Kathimerini.gr
Ρουμπίνα Σπάθη
Τον Φεβρουάριο του 2018 ένα δεξαμενόπλοιο, το «Eduard Toll», που μάλλον θα μείνει στην Ιστορία, κατόρθωσε να διασχίσει την Αρκτική χωρίς παγοθραυστικό μέσα στην καρδιά του χειμώνα εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και της ανόδου της θερμοκρασίας του πλανήτη που λιώνει τους πάγους. Αν και ίσως δεν έγινε άμεσα αντιληπτή η ιστορική σημασία της εξέλιξης, είναι σαφές πως η πορεία του σηματοδότησε την έναρξη μιας νέας εποχής, που θα καταστήσει οικονομικά εκμεταλλεύσιμη τη μέχρι προσφάτως πιο αφιλόξενη περιοχή του πλανήτη. Περίπου έναν χρόνο μετά, στη διάρκεια της πρώτης θητείας του στον Λευκό Οίκο, το 2019, ο Ντόναλντ Τραμπ υπέβαλε για πρώτη φορά πρόταση να εξαγοράσει τη Γροιλανδία από τη Δανία, της οποίας αποτελεί αυτοδιοικούμενη περιοχή.
Η πρόταση αντιμετωπίστηκε τότε με θυμηδία, αν και για όσους γνωρίζουν κάπως την ιστορία της υπερδύναμης δεν ήταν τόσο πρωτοφανής, καθώς η επέκταση των Ηνωμένων Πολιτειών έχει επανειλημμένως επιτευχθεί με την αγορά ολόκληρων πολιτειών. Σήμερα, έξι χρόνια μετά, ο Τραμπ επιστρέφει στον Λευκό Οίκο ενισχυμένος από κάθε άποψη και εμφανώς πιο επιθετικός τόσο ως προς το πρόταγμά του «πρώτα η Αμερική» όσο και ως προς τις προθέσεις του. Θέτει ξαφνικά στο στόχαστρό του αυτή την αυτοδιοικούμενη περιοχή της Δανίας μέσα στους πάγους της αφιλόξενης Αρκτικής, που στο μεγαλύτερο μέρος της δεν διαθέτει ούτε καν οδικό δίκτυο. Και όχι μόνον. Με εξίσου επιθετικό τρόπο διεκδικεί τη διώρυγα, που η υπερδύναμη παραχώρησε προ εικοσιπενταετίας στον Παναμά, με υπογραφή του τότε προέδρου της. Πιο διεκδικητικός και πιο απρόβλεπτος από ποτέ, ο Ντόναλντ Τραμπ δηλώνει αποφασισμένος να χρησιμοποιήσει ακόμη και στρατιωτική βία για να προσαρτήσει στις ΗΠΑ την παγωμένη Γροιλανδία, με την οποία οι ΗΠΑ έχουν υπογράψει από το 1951 συμφωνία ότι θα την προστατέψουν σε περίπτωση εξωτερικής επίθεσης, αλλά και αποφασισμένος να ανακτήσει με κάθε τρόπο τον έλεγχο της διώρυγας του Παναμά. Εν ολίγοις εκφράζει την πρόθεση να παραβιάσει εθνικές κυριαρχίες και να αναιρέσει την υπογραφή τού προσφάτως αποθανόντος Τζίμι Κάρτερ, που παραχώρησε τη διώρυγα στον Παναμά με συμφωνία το 1977, αλλά και του Χάρι Τρούμαν, που το 1951 υπέγραψε συμφωνία με τη Γροιλανδία. Και πιθανώς γεννά ερωτήματα ακόμη και στους ίδιους τους Αμερικανούς.
Με διακηρυγμένο στόχο του Ντόναλντ Τραμπ την περαιτέρω κλιμάκωση του εμπορικού πολέμου, ιδιαιτέρως κατά της Κίνας, και την αντιπαλότητα ανάμεσα στις δύο μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη να έχει προ πολλού κλιμακωθεί και να οδεύει διαρκώς κλιμακούμενη, η στρατηγική σημασία της Γροιλανδίας για την υπερδύναμη είναι τεράστια, όχι μόνον με γεωπολιτικούς αλλά και με οικονομικούς όρους.
Η αντιπαράθεση με την Κίνα εγκυμονεί τεράστιους κινδύνους για την παγκόσμια οικονομία, που είναι σε καθοριστικό βαθμό εξαρτημένη από τα μέταλλα και τις πρώτες ύλες της, συμπεριλαμβανομένων των σπάνιων γαιών, και η Γροιλανδία θα μπορούσε να προσφέρει μοναδική διέξοδο στο δίλημμα.
