Τίμοθι Γκάρτον Ας
Υπάρχουν δραστηριότητες στις οποίες μπορούν να κερδίσουν και οι δύο πλευρές. Ο πόλεμος δεν είναι μία από αυτές. Σε αυτόν τον πόλεμο, η έκβαση θα είναι είτε υπέρ της Ουκρανίας είτε υπέρ της Ρωσίας. Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Ουκρανίας, Ντμίτρο Κουλέμπα, τονίζει χωρίς περιστροφές ότι, εάν δεν αλλάξει η τρέχουσα πορεία, «θα χάσουμε αυτόν τον πόλεμο».
Το καλό σενάριο
Για να είμαστε ξεκάθαροι: αυτό μπορεί ακόμα να αποτραπεί. Ας υποθέσουμε ότι τα περίπου τέσσερα πέμπτα της ουκρανικής επικράτειας που παραμένουν υπό τον έλεγχο του Κιέβου εξασφαλίζουν στρατιωτική στήριξη από τη Δύση, επαρκώς ισχυρή ώστε να αποτρέψει περαιτέρω ρωσικές προελάσεις, να διασφαλίσει σημαντικές επενδύσεις για την οικονομική ανάκαμψη, να ενθαρρύνει την επιστροφή των Ουκρανών από το εξωτερικό για την ανοικοδόμηση της χώρας και να επιτρέψει τη σταθερότητα μέσω φιλοευρωπαϊκής πολιτικής και μεταρρυθμίσεων. Σε πέντε χρόνια, η χώρα γίνεται μέλος της Ε.Ε. και, στη συνέχεια, υπό μια νέα αμερικανική κυβέρνηση, αρχίζει τη διαδικασία ένταξής της στο ΝΑΤΟ. Το μεγαλύτερο μέρος της Ουκρανίας μετατρέπεται σε μια κυρίαρχη, ανεξάρτητη και ελεύθερη χώρα, σταθερά ενταγμένη στη Δύση.
Η απώλεια μεγάλης εδαφικής έκτασης, τα δεινά τουλάχιστον 3,5 εκατομμυρίων Ουκρανών που ζουν υπό ρωσική κατοχή, καθώς και ο τραγικός απολογισμός σε νεκρούς, σοβαρά τραυματισμένους και ψυχικά σημαδεμένους θα αποτελέσουν ένα βαρύτατο τίμημα. Αν και δεν θα ήταν η απόλυτη νίκη που επιθυμούσαν και άξιζαν οι Ουκρανοί, θα αποτελούσε μια σημαντική επιτυχία για την Ουκρανία και μια ιστορική ήττα για τη Ρωσία. Η πλειονότητα των Ουκρανών θα μπορούσε να τη δει ως τέτοια. Σε δημοσκοπήσεις που μου κοινοποιήθηκαν εκ των προτέρων από το Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας του Κιέβου (KIIS), οι Ουκρανοί ρωτήθηκαν αν, για να τερματιστεί ο πόλεμος, θα μπορούσαν (έστω και με δυσκολία) να αποδεχθούν τον συνδυασμό οικονομικής ανασυγκρότησης και ένταξης της υφιστάμενης επικράτειας στην Ε.Ε. και στο ΝΑΤΟ. Μέσα στους τελευταίους έξι μήνες, το ποσοστό όσων απαντούν θετικά αυξήθηκε από 47% σε 64%.
