Kathimerini.gr
Γιάννης Παλαιολόγος
Πρώτα το σοκ. Και μετά η ανησυχία. Σαστισμένη είναι η κοινότητα των 56.800 κατοίκων της αχανούς Γροιλανδίας. Οι «αρπακτικές» διαθέσεις που εξέφρασε ο Ντόναλντ Τραμπ για το νησί των 2,17 εκατ. τετραγωνικών χιλιομέτρων, το οποίο δήλωσε ότι επιθυμεί να προσαρτήσει στις ΗΠΑ, έχουν ταράξει τον ήρεμο αρκτικό βίο. Ο πρωθυπουργός του αυτόνομου νησιού που ανήκει στη Δανία, Μούτε Eγκεντε, δήλωσε έτοιμος να συνομιλήσει με τον Ντόναλντ Τραμπ περί εμβάθυνσης των σχέσεων των δύο πλευρών, ειδικά στον αμυντικό τομέα και στις εξορύξεις ορυκτών, διαμηνύοντας όμως ταυτόχρονα ότι «δεν θέλουμε να γίνουμε Αμερικανοί».
«Δεν μου άρεσε καθόλου να βλέπω άτομα με καπέλα MAGA να κυκλοφορούν στο Νουκ και να μοιράζουν καπέλα και χαρτονομίσματα των 100 δολαρίων. Πρόκειται για αθλιότητες!»
«Πραγματικά δεν ξέρουμε περί τίνος πρόκειται, πέρα φυσικά από το γεγονός ότι η Γροιλανδία είναι σημαντική για την άμυνα των Ηνωμένων Πολιτειών», λέει στην «Κ» ο Κούπικ Κλάιστ, που υπηρέτησε μεταξύ του 2009-2013 ως πρωθυπουργός της αυτόνομης Γροιλανδίας. «Αλλά πάντα ήταν σημαντική, τουλάχιστον στη διάρκεια της δικής μου ζωής», συμπληρώνει ο 66χρονος Γροιλανδός πολιτικός, ο οποίος είναι μέλος του κοινοβουλίου της Γροιλανδίας από το 2002 και ήταν και βουλευτής του δανικού κοινοβουλίου μεταξύ 2001-2007. «Επιπλέον, οι αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις ήδη έχουν πρόσβαση στη Γροιλανδία».
Τον ρωτάω πώς του φάνηκε η επίσκεψη του Ντον Τζούνιορ, γιου του Τραμπ, και των παρατρεχάμενών του στο Νουκ, την πρωτεύουσα του νησιού, με ένα αεροπλάνο με ένα τεράστιο logo με το όνομα «Trump» στο πλάι.
«Ηταν ένα επικοινωνιακό τέχνασμα», λέει ο Κλάιστ. «Γύρισαν κάποια βίντεο και τα μετέδωσαν ανά τον κόσμο. Δεν μου άρεσε καθόλου να βλέπω άτομα με καπέλα MAGA να κυκλοφορούν στο Νουκ και να μοιράζουν καπέλα και χαρτονομίσματα των 100 δολαρίων. Ακουσα ότι χτυπούσαν και σε πόρτες ανθρώπων για να τους τα δώσουν. Πρόκειται για αθλιότητες!».
Ο φαλαινοκυνηγό
Πριν από πεντέμισι χρόνια, τον Ιούνιο του 2019, βρέθηκα για ένα δεκαπενθήμερο σχεδόν στο απόκοσμα όμορφο αυτό μέρος, συμπεριλαμβανομένης μιας εβδομάδας στο Κάανακ, έναν από τους βορειότερους οικισμούς, στον 77ο παράλληλο. Εκεί γνωρίστηκα με τον Μαντς Ολε Κρίστιανσεν, έναν 52χρονο Ινουίτ και κυνηγό φαλαινών Ναρβάλ. Τον συνόδευσα όταν πήγε να ταΐσει τα σκυλιά του (το γεύμα ήταν θαλάσσιος ελέφαντας), τον βοήθησα να σπρώξει το ταχύπλοό του προς τα ραγδαία διευρυνόμενα ρήγματα στον θαλάσσιο πάγο (όσο ήμουν εκεί, το φιορδ που χωρίζει τη Γροιλανδία από τον Καναδά μεταμορφώθηκε από εντελώς παγωμένη σε ανοιχτή θάλασσα), τον άκουσα να τραγουδάει και να παίζει κιθάρα στο γυμναστήριο του χωριού στους εορτασμούς για την Εθνική Ημέρα της Γροιλανδίας.
