Γιώργος Σκαφιδάς
Ο υπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων σεΐχης Αμπντουλάχ μπιν Ζαγέντ αλ Ναχιάν θα βρίσκεται σήμερα (Τρίτη, 14 Φεβρουαρίου) στις ΗΠΑ, για να συναντήσει από κοντά τον Αμερικανό ομόλογό του, Άντονι Μπλίνκεν. Ενδιαφέρουσα «λεπτομέρεια»: ο Εμιρατινός ΥΠΕΞ είχε μόλις πριν από δύο 24ωρα, την περασμένη Κυριακή, βρεθεί στη Δαμασκό, όπου είχε επαφές με τον Σύρο πρόεδρο Μπασάρ αλ Άσαντ. Η αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας στην κατεστραμμένη από τους σεισμούς της 6ης Φεβρουαρίου βορειοδυτική Συρία, βρέθηκε στο επίκεντρο της συνάντησης Ζαγέντ – Άσαντ. Το ίδιο θέμα αναμένεται, εκ των πραγμάτων, να βρεθεί και στο επίκεντρο της συνάντησης Ζαγέντ – Μπλίνκεν.
Επισκέψεις με νόημα
Ωστόσο, πέρα από την τρέχουσα συγκυρία του καταστροφικού σεισμού, τα Εμιράτα είναι μια από τις χώρες που διατηρούν ανοιχτούς διαύλους με την πλευρά Άσαντ. Ο Αμπντουλάχ μπιν Ζαγέντ αλ Ναχιάν είχε ταξιδέψει στη Δαμασκό τον περασμένο Ιανουάριο (του 2023) αλλά τον Νοέμβριο του 2021. Εκείνη η επίσκεψη του 2021 ήταν, μάλιστα, η πρώτη που πραγματοποιεί Εμιρατινός ΥΠΕΞ στην πρωτεύουσα της Συρίας μετά το 2011, χρονιά έναρξης του (εμφύλιου και δια αντιπροσώπων) πολέμου της Συρίας. Ο ίδιος ο Άσαντ μετέβη στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα τον Μάρτιο του 2022. Για την ιστορία, και η δική του επίσκεψη ήταν η πρώτη Σύρου προέδρου σε αραβική χώρα έπειτα από περισσότερα από δέκα χρόνια. Μάλιστα, όπως έγραφε ο Τσαρλς Λίστερ του Middle East Institute στο περιοδικό Foreign Policy τον περασμένο Σεπτέμβριο, το γεγονός εκείνης της επίσκεψης οι Αμερικανοί το είχαν πληροφορηθεί εκ των υστέρων, μέσω των social media, καθώς η εμιρατινή πλευρά δεν τους είχε ενημερώσει σχετικά. Όσο για την πρεσβεία των ΗΑΕ στη Δαμασκό, εκείνη έχει ξεκινήσει να επαναλειτουργεί ήδη από τον Δεκέμβριο του 2018.
Κινούμενη σε διαφορετική τροχιά από τους Εμιρατινούς, η διοίκηση Μπάιντεν έχει, από την πλευρά της, υπογραμμίσει ότι δεν επιθυμεί σε καμία περίπτωση την αποκατάσταση των δεσμών με το συριακό καθεστώς. Προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα, η Ουάσιγκτον δημοσίως αποθαρρύνει κάθε διεθνή «απόπειρα νομιμοποίησης» του Άσαντ μέσα από την αποκατάσταση δεσμών μαζί του.
Όσοι «προσέγγισαν» τη Δαμασκό
Ωστόσο, υπάρχουν χώρες «φίλοι» των ΗΠΑ, πέρα από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που έχουν αναπτύξει επαφές τα τελευταία χρόνια με τη Δαμασκό. Η Αλγερία, η Αίγυπτος, το Μπαχρέιν, το Ομάν, η Τουρκία του Ερντογάν, η Τυνησία και η Ιορδανία έχουν «προσεγγίσει» την πλευρά Άσαντ τα περασμένα χρόνια με ανάμικτα αποτελέσματα.