Η δεύτερη οικονομία στον κόσμο έχει σχεδόν παγκόσμιο μονοπώλιο στις σπάνιες γαίες, ελέγχει το 70% της παγκόσμιας παραγωγής τους και το 90% της επεξεργασίας τους και ήδη έχει από τον Δεκέμβριο απαγορεύσει τις εξαγωγές γαλλίου, γερμανίου και αντιμονίου. Στοιχεία του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών φέρουν, όμως, τη Γροιλανδία να έχει στο υπέδαφός της το μεγαλύτερο κοίτασμα σπάνιων γαιών στον κόσμο εκτός Κίνας, κατά προσέγγιση 52 δισ. βαρέλια πετρελαίου και τουλάχιστον 43 από τα 50 μέταλλα που έχει χαρακτηρίσει «στρατηγικής σημασίας».
Από γεωπολιτικής άποψης, άλλωστε, η θέση της Γροιλανδίας είναι άκρως στρατηγική, καθώς βρίσκεται στα βορειοανατολικά του Καναδά, ανάμεσα στις ΗΠΑ, στη Ρωσία και την Ευρώπη, σε μια εξαιρετικής στρατηγικής σημασίας περιοχή, σε μια περίοδο στην οποία προβάλλουν αξιώσεις στην Αρκτική όλες οι μεγάλες δυνάμεις. Ως εκ τούτου αντιμετωπίζεται από την Ουάσιγκτον ως καίριας σημασίας για την εθνική τους ασφάλεια από τον 19ο αιώνα και διάφορες κυβερνήσεις έχουν εξετάσει την προσάρτησή της. Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, άλλωστε, η Ουάσιγκτον έστειλε στρατεύματα στη Γροιλανδία όταν ο στρατός της χιτλερικής Γερμανίας κατέλαβε τη Δανία. Οι ΗΠΑ έχουν μεριμνήσει, άλλωστε, προ πολλού να διαθέτουν διαστημικό σταθμό στη Γροιλανδία, ο οποίος τους δίνει τη δυνατότητα να παρακολουθούν τις κινήσεις των γεωπολιτικών τους ανταγωνιστών ή αντιπάλων και να αποτρέψουν επιθέσεις.
Οπως επισήμαναν ορισμένοι πολιτικοί αναλυτές, η διεκδίκηση του Τραμπ στη Γροιλανδία μπορεί να ιδωθεί ως μια επικαιροποιημένη εκδοχή του δόγματος Μονρόε, που ανέπτυξε τη δεκαετία του 1820 ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Τζέιμς Μονρόε και υπαγορεύει την προστασία του δυτικού ημισφαιρίου και των γειτονικών στις ΗΠΑ περιοχών από την εισβολή ξένων δυνάμεων. Αν, όμως, ο Τραμπ κατορθώσει να αγοράσει τη Γροιλανδία, θα πρόκειται μάλλον για την πιο επιτυχημένη επιχειρηματική συμφωνία της Ιστορίας ή τουλάχιστον του αιώνα μας.
Κόντρα με την Κίνα για τον έλεγχο της διώρυγας
Από μια άποψη μπορεί κανείς να θεωρήσει λογική την αξίωση του Τραμπ σε ό,τι αφορά τη διώρυγα του Παναμά έστω και αν την έχει παραχωρήσει στον Παναμά προκάτοχός του πριν από 25 χρόνια περίπου. Πρόκειται για έργο που έχει χαρακτηριστεί «θαύμα της μηχανικής», αλλά που κατασκεύασαν οι ΗΠΑ στις αρχές του 20ού αιώνα και συγκεκριμένα από το 1904 έως το 1914. Για το διεθνές εμπόριο και προπαντός για τις εμπορικές συναλλαγές των ΗΠΑ είναι καθοριστικής σημασίας, καθώς συντομεύει τη διαδρομή των εμπορικών πλοίων ανάμεσα στον Ειρηνικό Ωκεανό και την Καραϊβική και περιορίζει δραματικά τη διάρκεια και επομένως και το κόστος των ταξιδιών από τα εμπορικά λιμάνια της Ασίας προς τις ανατολικές ΗΠΑ. Σήμερα διέρχεται από τη διώρυγα περίπου το 40% των αμερικανικών εμπορικών πλοίων μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων.
