Του Απόστολου Τομαρά
Μερικά μόνο εικοσιτετράωρα πριν την αλλαγή του χρόνου, το 2024 θα καταγραφεί στη νεότερη ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας ως η χρονιά κατά την οποία εμβληματικές κρατικές επενδύσεις, από τις μεγαλύτερες των τελευταίων χρόνων, κατέρρευσαν ως χάρτινοι πύργοι πληγώνοντας σοβαρά την επενδυτική εικόνα και το κύρος της χώρας. Το άδοξο τέλος που είχε το μεγαλύτερο ενεργειακό έργο στην ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας στο Βασιλικό, η εκδίωξη της κοινοπραξίας ανάπλασης του λιμένα και μαρίνας της Λάρνακας, αλλά και τα ανυπέρβλητα προβλήματα στον δρόμο Πάφου-Πόλης Χρυσοχούς απλώς κατέδειξαν το αναχρονιστικό και προβληματικό πλαίσιο που διέπει το επενδυτικό πρόγραμμα ενός κράτους στην υλοποίησή του, το οποίο απορροφά ένα μεγάλο κομμάτι της δημόσιας πίτας.
Τα τρία μεγαλύτερα ναυάγια δημοσίων έργων που σημειώθηκαν μέσα στο 2024 δεν αποτελούν μια τυχαία εξέλιξη, αλλά το αποτέλεσμα μια σειράς λαθών και παραλείψεων που εμφανίσθηκαν, συγκυριακά, μέσα στο 2024, τα οποία παρελήφθησαν από τη νέα κυβέρνηση στο στάδιο της εκτέλεσής τους. Και στις τρεις περιπτώσεις η ουρά των ναυαγίων θα αποκαλυφθεί σε βάθος χρόνος. Δηλαδή, ουδείς μπορεί να γνωρίζει, πρώτον, το εύρος των οικονομικών επιπτώσεων και δεύτερον, τις κοινωνικές επιπτώσεις. Αυτό που μπορεί να ειπωθεί με σιγουριά είναι πως ο καταναλωτής θα συνεχίσει να επωμίζεται το κόστος υπηρεσιών της καθημερινότητας. Αναμφίβολα η κατάσταση που έχει δημιουργηθεί είναι πιεστική σε πολλαπλά επίπεδα, με την κυβέρνηση να έχει ενώπιόν της αρκετές προκλήσεις τις οποίες όχι απλά θα πρέπει να αντιμετωπίσει αλλά να καταπολεμήσει.
Για το τερματικό στο Βασιλικό, την ανάπλαση του λιμένα και μαρίνα της Λάρνακας καθώς και τον δρόμο Πάφου - Πόλης Χρυσοχούς θολό παραμένει το νέο χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης των έργων
Και αν υπάρχει κάτι για το οποίο θα ελεγχθεί αυτό θα είναι οι αλλαγές που θα πρέπει να γίνουν σε θεσμικό επίπεδο, ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη πως αυτή την περίοδο τρέχουν επενδύσεις σε υποδομές ύψους €1,2 δισ.