Ο Κρίστιανσεν είχε γεννηθεί στη Νότια Γροιλανδία. Σε πολύ μικρή ηλικία η μητέρα του παντρεύτηκε έναν φημισμένο κυνηγό και πολιτικό παράγοντα από το Κάανακ, ο οποίος είχε πρωτοστατήσει στον αγώνα για αποζημιώσεις των ιθαγενών μετά την αναγκαστική τους μετεγκατάσταση το 1953 από το Τούλε (Θούλη), περίπου 200 χλμ. νοτιότερα, ώστε να ανεγερθεί εκεί μια βάση της αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας, που λειτουργεί έως σήμερα.
Αποικιοκρατικές συμπεριφορές σαν κι αυτή ενίσχυσαν το κίνημα για ανεξαρτησία της Γροιλανδίας. Εως το 1953 το νησί ήταν δανική αποικία· τη χρονιά εκείνη προσαρτήθηκε στο Βασίλειο της Δανίας. Η σχέση των δύο έκτοτε έχει υπάρξει προβληματική, με την Κοπεγχάγη να αποτυγχάνει σε μεγάλο βαθμό να αναβαθμίσει το βιοτικό επίπεδο των Ινουίτ, που αποτελούν το 90% του πληθυσμού τη Γροιλανδίας, παρ’ ότι παρέχει τα 2/3 του προϋπολογισμού της.
Τριάντα ένα χρόνια πριν από το Brexit, η Γροιλανδία είχε γίνει η πρώτη περιοχή που αποχώρησε από την ευρωπαϊκή οικογένεια – κυρίως λόγω ανησυχιών για τις επιπτώσεις της κοινής πολιτικής στον αλιευτικό κλάδο της Γροιλανδίας, αλλά και λόγω της αίσθησης ότι οι Βρυξέλλες ήταν μία απόμακρη, ξένη αρχή, που θύμιζε τα αρνητικά της δανικής αποικιοκρατίας. Εχοντας γίνει μέλος της ΕΟΚ ως μέρος της Δανίας το 1973, οι Γροιλανδοί το 1982 είχαν ψηφίσει σε συμβουλευτικού χαρακτήρα δημοψήφισμα υπέρ της εξόδου, με ποσοστό 52% (το ίδιο με το ποσοστό του Leave στη Βρετανία). Είχε προηγηθεί η εισαγωγή του καθεστώτος της αυτονομίας –home rule– το 1979.
Η έξοδος από την ΕΟΚ ολοκληρώθηκε τυπικά το 1985. Αμυντικά, ωστόσο, η Γροιλανδία παραμένει ενταγμένη στις δομές του ΝΑΤΟ. Η γεωγραφική της θέση τής προσέδιδε τεράστια στρατηγική σημασία. Επί Ψυχρού Πολέμου, η βάση της Θούλης ήταν ζωτική για την αντιπυραυλική άμυνα των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και για την παρακολούθηση του Διαστήματος.
Η περίοδος αυτή περιλαμβάνει ένα σκοτεινό κεφάλαιο, που ρίχνει ακόμη τη σκιά του στις σχέσεις με τις ΗΠΑ: το 1968, ένα αμερικανικό βομβαρδιστικό τύπου B-52 συνετρίβη στον πάγο δίπλα στη βάση της Θούλης, με αποτέλεσμα ραδιενεργό υλικό από τέσσερις βόμβες υδρογόνου που μετέφερε να απελευθερωθεί και να ρυπάνει τη θαλάσσια περιοχή. Δεκαετίες αργότερα, το 1995, αποκαλύφθηκε ότι η Κοπεγχάγη είχε συμφωνήσει με τη Ουάσιγκτον για την τοποθέτηση πυρηνικών όπλων στη Γροιλανδία, κατά παράβαση της σχετικής πολιτικής (nuclear-free) που είχε υιοθετήσει η Δανία τo 1957.