Ωστόσο, για να επιτευχθεί αυτό το αποτέλεσμα με τον Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο, απαιτείται ένας ευρωπαϊκός συνασπισμός χωρών έτοιμων να αναλάβουν δεσμεύσεις ασφαλείας πρωτοφανούς κλίμακας και τόλμης. Η κατανόηση αυτού του ζητήματος αυξάνεται μεταξύ των Ευρωπαίων ηγετών, ωστόσο οι δημοκρατικές διαδικασίες στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες απέχουν πολύ από το να τους επιτρέψουν να το υλοποιήσουν. Για να πειστούν οι Ευρωπαίοι να στηρίξουν τις αναγκαίες πολιτικές και για να γίνει κατανοητό τι θα συμβεί αν –όπως είναι το πιο πιθανό– δεν το κάνουν εγκαίρως, πρέπει να θέσουμε το ερώτημα: Τι θα συμβεί αν επικρατήσει η Ρωσία;
Το κακό σενάριο
Αν η Ρωσία επικρατήσει, θα πρέπει ρεαλιστικά να αναμένουμε τις εξής συνέπειες για την Ουκρανία, την Ευρώπη, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την παγκόσμια ειρήνη. Η Ουκρανία θα βρεθεί ηττημένη, διαιρεμένη, αποθαρρημένη και αποδεκατισμένη. Τα κεφάλαια για την ανοικοδόμηση της χώρας δεν θα εισρεύσουν· αντιθέτως, ένα νέο κύμα κατοίκων θα εγκαταλείψει τη χώρα. Η πολιτική θα γίνει εχθρική, με έντονη αντιδυτική τάση. Θα αναδειχθούν νέες ευκαιρίες για ρωσική παραπληροφόρηση και πολιτική αποσταθεροποίηση. Οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις θα παγώσουν, εμποδίζοντας έτσι και την πρόοδο προς την ένταξη στην Ε.Ε. Η Ευρώπη στο σύνολό της θα αντιμετωπίσει κλιμάκωση του υβριδικού πολέμου που η Ρωσία ήδη διεξάγει εναντίον της, ο οποίος παραμένει σε μεγάλο βαθμό αθέατος για τους περισσότερους Δυτικοευρωπαίους, που ασχολούνται ανέμελα με τα χριστουγεννιάτικα ψώνια τους. Δεν περνάει εβδομάδα χωρίς κάποιο περιστατικό: ένα ρωσικό αντιτορπιλικό εκτοξεύει φωτοβολίδα εναντίον γερμανικού στρατιωτικού ελικοπτέρου, πακέτα της DHL εκρήγνυνται, σημειώνονται δολιοφθορές στους γαλλικούς σιδηροδρόμους, γίνονται εμπρηστικές επιθέσεις σε επιχειρήσεις ουκρανικών συμφερόντων στο ανατολικό Λονδίνο, κόβονται υποθαλάσσια καλώδια στη Βαλτική Θάλασσα, ενώ κορυφαίος Γερμανός κατασκευαστής όπλων δέχεται σοβαρές απειλές για τη ζωή του. Δεν μπορούν όλα να αποδοθούν με βεβαιότητα στη Μόσχα, αλλά πολλά από αυτά μπορούν. Ο υβριδικός πόλεμος πλήρους φάσματος περιλαμβάνει παρεμβάσεις στις εκλογικές διαδικασίες. Στη Γεωργία, οι εκλογές ήταν στημένες. Στη Μολδαβία, περίπου το 9% των ψήφων εξαγοράστηκε απευθείας από τη Ρωσία. Στη Ρουμανία, ο πρώτος γύρος των προεδρικών εκλογών θα διεξαχθεί ξανά, καθώς ένα δικαστήριο διαπίστωσε εκτεταμένες παραβιάσεις των κανόνων προεκλογικής εκστρατείας στο TikTok. «Μα εκεί είναι Ανατολική Ευρώπη!» αναφωνεί ανέμελα κάποιος εφησυχασμένος καταναλωτής ενώ κάνει τις εορταστικές αγορές του στη Μαδρίτη, στη Ρώμη ή στο Ντίσελντορφ. Ωστόσο, ο επικεφαλής της γερμανικής υπηρεσίας εσωτερικής ασφάλειας προειδοποίησε πρόσφατα ότι η Ρωσία θα επιχειρήσει να παρέμβει στις γερμανικές εκλογές του ερχόμενου Φεβρουαρίου, οι οποίες έχουν κρίσιμη σημασία για το μέλλον της Ευρώπης.