Το τερματικό στο Βασιλικό
Η σύγκρουση ΕΤΥΦΑ (κρατική εταιρεία) και κινέζικης κοινοπραξίας, CPP-METRON Consortium Ltd (CMC), που είχε αναλάβει τα κατασκευαστικά έργα στο τερματικό του Βασιλικού, δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία, ωστόσο τα όσα άφησε πίσω της ακόμα και μετά από έξι μήνες δεν μπορούν προσδιορισθούν επ’ ακριβώς. Η επεισοδιακή αποχώρηση των Κινέζων από το μεγαλύτερο ενεργειακό έργο κατέδειξε πως η εισαγωγή ΦΑ στην Κύπρο έχει καταστεί ο κακός δαίμονας για πέντε κυβερνήσεις. Το τερματικό στο Βασιλικό πέρα από ενδεχόμενα λάθη σε επίπεδο τεχνοκρατών, ξεχωρίζει για τον ρόλο που φαίνεται να διαδραματίσθηκε σε πολιτικό επίπεδο προκειμένου το έργο να καταλήξει στους Κινέζους. Εμπλοκή που έχει προκαλέσει την παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας ένεκα της χρηματοδότησης του έργου από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Εκ των υστέρων και εφόσον το τερματικό βρίσκεται σε περιπέτειες, για πρώτη φορά έγινε παραδεκτό δημόσια πως ο κρατικός τομέας, στην προκειμένη περίπτωση ΔΕΦΑ και ΕΤΥΦΑ, δεν έχουν τη γνώση και το ανθρώπινο δυναμικό να διαχειριστούν έργα της εμβέλειας του τερματικού στο Βασιλικό. Αν κάποιος επιχειρήσει να αναζητήσει τι άφησε πίσω του ένα μισοτελειωμένο έργο σίγουρα θα εντοπίσει εξόφθαλμες επιπτώσεις:
-Άγνωστη παραμένει η ημερομηνία ολοκλήρωσής του. Η τελευταία παράταση που δόθηκε ήταν τέλος του 2024.
-Άγνωστη παραμένει η ημερομηνία λειτουργίας του τερματικού και κατά συνέπεια ο εφοδιασμός της εσωτερικής αγοράς με Φ.Α.
-Άγνωστο παραμένει το επιπλέον κόστος ολοκλήρωσης των κατασκευαστικών έργων.
-Άγνωστη παραμένει η επιβάρυνση των κρατικών ταμείων προκειμένου οι Κινέζοι να «απελευθερώσουν» το πλοίο FSRU «ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ».
-Άγνωστο παραμένει το αποτέλεσμα και το οικονομικό σκέλος της δικαστικής διαδικασίας στο Λονδίνο μέσω τη οποίας η CPP-METRON Consortium Ltd (CMC), αξιώνει από την κρατική ΕΤΥΦΑ επιπλέον €200 εκατ.
Η «επούλωση των πληγών»
Το υπουργείο Ενέργειας ενώπιόν του έχει μια στοίβα προκλήσεων να διαχειριστεί μέσα στο 2025. Το πρώτο στη μεγάλη λίστα εκκρεμοτήτων είναι η ολοκλήρωση του έργου. Πέρα από το οικονομικό σκέλος θολό είναι και το χρονοδιάγραμμα του 40% των έργων που υπολείπονται για τα ολοκληρωθεί το τερματικό στο Βασιλικό. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της «Κ», έξι μήνες μετά το ναυάγιο η ΕΤΥΦΑ δεν έχει καταλήξει στον διεθνή οίκο που θα ετοιμάσει τα έγγραφα του νέου διαγωνισμού. Ως εκ τούτου, αδυναμία καταγράφεται να προσδιοριστεί ο χρόνος ολοκλήρωσης των έργων. Όπως αποκάλυψε η «Κ», ενδιαφέρον έχουν επιδείξει τρεις ελλαδικές εταιρείες, η μια κυπριακών συμφερόντων.
Πρόκειται για την εταιρεία ΑΒΑΞ, τον όμιλο ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, και τον νεοσύστατο όμιλο ΑΚΤΩΡ στον οποίο συμμετέχει και η γνωστή από τον δρόμο Πάφου-Πόλης Χρυσοχούς ΙΝΤΡΑΚΑΤ. Τα έργα που υπολείπονται αφορούν το χερσαίο κομμάτι και την προβλήτα στο Βασιλικό. Για τη λειτουργία του τερματικού μόνο εκτιμήσεις γίνονται στην παρούσα φάση και αφορούν το καλύτερο σενάριο το τερματικό να είναι έτοιμο το 2026. Αν υπάρχει κάτι το θετικό αυτό είναι το πλοίο «ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ», το οποίο μετά από πολύχρονο εγκλωβισμό, απέπλευσε από τη Σαγκάη, με άγνωστο το οικονομικό τίμημα.
