Του Παναγιώτη Ρουγκάλα
Για περίπου μία βδομάδα η προσοχή της Ευρώπης για οικονομία ήταν στραμμένη στην Κύπρο αφού τπ Διοικητικό Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας είχε επίσημη συνεδρίαση μη νομισματικής πολιτικής.
Στη συνέντευξη του στην «Κ» ο Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, Κωνσταντίνος Ηροδότου, τονίζει πως αν και οι λεπτομέρειες των συζητήσεων του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ είναι εμπιστευτικές, το περιεχόμενο επικεντρωνόταν στον υπερβολικά ψηλό πληθωρισμό στη ζώνη του ευρώ και στους τρόπους έγκαιρης επαναφοράς του στα επίπεδα του μεσοπρόθεσμου στόχου της ΕΚΤ.
Ο κ. Ηροδότου παράλληλα υπογραμμίζει στη συνέντευξή του ότι, οποιαδήποτε απόφαση κατανομής μερίσματος από τις τράπεζες θα πρέπει να μελετηθεί πολύ προσεκτικά, με γνώμονα τη διατήρηση και ενίσχυση της ετοιμότητας των τραπεζών να αντιμετωπίσουν μια επόμενη κρίση.
- Ξεκινώντας με τα πιο πρόσφατα γεγονότα, ποια εκτιμάτε πως είναι η βαθύτερη σημειολογία του «meeting» των διοικητών στη Λεμεσό; Τι προέκυψε από το διήμερο;
Η κάθοδος, μετά από πρόσκλησή μου, του Διοικητικού Συμβουλίου (ΔΣ) της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), με επικεφαλής την πρόεδρό του Κριστίν Λαγκάρντ, στην Κύπρο σε μία τόσο σημαντική συγκυρία για τη ζώνη του ευρώ και την ευρωπαϊκή οικονομία γενικότερα, είναι ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός για τη χώρα μας. Για περίπου μία βδομάδα, η προσοχή της Ευρώπης σε οικονομικά θέματα ήταν στραμμένη στην Κύπρο, κάτι που σίγουρα αναβαθμίζει τον ρόλο και την αξιοπιστία μας στο εξωτερικό.
Επίσης σημαντική θεωρώ πως ήταν και η συζήτηση που η κ. Λαγκάρντ κι εγώ είχαμε με φοιτητές από τα κυπριακά Πανεπιστήμια. Τόσο γιατί το περιεχόμενο της ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρον, όσο και επειδή καλύφθηκε από σημαντικά Μέσα Ενημέρωσης του εξωτερικού, πέραν βεβαίως των εγχώριων, προβάλλοντας παράλληλα την τριτοβάθμια εκπαίδευση της χώρας μας αλλά και των νέων μας. Θεωρώ πολύ σημαντικό να υπάρχει άμεσος διάλογος και ανταλλαγή απόψεων με την νέα γενιά και να αφουγκραζόμαστε τους προβληματισμούς τους, αφού στο τέλος της μέρας οι όποιες δικές μας αποφάσεις θα έχουν αντίκτυπο και σ’ αυτούς, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Θα ήθελα να υπενθυμίσω πως είναι η δεύτερη φορά μέσα στο 2022 που η πρόεδρος της ΕΚΤ έρχεται στην Κύπρο. Τον περασμένο Μάρτιο βρέθηκε στη χώρα μας εν μέσω της έναρξης του πολέμου στην Ουκρανία, στέλνοντας και πάλι σημαντικά μηνύματα.
Όσον αφορά το περιεχόμενο των συζητήσεων του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ, αν και οι λεπτομέρειες είναι εμπιστευτικές, αντιλαμβάνεστε ότι επικεντρωνόταν φυσιολογικά στον υπερβολικά ψηλό πληθωρισμό στη ζώνη του ευρώ και στους τρόπους έγκαιρης επαναφοράς του στα επίπεδα του μεσοπρόθεσμου στόχου της ΕΚΤ, δηλαδή του 2%. Εν μέσω πρωτόγνωρων οικονομικών εξελίξεων, η ανάλυση που έγινε και οι συζητήσεις που είχαμε μεταξύ μας τα μέλη του ΔΣ της ΕΚΤ στη διήμερη συνεδρία μας στην Κύπρο, είναι σίγουρα πολύ σημαντικές για τη μετέπειτα πορεία της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και για τα εργαλεία που θα χρησιμοποιηθούν έτσι ώστε να εκπληρώσουμε όσο πιο αποτελεσματικά γίνεται την αποστολή μας για τη διασφάλιση χαμηλού πληθωρισμού.
