακό– ακροατήριο των Αμμοχωστιανών και λίγο η ανάγκη του να πείσει το εσωτερικό πως στο ενδεχόμενο ενός ναυαγίου ο ίδιος δεν ευθύνεται, φαίνεται πως συνέβαλαν στις εκτός των διπλωματικών θεσμίων ανακοινώσεις.
Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, τα Ηνωμένα Έθνη, αν και έστειλαν το μήνυμα της ανάγκης διπλωματικού απόρρητου, δεν φαίνεται να έδειξαν ευθαρσώς την όποια ενόχλησή τους από την κίνηση του Προέδρου. Όπως σημειώνουν οι ίδιες πηγές, τα Ηνωμένα Έθνη φαίνεται να κατανόησαν και την ανάγκη του Προέδρου Χριστοδουλίδη να δείξει –μετά από αλλεπάλληλες αρνήσεις από τουρκικής πλευράς– ότι ο ίδιος επιθυμεί επανέναρξη των συνομιλιών. Και ενώ κυβερνητικές πηγές σημειώνουν πως οι δηλώσεις Τατάρ έγιναν στην εφημερίδα Κίμπρις πριν από την ανακοίνωση του Νίκου Χριστοδουλίδη, υπάρχουν όμως και διαμεσολαβητές, που σημειώνουν πως ο χειρισμός αυτός –είτε εκούσια είτε ακούσια– ενέτεινε το κακό κλίμα και σκότωσε –επί του παρόντος– την προσπάθεια συνάντησης.
Η κλεψύδρα της Άγκυρας
Και λέμε επί του παρόντος καθώς δεν θεωρείται πλήρως ξεγραμμένο το ενδεχόμενο μιας συνάντησης ακόμα και πριν από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών. Όπως σημειώνουν έγκυρες διπλωματικές πηγές, πολλά θα εξαρτηθούν από τη στάση που θα τηρήσει η τουρκική πλευρά. Γνώστες του παρασκηνίου με την Τουρκία σημειώνουν πως στην Άγκυρα αυτή τη στιγμή τα πράγματα είναι διχασμένα. Το «βαθύ κράτος» θέλει να κερδίσει γύρω από την κυριαρχική ισότητα. Την ίδια στιγμή ωστόσο υπογραμμίζεται πως Τούρκοι αξιωματούχοι άκουσαν με προσοχή την κα Ολγκίν και τη θέση της για μία κυριαρχία, μία ιθαγένεια και μία διεθνή προσωπικότητα. Σε αυτό το πλαίσιο διπλωματικοί κύκλοι δεν αποκλείουν, αν αυτό ευνοεί τελικά την Άγκυρα και παρά τις ενστάσεις Τατάρ, να αναθεωρήσει τη θέση της η τουρκική πλευρά και να γίνει η τριμερής συνάντηση. Μία επανάληψη όσων εκτυλίχθηκαν στο Μπούργκενστοκ με την κυβέρνηση βεβαίως να μη θέλει να βρεθεί προ τετελεσμένων.
Το αν θα υπάρξει βεβαίως διαφοροποίηση στις θέσεις θα εξαρτηθεί από την πίεση που ενδεχομένως να νιώθει η Τουρκία. Είναι προφανές ότι δεν συζητάει διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία, όμως την ίδια στιγμή δεν θέλει να σηκώνει το αποκλειστικό βάρος της ευθύνης για την όποια στασιμότητα. Αυτό που εκτιμάται είναι πως η τουρκική πλευρά αρνήθηκε την Τριμερή εντός Αυγούστου καθώς θέλει να κερδίσει χρόνο. Ο χρόνος που ζητάει συνδέεται προφανώς με τις διεθνείς συγκυρίες. Η συνεχής κρίση στη Μέση Ανατολή και ενδεχόμενες νέες εξελίξεις πολύ πιθανόν να βραχυκυκλώσουν το Κυπριακό, θέτοντάς το ως θέμα δευτερευούσης σημασίας και να το σπρώξουν παρακάτω. Την ίδια στιγμή η Άγκυρα φαίνεται να προτιμά την ολοκλήρωση των αμερικανικών εκλογών, για να διαπιστώσει παράλληλα και την εξωτερική πολιτική που θα ακολουθηθεί. Όχι πως αποτελούσε ποτέ πρωτεύον ζήτημα για τις ΗΠΑ το Κυπριακό, όμως στο ενδεχόμενο εκλογής Τραμπ, θεωρείται πως θα λειτουργήσει όπως και στο παρελθόν. Δεν θα πιέσει δηλαδή για επανέναρξη των συνομιλιών από εκεί που έμειναν στο Κραν Μοντανά, ευνοώντας έτσι την τουρκική κυβέρνηση.