To λιμάνι της Λάρνακας
Η ανάπλαση του λιμένα και της μαρίνας Λάρνακας χαρακτηρίζεται ως ένα έργο πνοής για ολόκληρη την επαρχία Λάρνακας. Η γκέλα που παρατηρήθηκε με την κοινοπραξία στην οποία είχε δοθεί το έργο, Kition Ocean Holdings, δεν ομοιάζει με άλλα δημόσια έργα πλην όμως είναι η πλέον χαρακτηριστική περίπτωση αγκυλώσεων και παρωχημένης νοοτροπίας του κρατικού τομέα. Για να επιλεχθεί η Kition και μπει το έργο σε φάση υλοποίησης χρειάσθηκαν είκοσι χρόνια. Ο πρώτος και ο τελευταίος υπουργός που το χειρίσθηκαν μέχρι τις υπογραφές ήταν ο Χάρης Θράσου και ο Γιάννης Καρούσος. Η ανάπλαση του λιμένα και της μαρίνας της Λάρνακας θα πραγματοποιείτο με τη μέθοδο DBFO (Design-Build-Finance-Operate) από επενδυτές που στην περίπτωση της Kition Ocean Holdings η επένδυση θα έφθανε στα €1,2 δισ. Όπως διαφάνηκε οι υποσχέσεις και οι εξαγγελίες έμειναν μόνο στα χαρτιά. Τα έργα δεν ξεκίνησαν ποτέ, ενώ είχε παραχωρηθεί η διαχείριση του λιμένα από τον Απρίλιο του 2022 στην εταιρεία που ανέλαβε την ανάπλαση. Η Kition δεν ανανέωσε μιαν από τις εγγυητικές του έργου, εξέλιξη που ξεχείλισε το ποτήρι των προβλημάτων και οδήγησε το υπουργείο Μεταφορών στην καταγγελία της σύμβασης. Το ύψος της επένδυσης που αρχικά είχε ανακοινωθεί δεν ήλθε ποτέ, ενώ όπως διέρρευσε μετά το ναυάγιο η κοινοπραξία του έργου σκόπευε να ξεκινήσει την ανάπλαση από τη μαρίνα προκειμένου να πουλήσει κατασκευές για χρηματοδότηση του υπόλοιπου έργου. Ακόμα και με μια διαφορετική μέθοδο ανάπτυξης φάνηκε η παθογένεια που ακολουθεί μεγάλα αναπτυξιακά έργα, που στη συγκεκριμένη περίπτωση μετά από είκοσι χρόνια το έργο βρίσκεται στο μηδέν.
Η επόμενη μέρα
Και στην περίπτωση του λιμένα Λάρνακας έξι μήνες μετά την καταγγελία της σύμβασης οι διαδικασίες αναθέρμανσης του έργου προχωρούν με αργούς ρυθμούς. Αν υπάρχει κάτι το οποίο μπορεί να λεχθεί με σχετική σιγουριά, αυτό είναι το μοντέλο ανάπτυξης το οποίο διαφοροποιείται και μετά την καταγγελία αντιμετωπίζεται ως δυο ανεξάρτητες αναπτύξεις (μαρίνα και λιμάνι). Ωστόσο, όπως τονίζεται από κυβερνητικές πηγές, οι τελικές αποφάσεις θα ληφθούν μετά τη μελέτη της ομάδας των εμπειρογνωμόνων. «Θα δούμε πώς προτείνουν (οι εμπειρογνώμονες) να διαχειριστούμε το λιμάνι και τη μαρίνα και μετά θα δούμε και τη χερσαία ανάπτυξη», τόνισε στην «Κ» αρμόδια κυβερνητική πηγή. Η ετοιμασία της μελέτης του έργου εκτιμάται ότι θα παραδοθεί μέσα στο 2025, ενώ η νέα προκήρυξη τοποθετείται το 2026. Δηλαδή, είκοσι ένα χρόνια μετά την εξαγγελία του.
