Άπιαστο όνειρο το 2025 για τα απόβλητα – Τα επόμενα βήματα της κυβέρνησης

Ο βαθμός ετοιμότητας της Κύπρου -τόσο από πλευράς κρατικής μηχανής, αλλά και από πλευράς τοπικής αυτοδιοίκησης- να ανταποκριθεί στις συστάσεις της προκαταρκτικής έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία διαπιστώνει σοβαρές αδυναμίες στη διαχείριση των αποβλήτων και προειδοποιεί ότι δε θα επιτευχθούν οι στόχοι, μετρήθηκε την Τετάρτη (04/10) στη συνεδρίαση της Επιτροπής Περιβάλλοντος της Βουλής. Απέναντι στις επιφυλάξεις των μελών της Επιτροπής, ότι οι στόχοι είναι δύσκολο να επιτευχθούν εντός χρονοδιαγραμμάτων, οι εκπρόσωποι του Τμήματος Περιβάλλοντος παρουσίασαν ένα – ένα τα μέτρα που προωθούνται, ως απάντηση σε σειρά συστάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς τη χώρα μας. Προς το τέλος της συζήτησης, φάνηκε να εξανεμίζονται και οι τελευταίες ελπίδες για επίτευξη των στόχων το 2025, ιδιαίτερα στα ποσοστά ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης, στο άκουσμα του εκπροσώπου της Ένωσης Δήμων, ο οποίος ενημέρωσε ότι οι τοπικές αρχές δεν είναι έτοιμες για εφαρμογή στις 30 Ιουνίου 2024 του συστήματος υποχρεωτικής διαλογής στην πηγή και χωριστής συλλογής των αποβλήτων σε συνδυασμό με το Πληρώνω όσο Πετώ, υπό το βάρος της παράλληλης προετοιμασίας τους για τη μεταρρύθμιση της Τοπικής Συτοδιοίκησης, και για αυτόν τον λόγο ζητούν εξάμηνη παράταση. «Μα σας δώσαμε δυόμισι χρόνια προειδοποίησης για προετοιμασίες», αντέδρασε ο πρόεδρος της Επιτροπής και βουλευτής των Οικολόγων, Χαράλαμπος Θεοπέμπτου, ξεκινώντας μία μικρή στιχομυθία. «Δεν ήταν αρκετά. Άρα υπάρχει ένα ζήτημα στο να πετύχουμε τους στόχους», απάντησε ο εκπρόσωπος. «Δεν είσαστε έτοιμοι. Δε θα πετύχουμε τους στόχους», ανταπάντησε ο κ. Θεοπέμπτου συμπερασματικά.

Ανησυχίες για το κόστος στα νοικοκυριά, τα κονδύλια και το προσωπικό

Όση ώρα οι εκπρόσωποι του Τμήματος Περιβάλλοντος ξεδίπλωναν τους σχεδιασμούς για ένα μεγαλεπίβολο εγχείρημα, που, αν υλοποιηθεί και εφαρμοστεί πιστά, θα αλλάξει άρδην τη διαχείριση των αποβλήτων στην Κύπρο (μεταξύ άλλων περιλαμβάνει την εφαρμογή από τις τοπικές αρχες στις 30 Ιουνίου 2024 του συστήματος υποχρεωτικής διαλογής στην πηγή και χωριστής συλλογής των αποβλήτων σε συνδυασμό με το Πληρώνω Όσο Πετώ, εγκατάσταση εφτά μονάδων κομποστοποίησης σε απομακρυσμένες κοινότητες για τα οργανικά απόβλητα, δημιουργία Γωνιών Ανακύκλωσης στις κοινότητες Τροόδος, παρουσία 50 Πράσινων Περιπτέρων, επέκταση της μονάδας ΟΕΔΑ Κόσιης για την επεξεργασία των οργανικών αποβλήτων που θα συλλέγονται χωριστά στις επαρχίες Λάρνακας και Λευκωσίας και κατασκευή δύο νέων μονάδων επεξεργασίας οργανικών αποβλήτων στις επαρχίες Πάφου και Αμμοχώστου), μερίδιο στον προβληματισμό των βουλευτών, αλλά και των εκπροσώπων των τοπικών αρχών, κέρδιζε και το κόστος για τα νοικοκυριά. Όλοι οι παρευρισκόμενοι συμφώνησαν ότι οι ριζικές τομές πρέπει να γίνουν, αλλά την ίδια ώρα ζήτησαν από το Τμήμα Περιβάλλοντος να εξευρεθούν λύσεις που να καθησυχάζουν τους προβληματισμούς για έργα που θα επιφέρουν αυξημένο κόστος σε βάρος του πολίτη, που ήδη βιώνει την ακρίβεια στην καθημερινότητά του.Επίσης, οι βουλευτές εξέφρασαν επιφυλάξεις για την επάρκεια των οικονομικών πόρων του Τμήματος Περιβάλλοντος, ώστε να προχωρήσει με την υλοποίηση των έργων, για την επαρκή στελέχωση του Τμήματος, ώστε να ανταποκριθεί στις μεγάλες απαιτήσεις, αλλά και την έγκαιρη ενημέρωση του πολίτη για την πρακτική εφαρμογή των δράσεων.