Ξεκινώντας από το 2017, η Ιορδανία (που στήριζε μέχρι τότε την πλευρά των ανταρτών στη Συρία) θα μετακινείτο πιο κοντά στο πλευρό του Μπασάρ αλ Άσαντ, με τις δύο πλευρές να προχωρούν στο άνοιγμα συνοριακών περασμάτων όπως του Νασίμπ το 2018 και να αποκαθιστούν μερικώς τις μεταξύ τους εμπορικές συναλλαγές, ενώ πολλοί ανακαλούν στη μνήμη ως ενδεικτική παρελθουσών διαθέσεων και εκείνη την τηλεφωνική συνομιλία που είχε ο Άσαντ με τον βασιλιά της Ιορδανίας τον Οκτώβριο του 2021.
Επαφές είχαμε, όμως, το τελευταίο διάστημα και στον άξονα Άγκυρας – Δαμασκού, με τους υπουργούς Άμυνας των δύο χωρών να συναντώνται μάλιστα τον Δεκέμβριο του 2022 στη Μόσχα, προετοιμάζοντας το έδαφος για μια φημολογούμενη – δυνητική συνάντηση Ερντογάν – Άσαντ.
Ο ρόλος Ρωσίας και Ιράν
Δώδεκα χρόνια έπειτα από την έναρξη του συριακού εμφυλίου το 2011, ο Μπασάρ αλ Άσαντ εξακολουθεί να διατηρεί υπό τον έλεγχό του όχι το σύνολο αλλά το μεγαλύτερο μέρος (περίπου το 65%) της Συρίας. Την παραμονή του στην εξουσία την οφείλει ωστόσο, κατά κοινή ομολογία, σε δύο χώρες: στη Ρωσία και στο Ιράν.
Από εκεί και πέρα, και παρά τη μερική αποκατάσταση των συριακών δεσμών με ορισμένες από τις αραβικές ηγεσίες τα τελευταία χρόνια, ο Άσαντ παραμένει… παρίας στα μάτια της διεθνούς κοινότητας και μάλλον απομονωμένος στη διεθνή σκηνή.
Διαφθορά και ναρκωτικά
Η Συρία ξεχωρίζει ως η δεύτερη πιο διεφθαρμένη χώρα παγκοσμίως (πάνω μόνο από τη Σομαλία) στην πιο πρόσφατη κατάταξη της Διεθνούς Διαφάνειας για το έτος 2022. Παράλληλα, παρουσιάζεται πια ως ναρκο-κράτος (narco-state), καθώς από εκεί προέρχονται ολοένα μεγαλύτερες ποσότητες ναρκωτικών: κυρίως χάπια Captagon.
«Το συριακό καθεστώς εκμεταλλεύεται το χάος του συνεχιζόμενου πολέμου για να χτίσει μια ακμάζουσα αυτοκρατορία ναρκωτικών», έγραφε τον περασμένο Οκτώβριο ο Σύρος δημοσιογράφος Taim Al-Hajj στον ιστοχώρο της δεξαμενής σκέψης Carnegie, υπενθυμίζοντας μάλιστα τα εκατομμύρια τέτοια χάπια συριακής προέλευσης που έχουν κατασχεθεί τα περασμένα χρόνια στην Ελλάδα από τις ελληνικές διωκτικές αρχές. (Ειρήσθω εν παρόδω, δεκάδες εκατομμύρια χάπια Captagon, προερχόμενα από τη Συρία, έχουν κατασχεθεί τα τελευταία χρόνια και στο έδαφος της Ιορδανίας.)
Χάπια Captagon (SANA via AP)
«Ποσότητα κατεργασμένης κάνναβης συνολικού βάρους 6 τόνων και 3 εκατομμύρια παραισθησιογόνα χάπια Captagon… εντόπισε το Λιμενικό στο φορτηγό πλοίο “Noka”. Πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες στα χρονικά κατασχέσεις ναρκωτικών από ελληνική διωκτική αρχή. Το υπό σημαία Συρίας φορτηγό πλοίο είχε αποπλεύσει από τη Λαττάκεια και, σύμφωνα με επίσημα έγγραφα που κατασχέθηκαν, είχε προορισμό το λιμάνι της Βεγγάζης», έγραφε η «Κ» τον Δεκέμβριο του 2018.