- Πόσο έτοιμες είναι οι τράπεζες μας για να αντιμετωπίσουν μια ενδεχόμενη ύφεση;
- Ο κυπριακός τραπεζικός τομέας είναι σήμερα εύρωστος, υγιής και φερέγγυος με αισθητά βελτιωμένη ποιότητα ενεργητικού. Έχει ανταποκριθεί με επιτυχία στις διαδοχικές κρίσεις της πανδημίας και του πολέμου και διαθέτει κεφαλαιακά και ρευστοτικά αποθέματα μεγαλύτερα από τα απαιτούμενα επίπεδα ασφάλειας. Και αυτή ακριβώς είναι η ειδοποιός διαφορά της κρίσης που βιώνουμε σήμερα σε σχέση με τη σοβαρή κρίση της προηγούμενης δεκαετίας. Οι τράπεζες είναι καταλύτες της επίλυσης του προβλήματος και όχι πολλαπλασιαστές του.
Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, η θέση φερεγγυότητας, όπως αυτή προσμετράται με το δείκτη Κοινών Μετοχών Κατηγορίας 1, αυξήθηκε στο 17,5% το δεύτερο τρίμηνο του 2022, επίπεδο υψηλότερο από τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό μέσο όρο του 15,2%. Ο Δείκτης Κάλυψης Ρευστότητας, διαμορφώθηκε στο επίπεδο του 320% τον Ιούλιο του 2022, που είναι πέρα από τρεις φορές υψηλότερος από την ελάχιστη εποπτική απαίτηση του 100%, θέτοντας το Κυπριακό τραπεζικό τομέα μεταξύ των ισχυρότερων της Ένωσης από άποψη ρευστότητας, όπου ο μέσος όρος του δείκτη είναι στο 168%. Ο δείκτης των μη εξυπηρετούμενων δανείων σε σχέση με το σύνολο των δανείων συνέχισε την πτωτική του πορεία και πρόσφατα διαμορφώθηκε στο 11,2%.
Συνεπώς οι τράπεζες μας διαθέτουν όλα τα εχέγγυα για να αντιμετωπίσουν ακόμα και το σενάριο μίας ενδεχόμενης ύφεσης από μία υγιή και δυνατή οικονομική θέση. Έχουν αποθέματα, ικανά να απορροφήσουν δυνητικές προκλήσεις και κραδασμούς.
Με βλέμμα στα ακίνητα
- Σας προβληματίζει η πιθανότητα διόρθωσης στις τιμές των ακινήτων;
- Η ΚΤΚ παρακολουθεί τις εξελίξεις στον τομέα των ακινήτων, λόγω της μεγάλης σημασίας του τομέα στην οικονομία αλλά και της σχέσης του με το τραπεζικό σύστημα της χώρας και τη χρηματοοικονομική σταθερότητα. Ενδεικτικό της διασύνδεσης είναι ότι, στα περιουσιακά στοιχεία των τραπεζών περιλαμβάνονται ακίνητα, καθώς επίσης δάνεια που έχουν ως υποθήκη ακίνητη περιουσία.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ), σε πρόσφατη προειδοποίηση σχετικά με τις ευπάθειες στον χρηματοοικονομικό τομέα της ΕΕ αναγνωρίζει τους κινδύνους σε ευρωπαϊκό επίπεδο και αναφέρεται ιδιαίτερα στις αυξημένες ευπάθειες στον τομέα των οικιστικών ακινήτων σε πολλά κράτη μέλη, με την υλοποίηση των κινδύνων να γίνεται πιο πιθανή λόγω της μείωσης του εισοδήματος των νοικοκυριών και της αύξησης των επιτοκίων. Εντούτοις, στην Κύπρο οι αυξήσεις που έχουν παρατηρηθεί στις τιμές οικιστικών ακινήτων είναι συγκριτικά χαμηλότερες από τον μέσο όρο της ζώνης του ευρώ, ενώ σύμφωνα με μελέτες του ΕΣΣΚ δεν εντοπίζονται σημαντικές ευπάθειες στον εγχώριο τομέα.
