Τουρκικές εκλογές: Η μεγάλη πρόκληση της αλλαγής και ο κίνδυνος της αστάθειας

Γιώργος Σκαφιδάς

Έπειτα από 20 συναπτά έτη στην εξουσία (2003 – 2023), ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν βρίσκεται πια αντιμέτωπος με «τη μεγαλύτερη εκλογική πρόκληση» της πολιτικής του σταδιοδρομίας. Τουλάχιστον αυτό υποστηρίζουν οι Αντριου Ινγκλαντ και Ανταμ Σάμσον των FT, μεταφέροντας το προεκλογικό κλίμα από την Κωνσταντινούπολη λίγα 24ωρα πριν από τις κάλπες της ερχόμενης Κυριακής.

Για έναν πολιτικό όπως είναι ο – 69χρονος πια – Ερντογάν, που είχε παλαιότερα, την περίοδο πριν από το 2002, βρεθεί στο στόχαστρο περιορισμών ως συμμετέχων σε κόμματα που απαγορεύθηκαν (όπως ήταν τα: Ευημερίας/Refah, Αρετής/Fazilet και Εθνικής Σωτηρίας/MSP), κάνοντας ο ίδιος μάλιστα κι ένα ολιγόμηνο πέρασμα από τη φυλακή το 1999 με την κατηγορία της υποκίνησης θρησκευτικού μίσους, η «πρόκληση» θα πρέπει βέβαια να είναι κυριολεκτικά πολύ μεγάλη για να μπορεί να αξιολογηθεί ως «η μεγαλύτερη».

Ο κίνδυνος της ήττας για τον Ερντογάν

Ο Ερντογάν κινδυνεύει όντως να χάσει την προεδρία στις επερχόμενες εκλογές της 14ης Μαΐου. Τουλάχιστον αυτό προκύπτει μέσα από τις αναλύσεις στον διεθνή Τύπο. Από την πλευρά του, ο Economist θα έκανε κι ένα βήμα πέρα από τη δημοσιογραφική κάλυψη, παίρνοντας σαφώς θέση υπέρ της τουρκικής αντιπολίτευσης ενόψει της 14ης Μαΐου. «Ο Ερντογάν πρέπει να φύγει. Σώστε τη δημοκρατία. Ψηφίστε!», διαβάζουμε στο πρωτοσέλιδο του πιο πρόσφατου τεύχους του εβδομαδιαίου βρετανικού περιοδικού.

the Economist

Για την ιστορία, αξίζει ίσως να σημειωθεί ότι δεν είναι η πρώτη φορά που μεγάλο Μέσο του εξωτερικού στηρίζει ανοιχτά έναν αντίπαλο του Ερντογάν. Κάτι ανάλογο είχαν κάνει και οι Τάιμς της Νέας Υόρκης τον Ιούνιο του 2018 μέσω editorial (υπό τον τίτλο «Is Time Up for Turkey’s Erdogan?»), στηρίζοντας τότε την προεδρική υποψηφιότητα του προερχόμενου από το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) Μουχαρέμ Ιντζέ. Ο Ιντζέ όμως ηττήθηκε στις προεδρικές του 2018 και πλέον, πέντε χρόνια μετά, διεκδικεί εκ νέου την προεδρία… αυτήν τη φορά ενάντια στον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου του CHP από το οποίο έχει εν τω μεταξύ αποχωρήσει.

Ειρήσθω εν παρόδω, υποστηρικτές του ερντογανικού Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) μεταφέρουν μια διαφορετική εικόνα από την Άγκυρα, εκφράζοντας την εκτίμηση ότι ο Ερντογάν μπορεί να επικρατήσει, ενδεχομένως ακόμη και από τον πρώτο γύρο, εξασφαλίζοντας δηλαδή πάνω από 50% την ερχόμενη Κυριακή, προς διάψευση των περί του αντιθέτου δυτικών εκτιμήσεων.

Αντίπαλα στρατόπεδα

Οι δημοσκοπήσεις, πάντως, στη συντριπτική τους πλειονότητα, δίνουν προβάδισμα στον προεδρικό υποψήφιο της αντιπολιτευόμενης «Εθνικής Συμμαχίας» των «έξι», Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, τον οποίο πρόκειται να στηρίξει στην κούρσα για την προεδρία και το φιλοκουρδικό Κόμμα Δημοκρατίας των Λαών – HDP.

Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου REUTERS/Murad Sezer/File Photo

Θα μπορέσουν, άραγε, οι 6+1 της τουρκικής αντιπολίτευσης να κινητοποιήσουν τις δυνάμεις εκείνες των ψηφοφόρων που απαιτούνται προκειμένου να χαρίσουν στον 74χρονο Κιλιτσντάρογλου την προεδρία ενάντια στον Ερντογάν; Ως προς αυτό, προς το παρόν υπάρχουν μόνο εκτιμήσεις και… αντικρουόμενες προσδοκίες. Τα νερά της τρέχουσας προεκλογικής περιόδου στην Τουρκία είναι, άλλωστε, μάλλον αχαρτογράφητα, καθώς μιλάμε για μια διπλή εκλογική αναμέτρηση (προεδρική και βουλευτική) στην οποία συγκρούονται δύο πρωτοφανείς από άποψη σύνθεσης εκλογικές «συμμαχίες» συνολικά έντεκα κομμάτων στα οποία προστίθενται και άλλα μικρότερα ως υποστηρικτικά της μιας (Ερντογάν) ή της άλλης (Κιλιτσντάρογλου) προεδρικής υποψηφιότητας. Κι αυτό, χωρίς να συνυπολογίσει κανείς και τους άλλους δύο προεδρικούς υποψηφίους (Μουχαρέμ Ιντζέ, Σινάν Ογάν) που στηρίζονται από άλλες, δικές τους, πολιτικές δυνάμεις.

H «Συμμαχία του Λαού», υπό τον Ερντογάν, μετρά στις τάξεις της τέσσερα κόμματα (AKP, MHP, BBP, YRP) τα οποία γίνονται πέντε εάν συνυπολογίσει κανείς και τους ακραίους του HÜDA PAR που συμμετέχουν χωρίς ακριβώς να συμμετέχουν, ενώ υπέρ της προεδρικής υποψηφιότητας Ερντογάν έχουν ταχθεί και ορισμένες άλλες παρατάξεις (DYP, DSP, Büyük Türkiye, Yeni Dünya).

Ερντογάν και Μπαχτσελί REUTERS/Umit Bektas

Η «Συμμαχία του Έθνους» από την άλλη πλευρά, υπό τον Κιλιτσντάρογλου, μετρά στις τάξεις έξι κόμμματα (CHP, İYİ, Saadet, DP, DEVA, Gelecek), ενώ υπέρ της προεδρικής υποψηφιότητας Κιλιτσντάρογλου έχουν ταχθεί και οι Κούρδοι/φιλοκούρδοι του HDP το οποίο παίρνει μέρος σε αυτές τις εκλογές υπό την ομπρέλα του οικολογικού/αριστερού Yeşil Sol Parti/YSP.

Το στοίχημα για τον Ερντογάν είναι πια να καταφέρει να κρατηθεί στην προεδρία, ξεπερνώντας άλλον έναν εκλογικό σκόπελο, ενδεχομένως τον τελευταίο της πολιτικής του σταδιοδρομίας.

Προεκλογικές υποσχέσεις περί αλλαγής

Το στοίχημα για την αντιπολίτευση, από την άλλη πλευρά, είναι να κατορθώσει να εκθρονίσει τον Ερντογάν… φέρνοντας την αλλαγή.

Ενδεικτικά όσα γράφαμε στην «Κ» τον περασμένο Μάρτιο για την «αντι-Ερντογάν ατζέντα» της αντιπολίτευσης: «μια ατζέντα αντιστροφής, ανατροπής και ακύρωσης δηλαδή όλων των “δεινών” που έχει επιφέρει τα τελευταία χρόνια το περιβάλλον Ερντογάν: στο σύστημα διακυβέρνησης της Τουρκίας (επαναφορά της προεδρευόμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας που κατήργησε ο Ερντογάν), στην οικονομία (απομάκρυνση από κάθε “ανορθόδοξη” ερντογανική επιλογή), στην εξωτερική πολιτική (“ειρήνη στη χώρα, ειρήνη στον κόσμο”: το νέο/παλαιό κεμαλικό μότο που ανέσυρε η αντιπολίτευση), στις σχέσεις με τη Δύση (βελτίωση των δεσμών που δοκιμάστηκαν τα περασμένα χρόνια) και στη δικαιοσύνη (αποκατάσταση της ανεξαρτησίας των θεσμών εντός των τουρκικών συνόρων)».

