Του Παναγιώτη Ρουγκάλα
Παρόλο που οι κυπριακές τράπεζες έχουν επιδείξει μεγάλη πρόοδο την τελευταία δεκαετία, οι ξένοι επόπτες κρατούν επιφυλάξεις και συνοψίζουν σε τρεις άξονες τις ανησυχίες τους. Σύμφωνα με απόψεις που μεταφέρθηκαν από υψηλά ιστάμενα πρόσωπα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) σε συναντήσεις που είχαν με αξιωματούχους των κυπριακών τραπεζών, υπάρχουν μεν θετικές προοπτικές, ωστόσο υπάρχουν και τρία αγκάθια, μάλιστα το ένα εξ αυτών είναι διαχρονικό. Όπως μεταφέρθηκαν σε αξιωματούχους των κυπριακών τραπεζών που είχαν συναντήσεις στο εξωτερικό με επόπτες από την ΕΚΤ, οι κυπριακές τράπεζες θα πρέπει πρώτον να εφαρμόζουν πιστά τους κανόνες του ξεπλύματος μαύρου χρήματος (AML), δεύτερον να διατηρήσουν την αυστηρή πρακτική κριτηρίων για χορήγηση νέων δανείων και τρίτον, να γίνει σταθερό το νομικό σύστημα και οι νόμοι που ψηφίζονται να μην αλλάζουν ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Το τρίτο σημείο, δε, είναι και το «διαχρονικό» πρόβλημα της Κύπρου, που επηρεάζει και τη λειτουργία των κυπριακών τραπεζών.
Όπως εξήγησαν στην «Κ» οι δέκτες των ανησυχιών των υψηλά ιστάμενων προσώπων της ΕΚΤ για το θέμα της εφαρμογής των κανόνων του AML, είναι και η πάγια θέση των αξιωματούχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όπως είναι και η επίσημη γραμμή της Ε.Ε., οι κίνδυνοι που συνδέονται με τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας αποτελούν πηγή σοβαρής ανησυχίας για το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ε.Ε. και την ασφάλεια των πολιτών της. Με τους κανόνες AML, όπως καταγράφει και η Ε.Ε., γίνεται δυσκολότερη η απόκρυψη παράνομων κεφαλαίων μέσω εικονικών εταιρειών και αυστηρότεροι οι έλεγχοι όσον αφορά τις τρίτες χώρες υψηλού κινδύνου. Ενισχύεται επίσης ο ρόλος των αρχών χρηματοπιστωτικής εποπτείας και βελτιώνεται η πρόσβαση και η ανταλλαγή πληροφοριών. Στην Κύπρο είναι υιοθετημένη η πέμπτη οδηγία για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Υπενθυμίζεται παράλληλα πως, ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών (ΕΑΤ) έχει διευρυνθεί και στις εποπτικές αρχές της το νομικό καθήκον να συνεισφέρουν στην αποτροπή της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για τους σκοπούς της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.
Όσον αφορά στο θέμα της εφαρμογής των κανόνων του AML, είναι και η πάγια θέση των αξιωματούχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Να κρατηθούν αυστηρά
Οι ξένοι επόπτες εφιστούν την προσοχή ώστε οι κυπριακές τράπεζες να είναι αυστηρές με τα κριτήρια χορήγησης δανείων. Το σημείο αυτό μάλλον εμπίπτει στη λαϊκή ρήση «όποιος καίγεται από τον χυλό, φυσά και το γιαούρτι». Από τις αρχές του 2003 μέχρι και το 2012, δηλαδή μία δεκαετία που οι τράπεζες χορηγούσαν δάνεια θέλοντας να αποτινάξουν από πάνω τους τις υπέρογκες καταθέσεις είναι και το μεγάλο αίτιο της τραπεζικής κρίσης. Μάλλον βλέποντας πως οι κυπριακές τράπεζες έχουν ξανά σεβαστό ποσό καταθέσεων, υπάρχει φόβος μήπως αρχίσουν να «χαλαρώνουν» τα κριτήρια χορήγησης δανείων. Η αλήθεια είναι πως οι κυπριακές τράπεζες έχουν αυστηροποιήσει αρκετά τα κριτήρια χορήγησης των δανείων, ενέργεια για την οποία πλέον στην κοινωνία (εσωτερικά δηλαδή) κατηγορούνται. Οι ξένοι επόπτες ωστόσο αποδεικνύεται πως είναι με την πλευρά των τραπεζών σε αυτό το σημείο και θέλουν να συνεχίσουν να είναι αυστηρές.