1000 εταιρείες παρανομούν

Στη συζήτηση ήρθε στην επιφάνεια και ένα «καυτό» θέμα, που συνδέεται με τα κενά στην ανακύκλωση, συγκεκριμένα η GreenDot ενημέρωσε ότι περίπου 1000 εταιρείες παρανομούν, καθώς δεν έχουν εγγραφεί ακόμη στην GreenDot για ανάκτηση και ανακύκλωση των συσκευασιών που τοποθετούν στην αγορά, με το Τμήμα Περιβάλλοντος, που είναι ενήμερο, να καλείται να τις «μαζέψει». Εξάλλου η GreenDot ενημέρωσε ότι οι ετήσιες ποσότητες που διαχειρίζεται και δηλώνουν τα μέλη της, είναι περίπου 75,000 τόνοι, και πλέον γίνεται ανακύκλωση των 70,000 τόνων. Την ίδια ώρα, στη βάση αυτών των δεδομένων, η GreenDot διερωτάται πώς γίνεται να μην επιτυγχάνεται ο στόχος της ανακύκλωσης συσκευασιών. Για τα υλικά που δεν πετυχαίνονται οι στόχοι, η εκπρόσωπός της ανάφερε ότι τα τελευταία χρόνια γίνονται ειδικές δράσεις για την αύξηση των ποσοτήτων τους, με επικέντρωση σε στρατόπεδα, αθλητικούς χώρους, παραλίες κ.α. «Είμαστε στο 88% στη γεωγραφική κάλυψη, παγκύπρια και εξυπηρετούνται περίπου 735.000 κάτοικοι από 29 δημους και 90 κοινότητες», πρόσθεσε.

Οι βασικές συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Όπως έγινε γνωστό από το καλοκαίρι, με Έκθεσή της (8 Ιουνίου 2023) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εντοπίζει την Κύπρο ανάμεσα στα κράτη μέλη που κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τον στόχο προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση των αστικών αποβλήτων για το 2025, τον στόχο ανακύκλωσης των απορριμμάτων συσκευασίας για το 2025 και τον στόχο μείωσης της υγειονομικής ταφής των αποβλήτων για το 2035.

Στη συνεδρίαση της Επιτροπής το Τμήμα Περιβάλλοντος παρουσίασε τις εισηγήσεις που κάνει η Επιτροπή προς την Κύπρο:

1. Να στηριχθεί η προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση των δημοτικών αποβλήτων και τα συστήματα επαναχρησιμοποίησης συσκευασιών.
2. Να επεκταθεί η χωριστή συλλογή, ιδίως για τα οργανικά απόβλητα και να βελτιωθεί η ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τη διαλογή στην πηγή και την πρόληψη δημιουργίας αποβλήτων.
3. Να εφαρμοστούν οικονομικά μέσα, όπως συστήματα ΠΟΠ και να εισαχθεί φόρος υγειονομικής ταφής με σκοπό την παροχή κινήτρων για χωριστή συλλογή και την ελαχιστοποίηση των αποβλήτων που καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής.
4. Να αναπτυχθούν περαιτέρω οι υποδομές επεξεργασίας αποβλήτων που συνδέονται με τα υψηλότερα στάδια της ιεράρχησης των αποβλήτων (ειδικότερα με την ενίσχυση των υποδομών επεξεργασίας οργανικών αποβλήτων και την οικιακή κομποστοποίηση) και να καθοριστούν εθνικά πρότυπα ποιότητας για το λίπασμα από οργανικά απόβλητα.
5. Να βελτιωθεί το σύστημα διαχείρισης δεδομένων ειδικά για τα απόβλητα συσκευασίας.