Αναθέρμανση
Η αμερικανική στρατιωτική παρουσία στη Γροιλανδία μειώθηκε σημαντικά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Η βάση της Θούλης (πλέον ονομάζεται Pittufik Space Base) είναι πλέον η μοναδική των Αμερικανών στο νησί. Ωστόσο, την τελευταία 15ετία, το ενδιαφέρον της Ουάσιγκτον έχει αναζωογονηθεί. Μιλώντας στο Politico το 2019, ο Ουόλτερ Μπέρμπρικ, ιδρυτικός διευθυντής του Arctic Studies Group στο Κολέγιο Ναυτικού Πολέμου των ΗΠΑ, είπε: «Οποιος ελέγχει τη Γροιλανδία, ελέγχει την Αρκτική. Είναι η πιο σημαντική στρατηγική τοποθεσία στην Αρκτική και ίσως στον κόσμο».
Σύμφωνα με το Reuters, από το 2006 και μετά έχουν καταγραφεί πολλά περιστατικά εισόδου ξένων πλοίων στα χωρικά ύδατα της Γροιλανδίας χωρίς να έχουν τηρηθεί τα απαιτούμενα πρωτόκολλα, αναδεικνύοντας την αδυναμία του Ναυτικού της Δανίας να περιπολήσει μια ακτογραμμή που φτάνει τα 44.000 χιλιόμετρα.
Οταν είχαμε επικοινωνήσει για πρώτη φορά, το 2019, ο Κλάιστ μου είχε πει ότι ο φόβος της Δύσης περί κινεζικής παρουσίας στη Γροιλανδία ήταν «κάπως υπερβολικός», αλλά ότι η σωστή απάντηση θα ήταν αύξηση των επενδύσεων των δυτικών χωρών στο νησί. Τον ρώτησα αν έχουν αλλάξει τα πράγματα από τότε. «Οχι, παραμένουν τα ίδια. Δεν έχουν υπάρξει επενδύσεις από τις δυτικές χώρες, ούτε έχει αυξηθεί η παρουσία της Κίνας. Ελπίζω τουλάχιστον το ενδιαφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών να αφυπνίσει τους Ευρωπαίους», κατέληξε.
«Πολιορκία» που κρατάει 157 χρόνια
1868
Λίγο αφότου αγόρασε την Αλάσκα από τους Ρώσους για 7,2 εκατ. δολάρια, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Ουίλιαμ Σούαρντ κάνει μια πρώτη απόπειρα εξαγοράς της Γροιλανδίας και της Ισλανδίας έναντι 5,5 εκατ. δολαρίων· η συμφωνία δεν προχώρησε, λόγω της αρνητικής στάσης του Κογκρέσου.
1946
Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μετά την κατάληψη της Δανίας από τους ναζί, οι αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις έθεσαν υπό την κατοχή τους τη Γροιλανδία. Αμέσως μετά το τέλος του Πολέμου, το αμερικανικό γενικό επιτελείο χαρακτήρισε τη Γροιλανδία και την Ισλανδία ως δύο από τις τρεις ζωτικές τοποθεσίες για διεθνείς αμερικανικές βάσεις. Την ίδια χρονιά, ο πρόεδρος Τρούμαν πρόσφερε 100 εκατ. δολάρια σε χρυσές ράβδους για τη Γροιλανδία· οι Δανοί απέρριψαν την προσφορά.
1951
Με τη Συμφωνία για την Αμυνα της Γροιλανδίας οι Δανοί έδωσαν στη Ουάσιγκτον ουσιαστικά ελεύθερη πρόσβαση στο νησί. Το 1953 στο Τούλε (Θούλη) ανεγείρεται μια βάση της αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας, που λειτουργεί έως σήμερα.