«Εκατομμύρια χάπια ναρκωτικών captagon, γνωστά και ως “το ναρκωτικό των τζιχαντιστών” – κατασχέθηκαν σε μια κοινή επιχείρηση από την τουρκική και την ελληνική αστυνομία στο λιμάνι του Πειραιά… Το κοντέινερ είχε ξεκινήσει από τη Λαττάκεια της Συρίας με προορισμό το Ντουμπάι αλλά, για να μην κινήσει υποψίες, θα έκανε ένα μεγάλο δρομολόγιο μέσω Ελλάδας και Κροατίας», διαβάζουμε σε μεταγενέστερο δημοσίευμα της «Κ», με ημερομηνία Ιανουαρίου του 2019.
Ακριβώς τέσσερα χρόνια μετά, τα βλέμματα της διεθνούς κοινότητας στρέφονται εκ νέου στη Συρία, αυτήν τη φορά λόγω του καταστροφικού σεισμού της 6ης Φεβρουαρίου, που έχει αφήσει πίσω χιλιάδες νεκρούς, εκατοντάδες χιλιάδες εκτοπισμένους και τεράστιες καταστροφές… σε μια χώρα με ήδη πολύ μεγάλες κι ανοιχτές πληγές.
Οι διαδρομές της ανθρωπιστικής βοήθειας
Πώς θα φτάσει η ανθρωπιστική βοήθεια στα εδάφη της κατεστραμμένης από τον Εγκέλαδο Συρίας; Αυτό ήταν και εξακολουθεί να είναι το ζήτημα με το οποίο βρέθηκε αντιμέτωπη η διεθνής κοινότητα στο απόηχο των σεισμικών δονήσεων της 6ης Φεβρουαρίου. Τις πρώτες πέντε ημέρες έπειτα από το χτύπημα του Εγκέλαδου, ουσιαστική βοήθεια στη Συρία δεν είχε φτάσει, καθώς υπήρχαν διαφωνίες αναφορικά με την πορεία που θα ακολουθούσε αυτή η βοήθεια ώσπου να καταλήξει στα χέρια των πληγέντων.
«Θα ήταν ειρωνικό, αν όχι και αντιπαραγωγικό συνάμα, για εμάς να απευθυνθούμε σε μια κυβέρνηση που έχει υποβάλει τον λαό της σε τόσα δεινά τα τελευταία δώδεκα χρόνια, εξαπολύοντας επιθέσεις με χημικά εναντίον των πολιτών της και σφαγιάζοντάς τους…», δήλωσε προ ημερών ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Νεντ Πράις, επιχειρώντας να εξηγήσει γιατί η Ουάσιγκτον αρνείται να συνεργαστεί με την πλευρά Άσαντ για την παράδοση ανθρωπιστικής βοήθειας στη Συρία. Σημειώνεται ότι οι Αμερικανοί, όπως και οι υπόλοιποι δυτικοί, παρουσιάζονται διατεθειμένοι μεν να στείλουν ανθρωπιστική βοήθεια στη Συρία αλλά μόνο μέσα από διαύλους όπως είναι εκείνοι του ΟΗΕ και των ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στο συριακό έδαφος.
Ο Μπασάρ αλ Άσαντ στις πληγείσες από τον σεισμό περιοχές στο Χαλέπι (SANA via AP)
Η πλευρά του Μπασάρ αλ Άσαντ ζητά ωστόσο, στον αντίποδα, το μεγαλύτερο μέρος της δυτικής βοήθειας να περάσει πρώτα από τη Δαμασκό (και όχι μέσα από τα σύνορα της Τουρκίας, όπως γίνεται επί του παρόντος) και εν συνεχεία να διανεμηθεί στις πληγείσες περιοχές από την ίδια.
Περιοχές ελέγχου και σύνορα
Οι δυνάμεις του Άσαντ δεν ελέγχουν, όμως, το σύνολο των εδαφών της Συρίας. Υπάρχουν περιοχές στα βόρεια και ανατολικά που ελέγχονται από τους Κούρδους, περιοχές στα βόρεια και δυτικά που ελέγχονται από την Τουρκία, και περιοχές στα βορειοδυτικά (κοντά στις «τουρκικές») που ελέγχονται από αντάρτες στις τάξεις των οποίων υπάρχουν όμως και ακραίοι ισλαμιστές (της Hayat Tahrir al-Sham – HTS).