Σημειώνω ότι πέραν της συνήθους ανάλυσης του τομέα, η ΚΤΚ καταρτίζει και δημοσιεύει τριμηνιαίους Δείκτες Τιμών Κατοικιών, οι οποίοι έχουν αξιολογηθεί θετικά από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Από την ανάλυση διαφαίνεται ότι οι αυξήσεις στις τιμές τον τελευταίο χρόνο αποδίδονται σε σημαντικό βαθμό στο αυξανόμενο κατασκευαστικό κόστος, αλλά και στη στρατηγική για προσέλκυση εταιρειών και ταλέντου στην Κύπρο, η οποία μετριάζει τις αρνητικές εξελίξεις λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.
Παρά ταύτα, δεν μπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα οι επιδεινούμενες μακροοικονομικές προοπτικές να ανατρέψουν την τρέχουσα κατάσταση. Υπενθυμίζω ότι η ΚΤΚ έχει ενεργοποιήσει μακροπροληπτικά εργαλεία που αφορούν τους δανειολήπτες, με στόχο τον περιορισμό των κινδύνων που πηγάζουν από τα ακίνητα. Συγκεκριμένα, η ΚΤΚ έχει επιβάλει μέγιστα όρια στον δείκτη Δάνειο προς Αξία εξασφάλισης για τις χορηγήσεις που αφορούν αγορά ή ανέγερση ακινήτων και μέγιστο όριο στον δείκτη Εξυπηρέτηση Χρέους προς Εισόδημα για τις χορηγήσεις σε φυσικά πρόσωπα. Το όριο στον πρώτο δείκτη μειώνει τη ζημιά για πιστωτικά ιδρύματα σε περίπτωση αθέτησης του δανειολήπτη, ενώ το όριο στον δεύτερο δείκτη μειώνει την πιθανότητα αθέτησης του δανειολήπτη.
- Πιστεύετε πως η διακυβέρνηση των τραπεζών βρίσκεται στα επίπεδα που θα θέλατε;
- Αναντίλεκτα, έχουν γίνει απτά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση τα τελευταία χρόνια, όχι μόνο στην Κύπρο αλλά και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό, αφού η χρηστή διακυβέρνηση με ισχυρούς εσωτερικούς ελέγχους και ισορροπίες είναι σημαντικά συστατικά στοιχεία στη λήψη αποφάσεων και στη διαχείριση κινδύνων. Ας μην ξεχνάμε ότι η σοβαρή οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας προήλθε εν μέρει και από αδυναμίες της διακυβέρνησης των τραπεζικών ιδρυμάτων διεθνώς, αφού ανάλαβαν υπερβολικά μεγάλους κινδύνους τους οποίους δεν διαχειρίστηκαν σωστά.
Το τοπίο όμως σήμερα είναι διαφορετικό. Έχουμε ενδυναμώσει το εποπτικό πλαίσιο που διέπει τα θέματα διακυβέρνησης καλύπτοντας κενά και αυστηροποιώντας τα αντίστοιχα πρότυπα και κατευθυντήριες γραμμές. Αναφέρομαι στην Οδηγία Κεφαλαιακών Απαιτήσεων, στις κατευθυντήριες γραμμές που εκδόθηκαν από την Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών για θέματα εσωτερικής διακυβέρνησης και καταλληλόλητας καθώς και στην Δήλωση εποπτείας του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού για τη διακυβέρνηση και ανάληψη κινδύνων.
Ως επόπτες, έχουμε, θέσει υψηλές και πολύ συγκεκριμένες προσδοκίες προς τα διοικητικά συμβούλια όλων των πιστωτικών ιδρυμάτων, σημαντικών, και λιγότερο σημαντικών. Με τον τρόπο αυτό βεβαίως διασφαλίζεται η ομοιόμορφη και δίκαιη εφαρμογή των κανόνων σε όλους τους εποπτευόμενους. Σημειώνω ότι η αρμόδια αρχή για την εποπτεία των σημαντικών ιδρυμάτων είναι η ΕΚΤ ενώ για τα λιγότερο σημαντικά ιδρύματα είναι η ΚΤΚ.