«Τι συμβαίνει όταν ένας Τούρκος (σ.σ. εν ενεργεία) πρόεδρος χάνει τις εκλογές; Κανείς δεν ξέρει», γράφει ο Ρόιμπεν Σίλβερμαν στο Foreign Policy. Από τις πρώτες τουρκικές προεδρικές (με εκλογή προέδρου άμεσα από τον λαό) του 2014 άλλωστε και έπειτα, ο Ερντογάν δεν έχει χάσει…

Κι αν χάσει;

Μήπως έχει έρθει όμως πια η ώρα της ήττας για τον Τούρκο ηγέτη; Κι αν ναι, τι ακριβώς θα ακολουθήσει;

Με νωπές ακόμη τις μνήμες από τα γεγονότα στις ΗΠΑ (της 6ης Ιανουαρίου του 2021) και στη Βραζιλία (της 8ης Ιανουαρίου του 2023), διερωτάται κανείς εάν θα μπορούσαν την επομένη των εκλογών εξαγριωμένοι οπαδοί του Ερντογάν να πάρουν και στην Τουρκία τους δρόμους αμφισβητώντας το εκλογικό αποτέλεσμα. Όταν το AKP, με υποψήφιο τότε τον Μπιναλί Γιλντιρίμ, έχασε το 2019 από τον Εκρέμ Ιμάμογλου τη δημαρχία στην Κωνσταντινούπολη (από την οποία Κωνσταντινούπολη είχε ξεκινήσει την καριέρα του και ο ίδιος ο Ερντογάν ως δήμαρχος τη δεκαετία του 1990), το περιβάλλον Ερντογάν έσπευσε να αμφισβητήσει το αποτέλεσμα… στήνοντας ξανά κάλπες… με αυτήν την κίνηση ωστόσο να γυρίζει μπούμερανγκ καθώς έχασε εκ νέου και μάλιστα με μεγαλύτερη διαφορά.

Τι θα γίνει τις επόμενες εβδομάδες, εάν ο Ερντογάν ηττηθεί στην κάλπη; Αναλυτές/ερευνητές όπως ο Ευάγγελος Αρεταίος του ΕΛΙΑΜΕΠ, αναμένουν μια περίοδο αστάθειας στη γείτονα το προσεχές διάστημα.

Υπάρχουν, άραγε, φωνές εντός του AKP που θα μπορούσαν να κρατήσουν τα προσχήματα μέσα σε ένα περιβάλλον επαπειλούμενων μετεκλογικών ακροτήτων; Ο κ. Αρεταίος ξεχωρίζει, μιλώντας στην «Κ», παράγοντες όπως ο Ιμπραχίμ Καλίν και ο Χουλουσί Ακάρ που θα μπορούσαν, κατά την εκτίμησή του, ενδεχομένως να διαδραματίσουν έναν τέτοιο ρόλο, ως πιο «λογικοί» από άλλους.

Προεκλογική ένταση – Μετεκλογική αστάθεια

Η Τουρκία πάντως έχει – επί Ερντογάν, τα περασμένα χρόνια – ζήσει ακραία πόλωση και εντάσεις (Γκεζί/2013, πραξικόπημα/2016), συγκρούσεις (με το PKK την περίοδο 2015/2016) και πολύνεκρα τρομοκρατικά χτυπήματα (στην Άγκυρα το 2015 κ.ά.). Θα μπορούσε, άραγε, να επιστρέψει σε τροχιά ακραίας έντασης, μετεκλογικά;

Ο Εκρέμ Ιμάμογλου δέχεται επίθεση στην πόλη Ερζερούμ Reuters TV/Republican People’s Party (CHP) via REUTERS

Εάν κρίνουμε πάντως από τα επεισόδια της τρέχουσας προεκλογικής περιόδου (τις πέτρες κατά του Ιμάμογλου στο Ερζερούμ, τις προειδοποιήσεις δια στόματος Κιλιτσντάρογλου για επαπειλούμενες προβοκάτσιες τη νύχτα των εκλογών, τις – συγκεκαλυμμένες και μη – «απειλές» των Σοϊλού και Μπαχτσελί, τους υψηλούς τόνους του ιδίου του Ερντογάν που διαμηνύει ότι δεν πρόκειται να ξεχάσει όσους βρέθηκαν απέναντί του), τότε ναι, το μέλλον διαγράφεται επίφοβα οξυμένο μέσα σε ένα περιβάλλον λίαν εύφλεκτο…