Αυτή την εβδομάδα ο Βλαντιμίρ Πούτιν εμφανίστηκε με απόλυτη αυτοπεποίθηση, τόσο στην ετήσια μαραθώνια συνέντευξη Τύπου στο τέλος του έτους όσο και στην εκπομπή «Απευθείας γραμμή με τον Βλαντιμίρ Πούτιν», όπου πολίτες τού υποβάλλουν ζωντανά ερωτήσεις, παρά το γεγονός ότι ουκρανικές δυνάμεις είχαν δολοφονήσει τον Ρώσο αντιστράτηγό του, επικεφαλής των Δυνάμεων Πυρηνικής, Βιολογικής και Χημικής Αμυνας. Η οικονομία του είναι πλέον πολεμική, βασισμένη στη στρατιωτική παραγωγή για τη διατήρηση της ανάπτυξης, ενώ το απολυταρχικό καθεστώς του χαρακτηρίζεται από τη συνεχή σύγκρουση με τη Δύση. Θα ήταν εξαιρετικά αφελές να ελπίζει κανείς ότι η διπλωματία θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια μαγική συγκυρία, όπου η Ρωσία του Πούτιν θα «ικανοποιηθεί» ξαφνικά με ένα αποτέλεσμα στην Ουκρανία και θα επιστρέψει σε κανονικές ειρηνικές δραστηριότητες. Οταν οι στρατηγικοί σχεδιαστές του ΝΑΤΟ προειδοποιούν ότι πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για πιθανή ρωσική επίθεση σε εδάφη του ΝΑΤΟ έως το 2029, δεν πρόκειται απλώς για ιστορίες τρόμου με σκοπό την αύξηση των στρατιωτικών προϋπολογισμών.
Οι οπαδοί του MAGA στις Ηνωμένες Πολιτείες ίσως πουν «καλά, τι μας νοιάζουν εμάς όλα αυτά; Εσείς οι Ευρωπαίοι να φροντίσετε τους εαυτούς σας! Εμείς πρέπει να ανησυχούμε για την Κίνα». Ωστόσο, η Ρωσία διατηρεί πλέον στενότερες σχέσεις από ποτέ με την Κίνα, τη Βόρεια Κορέα και το Ιράν. Ο Πούτιν, παρά τις κατηγορίες από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, συνεχίζει να ταξιδεύει σε πολλές χώρες ως ευπρόσδεκτος προσκεκλημένος. Ο ίδιος έχει αναφερθεί σε μια «νέα παγκόσμια πλειοψηφία» και στη «δημιουργία μιας εντελώς νέας παγκόσμιας τάξης πραγμάτων». Σε αυτή τη νέα τάξη πραγμάτων, ο πόλεμος και η εδαφική κατάκτηση θεωρούνται απολύτως αποδεκτά εργαλεία πολιτικής, μαζί με τις δηλητηριάσεις, το σαμποτάζ, την παραπληροφόρηση και τις εκλογικές παρεμβάσεις. Μια νίκη της Ρωσίας στην Ουκρανία θα ενθαρρύνει την Κίνα να εντείνει την πίεσή της στην Ταϊβάν, ενώ η Βόρεια Κορέα θα κλιμακώσει τις προκλήσεις της προς τη Νότια Κορέα.
Ή ΝΑΤΟ ή πυρηνικά
Αυτό οδηγεί στην πιο σοβαρή συνέπεια όλων: την εξάπλωση των πυρηνικών όπλων. Μην ξεχνάμε ότι η Ουκρανία εγκατέλειψε οικειοθελώς το πυρηνικό οπλοστάσιό της το 1994, με αντάλλαγμα εγγυήσεις ασφαλείας από τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Ρωσία – μόνο για να δεχθεί επίθεση από μία από τις δυνάμεις που της είχαν υποσχεθεί προστασία. Σύμφωνα με την τελευταία δημοσκόπηση του KIIS, το 73% των Ουκρανών τάσσεται υπέρ της «επανάκτησης των πυρηνικών όπλων» από την Ουκρανία. Είναι εντυπωσιακό ότι το 46% δηλώνει πως θα υποστήριζε αυτή την κίνηση, ακόμη και αν η Δύση επέβαλλε κυρώσεις και διέκοπτε τη βοήθειά της. Στην ουσία, οι