Τα μέτρα που προωθεί το Τμήμα Περιβάλλοντος: Από σύστημα υποχρεωτικής διαλογής στην πηγή μέχρι μονάδες κομποστοποίησης

Σε απάντηση των πιο πάνω, το Τμήμα Περιβάλλοντος ανακοίνωσε στα μέλη της Επιτροπής Περιβάλλοντος μία σειρά μέτρων.
Σύμφωνα με τις πρόνοιες των περί Αποβλήτων (Διαχείριση Δημοτικών Αποβλήτων από τις Αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης) Κανονισμών, έως τις 30.6.2024 οι αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης θα πρέπει να εφαρμόσουν σύστημα υποχρεωτικής διαλογής στην πηγή και χωριστής συλλογής των δημοτικών αποβλήτων σε συνδυασμό με το Πληρώνω Όσο Πετώ, το οποίο θα παρέχει το οικονομικό κίνητρο προς τους πολίτες για διαλογή στην πηγή. Η εφαρμογή της χωριστής συλλογής αναμένεται να συμβάλει σημαντικά στην επίτευξη των στόχων επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης, μειώνοντας ταυτόχρονα και τις ποσότητες αποβλήτων που καταλήγουν σε υγειονομική ταφή.

Ταυτόχρονα, έχει ξεκινήσει η υλοποίηση αριθμού σημαντικών έργων για στήριξη των τοπικών αρχών στην υλοποίηση των υποχρεώσεων τους, καθώς και για ενίσχυση των υποδομών χωριστής συλλογής και διαχείρισης των δημοτικών αποβλήτων. Σε αυτά περιλαμβάνεται το πρόγραμμα τεχνοοικονομικής στήριξης των τοπικών αρχών για την εγκαθίδρυση των συστημάτων χωριστής συλλογής και της τιμολογιακής πολιτικής Πληρώνω όσο Πετώ, το οποίο υλοποιείται στο πλαίσιο του Προγράμματος Πολιτικής Συνοχής «ΘΑλΕΙΑ 2021-2027» με τη συγχρηματοδότηση της Ε.Ε.

Παράλληλα, υλοποιούνται έργα με χρηματοδότηση από το Προγράμμα «ΘΑλΕΙΑ 2021-2027» και το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για τη μείωση και χωριστή συλλογή των δημοτικών αποβλήτων στα παραλιακά τουριστικά μέτωπα και στην ορεινή και ημιορεινή Κύπρο. Μέσα από τα έργα αυτά προωθείται μεταξύ άλλων η εγκατάσταση κοινοτικών και οικιακών κομποστοποιητών στις κοινότητες για τα οργανικά απόβλητα, η δημιουργία Γωνιών Ανακύκλωσης και Πράσινων Περιπτέρων για τη συλλογή ανακυκλώσιμων υλικών σε ορεινές και απομακρυσμένες περιοχές και η επέκταση του δικτύου Πράσινων Σημείων.

Κέντρα Επαναχρησιμοποίησης και Επισκευής, LIFE-IP CYzero WASTE και Πρόγραμμα Πρόληψης Δημιουργίας Αποβλήτων 2023-2029

Όσον αφορά την επαναχρησιμοποίηση, προωθείται ο σχεδιασμός δύο Κέντρων Επαναχρησιμοποίησης και Επισκευής στις επαρχίες Λευκωσίας και Λεμεσού. Στόχος των Κέντρων είναι η συλλογή, ταξινόμηση, επιδιόρθωση και επαναχρησιμοποίηση διάφορων υλικών όπως ηλεκτρικές συσκευές, έπιπλα, ρούχα, βιβλία, παιχνίδια κ.α. Τα υλικά θα ταξινομούνται στο κέντρο και θα προωθούνται στο δίκτυο καταστημάτων μεταχειρισμένων / επαχρησιμοποιούμενων ειδών σε πόλεις.

Πέραν των χρηματοδοτικών προγραμμάτων, υλοποιείται και το πρόγραμμα LIFE-IP CYzero WASTE, ύψους €14.785.848 και διάρκεια μέχρι το 2029, το οποίο αφορά την εφαρμογή δράσεων για τη βελτίωση της διαχείρισης των δημοτικών αποβλήτων σε όλη την Κύπρο. Σε συνδυασμό με τα τρέχοντα έργα, θα αποτελεί το πλαίσιο το οποίο θα παρέχει λύσεις και στρατηγικές για την επίτευξη των στόχων για τα απόβλητα.