Τα στοιχεία πάντως της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου αποδεικνύουν ότι είναι αυστηρές οι τράπεζες. Αυστηρότερα κριτήρια χορήγησης για όλες τις κατηγορίες δανείων καταγράφει η Έρευνα Τραπεζικών Χορηγήσεων Ιανουαρίου 2023. Σύμφωνα με την έρευνα της ΚΤΚ, το τέταρτο τρίμηνο του 2022 τα κριτήρια χορήγησης δανείων τόσο προς επιχειρήσεις όσο και για όλες τις κατηγορίες δανείων προς νοικοκυριά έγιναν αυστηρότερα για τρίτο συνεχόμενο τρίμηνο, ενώ λόγω της συνεχιζόμενης υψηλής αβεβαιότητας, η αντίληψη των τραπεζών για αυξημένο κίνδυνο συνεχίζει να συμβάλλει στην αυστηροποίηση των κριτηρίων τους για χορήγηση δανείων. Όπως εξηγεί στην έρευνα, τη θέσπιση αυστηρότερων κριτήριων χορήγησης επιχειρηματικών και στεγαστικών δάνειων, το τέταρτο τρίμηνο του 2022, συνέβαλε και η μειωμένη ανοχή των τραπεζών στον κίνδυνο. Η εκτίμηση των τραπεζών για αυξημένο κίνδυνο σε σχέση με τα επιχειρηματικά δάνεια αφορούσε τη γενική οικονομική κατάσταση και προοπτικές, τη φερεγγυότητα των δανειοληπτών και τις ζητούμενες εξασφαλίσεις, ενώ ο αυξημένος κίνδυνος για τα δάνεια προς τα νοικοκυριά σχετίζεται με τη χειροτέρευση της κατάστασης και των προοπτικών της οικονομίας. Στο ίδιο τρίμηνο έγιναν πιο αυστηροί και οι συνολικοί όροι και προϋποθέσεις χορήγησης δανείων προς νοικοκυριά για στεγαστικά και, περισσότερο, για καταναλωτικά και λοιπά δάνεια. Συγκεκριμένα, για όλες τις κατηγορίες δανείων προς νοικοκυριά, η αυστηροποίηση αφορούσε το περιθώριο των τραπεζών τόσο για τα συνήθη δάνεια, όσο και για δάνεια υψηλότερου κινδύνου (αύξηση περιθωρίου), καθώς και άλλους όρους και προϋποθέσεις όπως η διάρκεια και το μέγεθος του δανείου.
«Αχίλλειος πτέρνα»
Ίσως το μεγαλύτερο πρόβλημα-ανησυχία που θα πρέπει να ρυθμιστεί ώστε να είναι και σίγουροι οι ξένοι επόπτες για την καλή πορεία των κυπριακών τραπεζών, είναι η σταθερότητα των νόμων που επηρεάζουν και τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Όπως μεταφέρθηκε σε αξιωματούχους κυπριακών τραπεζών από τα υψηλά ιστάμενα πρόσωπα της ΕΚΤ, η συνεχής προσπάθεια αλλαγής των νόμων που επηρεάζουν και τα πιστωτικά ιδρύματα είναι διαχρονικό πρόβλημα για την Κύπρο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα έδωσαν στις προσπάθειες αλλαγών του πλαισίου εκποίησης στην Κύπρο, αλλά και σε αναβολή των διαδικασιών εκποίησης. Είναι η «αχίλλειος πτέρνα» της Κύπρου η αλλαγή των νόμων –όπως μεταφέρθηκε– που επηρεάζει γενικότερα την επενδυτική κοινότητα και δεν έχει μόνο βάση στις τράπεζες. Όπως έχει αναφέρει και παλαιότερα ο Σύνδεσμος Τραπεζών Κύπρου επί της προσπάθειας αλλαγών στο πλαίσιο των εκποιήσεων, οι ευρωπαϊκές εποπτικές αρχές (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών και ο Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός) έχουν διαμηνύσει ότι οι συνεχείς τροποποιήσεις της νομοθεσίας, και ειδικά των χρονοδιαγραμμάτων που αφορούν τις διαδικασίες ρευστοποίησης των εξασφαλίσεων, αυξάνει τον πιστωτικό κίνδυνο με σημαντικότατες συνέπειες στα πιστωτικά ιδρύματα. Η αβεβαιότητα σε σχέση με τη σταθερότητα του κυπριακού νομικού πλαισίου, έχουν συνοψίσει πως είναι γενικότερα ζημιογόνα για την κυπριακή οικονομία.