Ουκρανοί στέλνουν το μήνυμα στη Δύση: Αν δεν μας υπερασπιστείτε, θα το κάνουμε μόνοι μας. Κατά τη διάρκεια πρόσφατων επισκέψεών μου στην Ουκρανία, άκουσα πολλές φορές τη φράση: «Ή ΝΑΤΟ ή πυρηνικά!». Αυτό βέβαια δεν περιορίζεται μόνο στην Ουκρανία. Ευάλωτες χώρες σε όλο τον κόσμο, παρακολουθώντας παράλληλα τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, θα καταλήξουν στο ίδιο συμπέρασμα. Οσο περισσότερες χώρες –και ενδεχομένως μη κρατικοί φορείς– αποκτούν πυρηνικά όπλα, τόσο πιο αναπόφευκτο φαίνεται ότι κάποια στιγμή θα χρησιμοποιηθούν. Στις γερμανικές εκλογές, ο καγκελάριος Ολαφ Σολτς επιχειρεί χωρίς ντροπή και αιδώ να εκμεταλλευθεί τον φόβο ενός πυρηνικού πολέμου για να αποκτήσει εκλογικό πλεονέκτημα έναντι του κύριου αντιπάλου του, του Χριστιανοδημοκράτη Φρίντριχ Μερτς. Στην πραγματικότητα, οι συνέπειες της αποτροπής της Δύσης, που πηγάζουν από τον φόβο μιας ρωσικής πυρηνικής κλιμάκωσης στην Ουκρανία, και αντικατοπτρίζονται στη διστακτική στάση του Σολτς και αξιοποιούνται επιδέξια από τον Πούτιν, είναι εκείνες που αυξάνουν την πιθανότητα διάδοσης των πυρηνικών όπλων και, κατ’ επέκταση, τον μακροπρόθεσμο κίνδυνο πυρηνικού πολέμου.
Το συμπέρασμα είναι ξεκάθαρο και θλιβερά γνώριμο. Η απροθυμία των ευρωπαϊκών δημοκρατιών να δεχθούν σήμερα ένα υψηλό κόστος σημαίνει ότι ο κόσμος θα κληθεί να πληρώσει ένα ακόμη μεγαλύτερο κόστος στο μέλλον.
Ο κ. Τίμοθι Γκάρτον Ας είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Το κλείσιμο του αγωγού της Ουκρανίας
Τι συνέβη;
Η Ουκρανία αρνήθηκε να ανανεώσει πέραν της 31ης Δεκεμβρίου 2024 τη συμφωνία που επιτρέπει στη Ρωσία να στέλνει φυσικό αέριο μέσω αγωγού στην Ευρώπη. Το Κίεβο τίμησε τη συμφωνία ακόμη και μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022.
Γιατί τώρα;
Η Ουκρανία απειλούσε επί μακρόν ότι δεν θα ανανεώσει το 5ετές συμβόλαιο. Μαζί με τη Δύση θέλει τώρα να υπονομεύσει την ικανότητα της Μόσχας να χρηματοδοτεί τη ρωσική πολεμική μηχανή εκβιάζοντας ενεργειακά την Ευρώπη.
Πόσο θα κοστίσει στη Μόσχα;
Τα έσοδά της από τις πωλήσεις ρωσικού αερίου θα μπορούσαν να μειωθούν κατά 6,5 δισ. δολάρια ετησίως.
Τι σημαίνει για την Ευρώπη;
Αν και ο αγωγός μετέφερε μόλις το 5% των ευρωπαϊκών εισαγωγών ρωσικού αερίου πέρυσι, θα μπορούσε να έχει σοβαρές συνέπειες σε έναν τομέα που λειτουργεί ήδη υπό πίεση. Οι τιμές αναφοράς αυξήθηκαν κατά 50% τον τελευταίο χρόνο στην Ευρώπη, αν και παραμένουν σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα συγκριτικά με τα ιστορικά υψηλά που άγγιξαν λίγο μετά την εισβολή.
Οι χώρες που πλήττονται περισσότερο
Αυστρία, Ουγγαρία και Σλοβακία είναι οι χώρες της Ε.Ε. που εξακολουθούσαν να αγοράζουν μεγάλες ποσότητες ενέργειας από τη Ρωσία. Και εκτός Ε.Ε., η Μολδαβία είναι η χώρα που θα επηρεαστεί περισσότερο.