Προς περαιτέρω ενίσχυση των πιο πάνω δράσεων, είναι έτοιμο για κατάθεση στο Υπουργικό Συμβούλιο το νέο Πρόγραμμα Πρόληψης Δημιουργίας Αποβλήτων 2023-2029, το οποίο καθορίζει μέτρα που πρέπει να υλοποιηθούν για προώθηση της πρόληψης της παραγωγής αποβλήτων και αύξηση της επαναχρησιμοποίησης, καθώς και μέτρα που στοχεύουν σε τομείς προτεραιότητας, όπως απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων, τροφίμων, κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, πλαστικών, ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού και ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών. Ενώ το Σχέδιο Διαχείρισης Δημοτικών Αποβλήτων εστιάζει σε δράσεις ενίσχυσης της χωριστής συλλογής, των υποδομών και των συστημάτων διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού με σκοπό την επίτευξη των στόχων προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση, το Πρόγραμμα Πρόληψης εστιάζει στην πρόληψη και μείωση της παραγωγής αποβλήτων.

Έργα σε ΟΕΔΑ και δύο νέες μονάδες επεξεργασίας οργανικών αποβλήτων

Προωθείται και η υλοποίηση έργων αναβάθμισης της υποδοχής διαχείρισης αποβλήτων. Για μεικτά δημοτικά απόβλητα: Αναβάθμιση μονάδας ΟΕΔΑ Κόσιης για την επεξεργασία των μεικτών αποβλήτων των επαρχιών Λάρνακας, Αμμοχώστου και Λευκωσίας. Αποδοτική λειτουργία της μονάδας ΟΕΔΑ Πεντακώμου. Για οργανικά απόβλητα που θα μαζεύονται χωριστά: Επέκταση μονάδας ΟΕΔΑ Κόσιης για την επεξεργασία των οργανικών αποβλήτων που θα συλλέγονται χωριστά στις επαρχίες Λάρνακας και Λευκωσίας. Κατασκευή δύο νέων μονάδων επεξεργασίας οργανικών αποβλήτων στις επαρχίες Πάφου και Αμμοχώστου.

Άλλα μέτρα που προγραμματίζονται περιλαμβάνουν την εισαγωγή φόρου υγειονομικής ταφής και την επέκταση των συστημάτων διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού σε νέα ρεύματα αποβλήτων προς ενίσχυση της χωριστής συλλογής και κατ’ επέκταση της επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης. Στα ρεύματα αυτά περιλαμβάνονται τα απόβλητα πλαστικών προϊόντων μιας χρήσης και τα απόβλητα επίπλων και στρωμάτων, ενώ αξιολογείται και η ανάγκη εισαγωγής εγγυοδοτικού συστήματος για τις συσκευασίες ποτών και μελλοντικά η προώθηση συστημάτων επαναχρησιμοποίησης και επαναγέμισης. Εξάλλου με ορίζοντα υλοποίησης τους δύο – τρεις μήνες προωθούνται στρατηγικές επικοινωνίας για προβολή έργων (LIFE IP CYzero WASTE, Πληρώνω Όσο Πετώ, Διαλογή στην Πηγή στην Ορεινή Κύπρο, μείωση στερεών δημοτικών αποβλήτων παραλιακων ξενοδοχειακών μονάδων και συναφών χώρων παραγωγής αποβλήτων για τις επαρχίες Λεμεσού και Πάφου).

Δηλώσεις βουλευτών

Σε δηλώσεις του μετά τη συνεδρίαση, ο πρόεδρος της Επιτροπής Περιβάλλοντος και βουλευτής του Κινήματος Οικολόγων, Χαράλαμπος Θεοπέμπτου, ανέφερε ότι επιβάλλεται η πολιτεία να διαθέσει το ανθρώπινο δυναμικό το οποίο χρειάζεται «τουλάχιστον για να μην είμαστε τόσο τραγικά έξω από τους στόχους μας και τις δουλειές που έχουν γίνουν», όπως είπε χαρακτηριστικά. Ο κ. Θεοπέμπτου υπενθύμισε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση ζήτησε από την Κύπρο ήδη από το 2004 να δημιουργήσει στρατηγική για τη διαχείριση των αποβλήτων, επισημαίνοντας ότι έγινε «μία κάκιστη διαχείριση για 10-15 χρόνια, μετά εγκατέλειψε τους προγραμματισμούς το Υπουργείο Εσωτερικών και μετέφερε την ευθύνη το Τμήμα Περιβάλλοντος, το οποίο τα τελευταία 4-5 χρόνια προσπαθεί να βρει λύση σε όλα αυτά τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν». Σημείωσε ότι, ως συνέπεια, σήμερα δεν επιτυγχάνονται οι στόχοι που έχουν τεθεί για το 2025 και θα πρέπει να μετατεθούν για κάποια χρόνια.