Γι’ αυτό και όταν το 2023 παρουσιάστηκε λειτουργικό πρόβλημα εξαιτίας της ανεπάρκειας υδάτων και χρονικά συνέπεσε με τις επιθέσεις των ανταρτών Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα και τη μείωση της κίνησης εμπορικών πλοίων από τη διώρυγα του Σουέζ, ήταν άμεσος ο αντίκτυπος στο κόστος των ναύλων και κατά συνέπεια στο διεθνές εμπόριο και στις τιμές διεθνώς. Δεδομένου ότι η διώρυγα ήταν αμερικανικό έργο, μετά την ολοκλήρωσή του και για πολλές δεκαετίες το διαχειρίζονταν οι αμερικανικές αρχές με αποτέλεσμα να προκαλούνται διαρκώς τριβές με τον Παναμά. Το 1970, οι δύο πλευρές υπέγραψαν συνθήκη με την οποία συμφώνησαν να διασφαλίσουν από κοινού την ουδετερότητα της διώρυγας, ενώ η αμερικανική κυβέρνηση δεσμεύθηκε να παραχωρήσει τελικά τον έλεγχο της διώρυγας στον Παναμά όπως και έκανε, άλλωστε, το 1999. Εκτοτε τη διαχείριση της διώρυγας έχει η αρμόδια αρχή του Παναμά, η οποία καρπούται και τα συνήθως ιλιγγιώδη έσοδα από την έλευση των πλοίων όπως τα 4,97 δισ. δολ. στα οποία ανήλθαν τα έσοδά της το 2023, μολονότι είχε μειωθεί η κίνηση των πλοίων λόγω της ανεπάρκειας υδάτων.
Ο Τραμπ υποστηρίζει πως η υπερδύναμη χρειάζεται τη διώρυγα για λόγους «οικονομικής ασφάλειας», ενώ κατηγορεί τον Παναμά ότι παρά τη συμφωνία για ουδετερότητα έχει επιτρέψει «να διαχειρίζεται τη διώρυγα η Κίνα». Κι ενώ η κυβέρνηση του Παναμά επιμένει σε όλους τους τόνους ότι δεν ισχύει κάτι τέτοιο, ο Τραμπ συνεχίζει να επαναλαμβάνει, «εμείς παραχωρήσαμε τη διώρυγα του Παναμά στον Παναμά, δεν την δώσαμε στην Κίνα, αλλά ο Παναμάς καταχράστηκε το δώρο μας που δεν έπρεπε να έχει δοθεί ποτέ».
Λόγοι εθνικής ασφάλειας
Με βασικό επιχείρημα ότι οι ΗΠΑ χρειάζονται τη Γροιλανδία «για λόγους εθνικής ασφάλειας», ο Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε στις αρχές της εβδομάδας ότι ζητούμενο γι’ αυτόν είναι «να προστατεύσουμε τον ελεύθερο κόσμο γιατί, κοιτάξτε, δεν χρειάζεστε κιάλια, βλέπετε πλοία της Κίνας παντού, βλέπετε πλοία της Ρωσίας παντού, δεν θα το αφήσουμε αυτό, δεν θα το αφήσουμε αυτό».
40% των αμερικανικών πλοίων μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων περνούν από τη Διώρυγα του Παναμά.
Διεκδικούν εποπτικό ρόλο
Εξηγώντας τα κίνητρα της Ουάσιγκτον στη διεκδίκηση της Γροιλανδίας, ο Φρανκ Σέζερσεν, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, επισήμανε πως «οι Αμερικανοί θέλουν να εποπτεύουν κινήσεις άλλων χωρών στη Γροιλανδία επειδή είναι εξαιρετικής σημασίας για θέματα ασφαλείας και επομένως οποιαδήποτε επένδυση ή δραστηριότητα μπορεί να αποτελεί απειλή για τις ΗΠΑ».
1,3% μόνον των παγκόσμιων αποθεμάτων σπάνιων γαιών είναι στις ΗΠΑ, ενώ στην Κίνα πάνω από το 70%.
Τα αποθέματα μετάλλων
Υπογραμμίζοντας τη σημασία που έχει ο ορυκτός πλούτος της Γροιλανδίας για τις ΗΠΑ, ο Χοσέ Φερνάντες, υφυπουργός στο αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών, τόνισε πως η αυτόνομη αυτή περιοχή «έχει ελάχιστα αναπτύξει και εκμεταλλευθεί τα αποθέματα μετάλλων, συμπεριλαμβανομένων των σπάνιων γαιών που βρίσκονται στο υπέδαφός της».