Όσο όμως κι αν οι προθέσεις της Άγκυρας τυγχάνουν διαφόρων ερμηνειών, αυτό το οποίο καταγράφεται από διεθνείς μεσολαβητές και γνώστες των εξελίξεων είναι η θετική ανταπόκριση της Αθήνας. Η κα Ολγκίν έχει αναπτύξει μία πολύ καλή σχέση με τον υπουργό Εξωτερικών Γιώργο Γεραπετρίτη και σύμφωνα με κύκλους θεωρεί την παρουσία του στην όλη διαδικασία ιδιαίτερα υποβοηθητική δεδομένης και της συνεννόησης που φαίνεται να έχει με τον Τούρκο ομόλογό του. Οι τελευταίες θέσεις του βεβαίως περί έλλειψης γενναιότητας, προκάλεσαν την ενόχληση στην κυβέρνηση, η οποία ωστόσο δεν εκφράστηκε επισήμως.
Το concept paper, οι νέες προσεγγίσεις και τα «3 Α»
Έγκυροι διπλωματικοί κύκλοι εξηγούν πάντως στην «Κ» πως πρόθεση της κας Ολγκίν είναι να μπει στην ουσία των πραγμάτων.
Σε αυτό το πλαίσιο δεν πέρασε βεβαίως απαρατήρητη και η αναφορά του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών για νέες ιδέες. Μία θέση που διαφοροποιείται από το γνωστό αφήγημα της Λευκωσίας περί επανέναρξης των συνομιλιών από εκεί που μείναμε στο Κραν Μοντανά. Όλο αυτό, σε συνδυασμό με την επιμονή της τουρκικής πλευράς για κυριαρχική ισότητα, εγείρει αναπόφευκτα το ερώτημα του τι μπορεί να συζητηθεί σε μία Τριμερή, όταν οι θέσεις είναι τόσο διαφορετικές και ποιο μπορεί να είναι το περιεχόμενο τηςσυνάντησης. Έγκυροι διπλωματικοί κύκλοι εξηγούν πάντως στην «Κ» πως πρόθεση της κας Ολγκίν είναι να μπει στην ουσία των πραγμάτων και πως ήδη υπάρχουν στοιχεία που δουλεύτηκαν όλο αυτό το διάστημα στο παρασκήνιο. Αναμένεται να υποβληθεί ένα έγγραφο (concept paper) στο οποίο θα περιλαμβάνονται προς συζήτηση το κεφάλαιο των εγγυήσεων, της αποχώρησης των στρατευμάτων και της διακυβέρνησης. Όπως είναι γνωστό η τουρκική πλευρά επιμένει δημοσίως στα τρία «Α» (απευθείας εμπόριο, απευθείας πτήσεις απευθείας σχέσεις) ούτως ώστε να παρακαθίσει στο τραπέζι των συνομιλιών. Η ε/κ πλευρά έχει διαμηνύσει ήδη πως μία τέτοια αποδοχή αποτελεί παραλλαγή της θέσης για κυριαρχική ισότητα και πως κατ’ επέκταση δεν πρόκειται να το δεχτεί. Παρ’ όλα αυτά, όπως σημειώνεται από έγκυρους διπλωματικούς κύκλους, η Λευκωσία είναι έτοιμη να δουλέψειμε κάποια στοιχεία για να επαναρχίσουν οι συνομιλίες. Αναμένεται να γίνει μία σχετική αξιολόγηση για το εμπόριο και τις πτήσεις με έναντρόπο πουθα χρησιμοποιεί ως νομική βάση το πρωτόκολλο 10 που προσαρτήθηκε στη συνθήκη προσχώρησης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ε.Ε. Σε ό,τι αφορά πάντως το άνοιγμα οδοφράγματος της Μιας Μηλιάς που έθεσε στον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη η κα Ολγκίν, διπλωματικές πηγές σημειώνουν πως η θέση της ε/κ πλευράς είναι να γίνει κάποιο βήμα εφόσον ανταποκριθεί με κάποιον τρόπο η τ/κ πλευρά. Δεν σημαίνει, όπως σημειώνεται, πως δεν θα υπάρξει κάποια αναπροσαρμογή σε αυτή την προσέγγιση.