Όσον αφορά την ανακύκλωση, ο κ. Θεοπέμπτου απάντησε ότι υπάρχει μεγάλο κενό και ανέφερε ότι η Επιτροπή ενημερώθηκε ότι 1000 εταιρείες που θα έπρεπε να είναι εγγεγραμμένες στην GreenDot δεν έχουν εγγραφεί ακόμη. Προβλήματα υπάρχουν, όπως εξήγησε, και στο θέμα της επαναχρησιμοποίησης υλικών, λέγοντας ότι «όταν έχεις ένα καναπέ να τον πάρεις για επαναχρησιμοποίηση για να τον χρησιμοποιήσει κάποιος άλλος, ενώ εμείς αυτή τη στιγμή, αν πάρουμε τον καναπέ στα πράσινα σημεία, τον αλέθουν και τον πετάνε». Κατ’ επέκταση, ο στόχος για διοχέτευση 55% των αποβλήτων σε ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση, δεν επιτυγχάνεται μέχρι το 2025, όπως είπε ο κ. Θεοπέμπτου.

Σε δηλώσεις του για το θέμα, ο βουλευτής του ΔΗΣΥ, Πρόδρομος Αλαμπρίτης, ανέφερε ότι πέρα από τον στόχο για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση πλαστικών αποβλήτων, δεν επιτυγχάνεται ούτε ο στόχος της μείωσης της υγειονομικής ταφής αποβλήτων το 2035. «Ψηφίσαμε νομοθεσίες προηγούμενο διάστημα στη Βουλή, ψηφίσαμε τη νομοθεσία «πληρώνω όσο πετώ», αναμένουμε τους σχεδιασμούς του Τμήματος Περιβάλλοντος και της κυβέρνησης για την υλοποίηση των στόχων», σημείωσε. Ανέφερε, ακόμα, ότι το προηγούμενο διάστημα η Επιτροπή είχε πραγματοποιήσει επισκέψεις στις μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων σε Πεντάκωμο και Κόσιη, σημειώνοντας ότι διαπιστώθηκαν «τα εγκλήματα που συντελούνται στους συγκεκριμένους χώρους». Πρόσθεσε ότι ο υπουργός Περιβάλλοντος αναμένεται να ενημερώσει τη Βουλή για τα θέματα αυτά το επόμενο διάστημα. Απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με το κλείσιμο του χώρου στον Κοτσιάτη, είπε ότι «κλείσαμε τον Κοτσιάτη και δημιουργήσαμε νέο Κοτσιάτη» προσθέτοντας ότι η Κόσιη λειτουργεί πέραν των δυνατοτήτων της. «Θάβουμε πάνω από 70.000 τόνους απευθείας, χωρίς να γίνει οποιαδήποτε διαλογή ή διαχείριση», επεσήμανε.

Ο βουλευτής της ΔΗΠΑ, Μιχάλης Γιακουμή, ανέφερε σε δηλώσεις του ότι η Κύπρος έχει προχωρήσει σε δράσεις σε σχέση με τις συστάσεις της έκθεσης και ότι οι δράσεις αυτές έχουν αρχίσει να υλοποιούνται και αναμένεται σύντομα να έχουν αποτέλεσμα. Εξέφρασε, όμως, προβληματισμό για αρκετά ζητήματα που περιλαμβάνονται στην έκθεση. Ανάμεσα στα ζητήματα αυτά, ανέφερε ότι είναι τα χρονοδιαγράμματα υλοποίησης των δράσεων, το κόστος για τα νοικοκυριά, ειδικά εν μέσω μίας περιόδου με αυξημένη ακρίβεια, αλλά και η πρακτική εφαρμογή των δράσεων από τον πολίτη.