Ο δρόμος της οργής
Η περίπτωση που τρίτωσε τα ναυάγια μεγάλων έργων ήταν ο δρόμος Πάφου - Πόλης Χρυσοχούς. Ένα επίσης έργο πνοής για την επαρχία Πάφου. Το αίτημα των κατοίκων για ένα σύγχρονο οδικό δίκτυο χρονολογείται από τη δεκαετία του ’90. Ωστόσο, τα πρώτα σημάδια ευόδωσης των προσπαθειών εμφανίσθηκαν σχεδόν 20 χρόνια αργότερα και εφόσον ο φόρος αίματος στην άσφαλτο ήταν βαρύς για κατοίκους και επισκέπτες της περιοχής. Πέρα από κάποια βελτιωτικά έργα που έγιναν, οι υπογραφές για ένα νέο υπερσύγχρονο αυτοκινητόδρομο έπεσαν τον Ιούλιο του 2022. Η πρώτη φάση έπρεπε να παραδοθεί από την ΙΝΤΡΑΚΑΤ, ανάδοχο του έργου, τον περασμένο μήνα. Η INTRAKAT πήρε το έργο υποβάλλοντας τη φθηνότερη προσφορά των €72.979.000,00. Από το 2022 μέχρι και τον περασμένο μήνα εκτέλεσε μόνο το 21% των συνολικών εργασιών εισπράττοντας €16.315.874,19 μέχρι τον Ιούλιο του 2024. Το βίαιο διαζύγιο έχει οδηγηθεί στα δικαστήρια, πρώτον για τις δυο εγγυητικές ύψους €11 εκατ. και δεύτερον για €35 εκατ. απαιτήσεις της ΙΝΤΡΑΚΑΤ που αρχικά απέρριψε η Κεντρική Επιτροπή Αλλαγών και Απαιτήσεων. Και εδώ οι κάτοικοι της Πόλης Χρυσοχούς το μόνο που έχουν πάρει είναι τη διαβεβαίωση του υπουργού Μεταφορών για ολοκλήρωση του δρόμου το 2027.
Για το τερματικό στο Βασιλικό, την ανάπλαση του λιμένα και μαρίνα της Λάρνακας καθώς και τον δρόμο Πάφου - Πόλης Χρυσοχούς θολό παραμένει το νέο χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης των έργων.
Οι προτεραιότητες στοίχημα της κυβέρνησης
Πολύ πριν τριτώσουν τα ναυάγια μεγάλων δημοσίων έργων η κυβέρνηση θορυβήθηκε από τις αστοχίες που εμφανίσθηκαν στο τερματικό του Βασιλικού. Εν μέσω έντονων απόψεων για την πρακτική και τα κριτήρια κατακύρωσης δημοσίων συμβάσεων, διαρροές εμφάνιζαν το κυβερνητικό επιτελείο να προβληματίζεται για θεσμικές αλλαγές. Όπως προέκυψε στη συνέχεια, προβλήματα εντοπίσθηκαν και σε άλλα μικρότερα δημόσια έργα με σημαντικές καθυστερήσεις στον χρόνο παράδοσης και επιβάρυνση των κρατικών ταμείων. Σε μια πρώτη κίνηση το υπουργείο Μεταφορών ζήτησε αναλυτική ενημέρωση για προβληματικές συμβάσεις, χωρίς να γίνει γνωστό τι έδειξε η έρευνα.
Τόσο φορείς με εμπλοκή σε δημόσια έργα όσο και κρατικά τμήματα όπως το Γενικό Λογιστήριο εντοπίζουν ένα προβληματικό πλαίσιο, με κύριο χαρακτηριστικό την έλλειψη κουλτούρας στις δημόσιες συμβάσεις.
Μέχρι σήμερα τα μόνα μέτρα που φαίνεται να έχουν απασχολήσει είναι οι εισηγήσεις του γενικού λογιστή της Δημοκρατίας για περιορισμό και αντιμετώπιση παρόμοιων φαινομένων με τα τρία ναυάγια, που όμως μέχρι σήμερα δεν φαίνεται να έχουν βρει εφαρμογή.