1968
Ενα αμερικανικό βομβαρδιστικό τύπου B-52 συντρίβεται στον πάγο δίπλα στη βάση της Θούλης, με αποτέλεσμα ραδιενεργό υλικό από τέσσερις βόμβες υδρογόνου που μετέφερε να απελευθερωθεί και να ρυπάνει τη θαλάσσια περιοχή.
Αλήθειες και μύθοι για τον ορυκτό πλούτο
Τα αποθέματα σπάνιων γαιών, πετρελαίου, ουρανίου, χρυσού, ασημιού και άλλων πολύτιμων μετάλλων, δυνητικά πιο εύκολα προσβάσιμα με το λιώσιμο των πάγων, έχουν συμβάλει κι αυτά στη μετατροπή της Γροιλανδίας σε «μήλον της Εριδος» μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Ωστόσο, όπως έγραφε αυτήν την εβδομάδα στη στήλη του στο Bloomberg ο Χαβιέ Μπλας, ειδικός σε θέματα εμπορευμάτων, η ιδέα ότι η Γροιλανδία μπορεί να αποτελέσει πηγή σημαντικών ποσοτήτων των ζωτικών αυτών ορυκτών είναι «απόλυτη ανοησία».
Παραπέμποντας σε σχετική δανική γεωλογική μελέτη του 2023, ο Μπλας σημείωσε ότι υπάρχουν τουλάχιστον 50 τοποθεσίες με δυνητικά μεγάλα αποθέματα πολύτιμων ορυκτών, αλλά περισσότερες από τις μισές βρίσκονται βορείως του Αρκτικού Κύκλου, γεγονός που καθιστά την αξιοποίησή τους «πολύ δύσκολη και ακριβή, αν όχι αδύνατη». Τα περισσότερα νοτιότερα σημεία εκτιμάται ότι έχουν μικρά αποθέματα (μία εξαίρεση είναι το κοίτασμα σπάνιων γαιών στο Tanbreez). Το συμπέρασμα της μελέτης είναι ότι η Γροιλανδία έχει πολύ μικρή πιθανότητα εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων αυτών, εξαιτίας του εξαιρετικά υψηλού κόστους παραγωγής. Το 2021, άλλωστε, η σημερινή κυβέρνηση της Γροιλανδίας απαγόρευσε τις νέες εξορύξεις για πετρέλαιο και αέριο, εξαιτίας του πολύ υψηλού περιβαλλοντικού κόστους.
Γράφοντας στα τέλη Νοεμβρίου στη Wall Street Journal, ο Αλεξάντερ Γκρέι, προσωπάρχης του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ μεταξύ 2019-21, εξηγούσε τι θα σήμαινε η ανεξαρτητοποίηση της Γροιλανδίας, η οποία δεν διαθέτει ένοπλες δυνάμεις, στην τρέχουσα συγκυρία.
Γεωπολιτικές βλέψεις
«Η Ρωσία και η Κίνα απειλούν το status quo στην Αρκτική», έγραψε. «Η Μόσχα διεκδικεί σημαντικά κομμάτια της Αρκτικής Θάλασσας, συμπεριλαμβανομένων και εντός της ΑΟΖ της Γροιλανδίας. Ρωσικά ερευνητικά πλοία έχουν εισέλθει στα ύδατα της Γροιλανδίας και η Ρωσία επεκτείνει τις αρκτικές της βάσεις και τον ισχυρό στόλο παγοθραυστικών που διαθέτει. Η Κίνα έχει αυτοαναγορευθεί “οιονεί αρκτικό κράτος”, έχει δημιουργήσει ένα ναυτιλιακό δίκτυο που αποκαλείται “πολικός δρόμος του μεταξιού” για να συνδέσει τις κοινότητες της Αρκτικής με την οικονομική και πολιτική ατζέντα του Πεκίνου και έχει χτίσει τον δικό της στόλο παγοθραυστικών».