Πιο συγκεκριμένα, αναμένουμε η εσωτερική διακυβερνητική τους δομή να διαθέτει τους απαραίτητους ελέγχους και ισοζύγια, ούτως ώστε να αναλαμβάνονται μετρήσιμοι και αποδεκτοί κίνδυνοι, και να αντιμετωπίζεται έγκαιρα και αποτελεσματικά η διαχείριση τυχόν συγκρούσεων συμφερόντων. Αναμένουμε τα διοικητικά συμβούλια να ελέγχουν και να επιβλέπουν την ανώτερη διεύθυνση και να θέτουν τους προβληματισμούς και τις ενστάσεις τους εκεί και όπου πρέπει.
Παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί, ο δρόμος που θα πρέπει να διανύσουν οι τράπεζες για να φτάσουν στα επιθυμητά επίπεδα απαιτεί ακόμη αρκετή προσπάθεια. Ως εκ τούτου τα Διοικητικά Συμβούλια των τραπεζών πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους ώστε εκεί που εντοπίζονται αδυναμίες να λαμβάνονται τα αναγκαία διορθωτικά μέτρα.
Μελετημένες κινήσεις
- Είναι ρεαλιστικές οι σκέψεις για πληρωμή μερισμάτων εντός του 2023;
- Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, οι τράπεζες βρίσκονται σήμερα σε πολύ καλύτερη κατάσταση από ότι στο παρελθόν. Διαθέτουν ισχυρά πλεονάσματα, όσο αφορά τη φερεγγυότητα τους και την ρευστότητα τους. Διαθέτουν επίσης βελτιωμένη ποιότητα ενεργητικού, με το βαρίδι των μη εξυπηρετούμενων δανείων να είναι αισθητά μειωμένο σε σύγκριση με την προηγούμενη δεκαετία. Η πολιτική εξομάλυνσης των επιτοκίων αναμένεται επίσης να βοηθήσει σημαντικά το επιτοκιακό εισόδημά τους. Όλα αυτά αυξάνουν τις δυνατότητες των τραπεζών να διαθέσουν μέρισμα στους μετόχους τους, οι οποίοι ας μην ξεχνάμε ότι έχουν εμπιστευθεί και επενδύσει στο τραπεζικό μας σύστημα, σε μία εποχή που ήταν ιδιαίτερα δύσκολη και αβέβαιη.
Ωστόσο, οι τράπεζες μας εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν προκλήσεις. Προκλήσεις που ενδεχομένως να μεγεθυνθούν σε ένα περιβάλλον αβεβαιότητας, με δύσκολες προοπτικές ανάπτυξης. Αναφέρομαι στη μεγάλη εξάρτηση των τραπεζών στο επιτοκιακό εισόδημα, στον έντονο ανταγωνισμό από εταιρείες εκτός του τραπεζικού τομέα, στην ενδεχόμενη ανάγκη επιπρόσθετων προβλέψεων μέσω είτε νέων αθετήσεων είτε μείωσης της αξίας των εξασφαλίσεων, στην αναποτελεσματική δομή κόστους, στις ανελαστικές δαπάνες προσωπικού, στην ανάγκη επένδυσης στη ψηφιοποίηση και στη τεχνολογία, στο κόστος διαχείρισης της κλιματικής αλλαγής καθώς και στο κόστος μετάβασης στην πράσινη οικονομία.
Επίσης υπάρχουν τράπεζες που έχουν σημαντικό απόθεμα μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων / περιουσιακών στοιχείων στον ισολογισμό τους. Υπάρχει ο κίνδυνος ο αντίκτυπος από συνδυασμό των προαναφερόμενων προκλήσεων να διαβρώσουν τα κεφάλαια των τραπεζών και να μειώσουν την ικανότητα τους να απορροφήσουν τυχόν ζημιές. Οπόταν οποιαδήποτε απόφαση κατανομής μερίσματος θα πρέπει να μελετηθεί πολύ προσεκτικά υπό το πρίσμα αυτών των δεδομένων όπως αυτά θα εξελιχθούν, και με γνώμονα τη διατήρηση και ενίσχυση της ετοιμότητας των τραπεζών να αντιμετωπίσουν μια επόμενη κρίση.