Οι περιοχές ελέγχου εντός της Συρίας όπως είχαν διαμορφωθεί στα τέλη του 2019. Έκτοτε, δεν έχουν αλλάξει πολλά / Πηγή: the New York Times
«Για να καταλάβουμε ποιος ελέγχει τι στη Συρία, είναι κρίσιμο να δούμε τον έλεγχο των συνόρων επειδή είναι δείκτης κυριαρχίας και προβολής περιφερειακής ισχύος. Σήμερα, ο συριακός στρατός ελέγχει άμεσα μόνο το 15% των συνόρων της χώρας, βασικά το τμήμα που χωρίζει τη Συρία από την Ιορδανία και ένα μικρό μέρος των συνόρων στο βόρειο Λίβανο», δήλωνε προ διετίας ο Fabrice Balanche (University of Lyon 2, The Washington Institute) μιλώντας στο δίκτυο FRANCE 24, υποστηρίζοντας ότι ο Άσαντ έχει μεν επιβιώσει στην εξουσία της Συρίας αλλά ως «προτεκτοράτο» των Ρώσων (που διατηρούν επισήμως στρατιωτικές βάσεις στη Συρία και ελέγχουν τον εναέριο χώρο της) και των Ιρανών (που φέρονται ανεπισήμως να διατηρούν proxies σε συνολικά εκατοντάδες σημεία στον συριακό νότο, με αιχμή τη Χεζμπολάχ και όχι μόνο).
Οι περιοχές που «ένιωσαν» τον σεισμό στη Συρία / Πηγή: the New York Times
Θα μπορούσε, άραγε, αυτός ο πρόσφατος καταστροφικός σεισμός να λειτουργήσει ως «ευκαιρία» για τον ίδιο τον Άσαντ, επιτρέποντάς του να ενισχύσει τη διαπραγματευτική του ισχύ έναντι της διεθνούς κοινότητας… να βγει από την απομόνωση… να χτίσει προφίλ υπεύθυνου ηγέτη στη διεθνή σκηνή; Ναι, υπάρχει μια κάποια ευκαιρία για τον Άσαντ μέσα στην τρέχουσα κρίση, λέει ο Aron Lund (Century Foundation) στο πρακτορείο Reuters, εκτιμώντας ωστόσο ότι το συριακό καθεστώς είναι πολύ «άκαμπτο» για να μπορέσει να αλλάξει γραμμή και προφίλ. Από την άλλη πλευρά βέβαια, «άκαμπτες» είναι και οι δυνάμεις που στηρίζουν επί του παρόντος τη Δαμασκό, είτε πρόκειται για τους Ρώσους είτε για τους Ιρανούς, με το «αμετακίνητο» μάλιστα των θέσεών τους να ενισχύεται στην σκιά των τελευταίων μεγάλων – και ενισχυτικών της πόλωσης – εξελίξεων (του πολέμου στην Ουκρανία από τη μία πλευρά και των επεισοδιακών διαδηλώσεων εντός του Ιράν μετά τον θάνατο της Μαχσά Αμινί από την άλλη).
Ο ίδιος ο Άσαντ πάντως, υποκύπτοντας στις δυτικές πιέσεις αλλά και στις ανάγκες των ιδίων των σεισμόπληκτων που χρήζουν άμεσης ανταπόκρισης, συμφώνησε – παρά τις αρχικές του ενστάσεις – να ανοίξουν άλλα δύο συνοριακά περάσματα μεταξύ Τουρκίας και Συρίας – άρα συνολικά τρία, καθώς ανοικτό ήταν μέχρι πρότινος μόνο ένα – για ένα διάστημα τριών μηνών… και έπειτα βλέπουμε.
(Οι δυνάμεις του Άσαντ μπορεί να μην ελέγχουν αυτές τις περιοχές στα σύνορα με την Τουρκία αλλά με αυτήν την κίνηση το συριακό καθεστώς επιτρέπει την αποστολή βοήθειας εκεί από τον ΟΗΕ μέσω των συνοριακών περασμάτων που μόλις άνοιξαν χωρίς να χρειάζεται να προηγηθεί κάποιο νέο ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.)
«Το ερώτημα είναι τώρα είναι τι θα μπορούσε να ζητήσει ο Άσαντ ως αντάλλαγμα για αυτήν του την κίνηση», σημειώνει σε ανάλυσή του το πρακτορείο Reuters, βλέποντας ένα «διπλωματικό παιχνίδι» να παίζεται επί του παρόντος γύρω από την ανθρωπιστική κρίση στη Συρία.