- Οι μη συστημικές τράπεζες έχουν πετύχει την εξυγίανση που παρατηρούμε στις συστημικές;
- Η πρόοδος που έχει επιτευχθεί στο σύστημα αναφορικά με την ποιότητα ενεργητικού δεν ήταν ομοιογενής. Ενδεικτικά αναφέρω ότι η μείωση των Μη Εξυπηρετούμενων Χορηγήσεων από το Δεκέμβριο του 2018 μέχρι σήμερα ανέρχεται στο 80% για τα συστημικά ιδρύματα ενώ για τα υπόλοιπα εγχώρια αδειοδοτημένα πιστωτικά ιδρύματα το αντίστοιχο ποσοστό είναι μόλις 26%.
Ως εκ τούτου, η στενή παρακολούθηση της συνεχούς βελτίωσης της ποιότητας του ενεργητικού των λιγότερο σημαντικών ιδρυμάτων και της λήψης νέων ενεργειών για μείωση των μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων/περιουσιακών στοιχείων εξακολουθεί να ιεραρχείται υψηλά στην εποπτική μας ατζέντα.
- Σας ανησυχεί περισσότερο το 2023 από οικονομικής σκοπιάς; Αν ναι γιατί, και τι πρέπει να προσέξουμε;
- Η κυπριακή οικονομία έχει καταγράψει σημαντική μεγέθυνση το πρώτο εξάμηνο του 2022 της τάξης του 6%, παρά τις επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία και τις συνεπακόλουθες διεθνείς κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία. Οι συνέπειες του Ρωσοουκρανικού πολέμου δεν έχουν ακόμη διαφανεί στα διαθέσιμα στοιχεία της οικονομικής δραστηριότητας στην Κύπρο για το πρώτο μισό του χρόνου. Εντούτοις, κατά το δεύτερο μισό του τρέχοντος έτους, αλλά κυρίως το πρώτο μισό του 2023, αναμένεται να διαφανούν επιπτώσεις, χωρίς όμως να ανατρέπεται η θετική πορεία της οικονομίας, αν δεν υπάρχει σημαντική αλλαγή στα δεδομένα. Με τα σημερινά δεδομένα, αναμένουμε το 2023 να είναι γενικότερα ένας πιο δύσκολος χρόνος σε σχέση με το 2022 σε ό,τι αφορά τις προοπτικές στο ΑΕΠ, αλλά με διαχειρίσημες προκλήσεις. Δυστυχώς, η παρατεταμένη αβεβαιότητα λόγω των αρνητικών οικονομικών επιπτώσεων του πολέμου και της συνεχιζόμενης ενεργειακής κρίσης, αποτελεί ένα σημαντικό εξωγενή κίνδυνο που αφορά πάρα πολλές χώρες, όχι μόνο την Κύπρο. Ο κίνδυνος αυτός ενδεχόμενα να γίνει ακόμα μεγαλύτερος αν ο επερχόμενος χειμώνας στην Ευρώπη αποδειχθεί βαρύς, πυροδοτώντας ακόμα περισσότερο την ήδη σοβαρή διεθνή ενεργειακή κρίση. Το τι πρέπει να προσέχουμε σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι να διασφαλίζουμε ότι εγχώρια χτίζουμε σημαντικές άμυνες για να μετριάσουμε τις επιπτώσεις στην οικονομία από τέτοιες εξωγενείς αρνητικές εξελίξεις. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της συστηματικής εξάσκησης συνετών πολιτικών που διασφαλίζουν τη σταθερότητα της οικονομίας, υγιή δημοσιονομικά δεδομένα και ένα εύρωστο τραπεζικό σύστημα. Με αυτά τα κριτήρια, θεωρώ ότι τώρα είμαστε πιο έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε αυτή την κρίση, σε σύγκριση με άλλες κρίσεις που είχαμε στο παρελθόν. Οι προσπάθειες όμως και οι συνετές πολιτικές πρέπει να συνεχιστούν, καθώς οι προκλήσεις είναι διαρκείς και η αβεβαιότητα μεγάλη.
