ΠΗΓΗ: Reuters
Υπό την ηγεσία του 29χρονου Σαναουλάχ Γκαφάρι, ο αφγανικός βραχίονας του Ισλαμικού Κράτους –γνωστός και ως ISIS-K– έγινε μία από τις πιο βίαιες ομάδες του παγκόσμιου δικτύου ισλαμιστών, ικανή για επιχειρήσεις ακόμη και μακριά από τις βάσεις της στην περιοχή των συνόρων του Αφγανιστάν.
Υπενθυμίζεται ότι το Ισλαμικό Κράτος ανέλαβε την ευθύνη για την αιματηρή τρομοκρατική επίθεση της Παρασκευής σε συναυλιακό χώρο στα περίχωρα της Μόσχας, κατά την οποία σκοτώθηκαν τουλάχιστον 139 άνθρωποι. Αμερικανοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι διαθέτουν πληροφορίες πως για το μακελειό ευθύνεται το Ισλαμικό Κράτος του Χορασάν (Islamic State Khorasan ή ISIS-K).
Η Ουάσιγκτον δήλωσε μάλιστα ότι είχε προειδοποιήσει τη Ρωσία αυτόν τον μήνα για μια επικείμενη τρομοκρατική επίθεση. Μια πηγή με γνώση των σχετικών πληροφοριών ανέφερε ότι αυτές προήλθαν από πρόσβαση σε «συνομιλίες» μεταξύ ενόπλων του ISIS-K.
Επιπλέον, ο εντοπισμός διαβατηρίων Τατζικιστάν πάνω στους ενόπλους που συνελήφθησαν από τις ρωσικές αρχές, δείχνουν μια πιθανή σύνδεση με την ομάδα του Γκαφάρι, η οποία έχει προβεί σε εντατικές ενέργειες στρατολόγησης μελών από τη φτωχή αυτή χώρα της Κεντρικής Ασίας, σύμφωνα με ειδικούς στον τομέα της ασφάλειας.
Αλλωστε τα τελευταία χρόνια, η οργάνωσή του έχει προσπαθήσει επανειλημμένα να χτυπήσει τη Ρωσία ως αντίποινα για την παρέμβασή της στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας, η οποία βοήθησε στο να αντιμετωπιστούν οι επιχειρήσεις του ISIS στην περιοχή.
Αρχικά υπήρχαν αναφορές ότι ο Γκαφάρι είχε σκοτωθεί στο Αφγανιστάν τον περασμένο Ιούνιο, αλλά κατάφερε να δραπετεύσει τραυματισμένος στο Πακιστάν. Πλέον πιστεύεται ότι ζει στην άναρχη συνοριακή επαρχία του Μπαλοχιστάν, σύμφωνα με όσα ανέφεραν στο Reuters δύο πηγές από Ταλιμπάν του Αφγανιστάν και του Πακιστάν. Το πακιστανικό υπουργείο Εξωτερικών δεν ανταποκρίθηκε σε αίτημα για κάποιο σχόλιο σχετικά με το πού βρίσκεται ο Γκαφάρι.
Εχοντας ονομαστεί «εμίρης» του ISIS-K το 2020, ο Γκαφάρι έχει κάνει γνωστή τη συγκεκριμένη ομάδα για τη σκληροπυρηνική ιδεολογία της καθώς και για τις υψηλού προφίλ επιθέσεις της.
Το ISIS-K απασχόλησε την επικαιρότητα και το 2021 με μια επίθεση αυτοκτονίας στο διεθνές αεροδρόμιο της Καμπούλ, κατά τη διάρκεια της χαοτικής απόσυρσης των αμερικανικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν. Από την επίθεση σκοτώθηκαν 13 Αμερικανοί στρατιώτες και πολλοί άμαχοι. Τον Σεπτέμβριο του 2022, η ίδια ομάδα ανέλαβε την ευθύνη για ακόμα μία φονική επίθεση αυτοκτονίας στη ρωσική πρεσβεία της Καμπούλ.
Παρ’ όλα αυτά, ένα ακόμη πιο μεγάλο χτύπημα από την ίδια ομάδα έλαβε χώρα τον Ιανουάριο, με μια διπλή βομβιστική επίθεση αυτοκτονίας στο Ιράν που σκότωσε περίπου 100 ανθρώπους στο μνημείο του ανώτατου στρατιωτικού διοικητή Κασέμ Σολεϊμανί. Πρόκειται για την πιο φονική επίθεση παραστρατιωτικών σε ιρανικό έδαφος από την Ισλαμική Επανάσταση του 1979.
Ελάχιστα όμως ήταν γνωστά για τον Γκαφάρι πριν από την επίθεση του 2021 στο αεροδρόμιο της Καμπούλ, η οποία είχε ως αποτέλεσμα οι ΗΠΑ να προσφέρουν αμοιβή 10 εκατομμυρίων δολαρίων για τον εντοπισμό του. Οι πηγές των Ταλιμπάν δήλωσαν ότι ο Γκαφάρι έχει καταγωγή από το Αφγανιστάν και το Τατζικιστάν και υπηρέτησε ως στρατιώτης στον αφγανικό στρατό, ενώ αργότερα εντάχθηκε στο ISIS-K, το οποίο δημιουργήθηκε στα τέλη του 2014.
Το πρακτορείο Reuters μίλησε σε περισσότερες από δέκα πηγές, συμπεριλαμβανομένων εν ενεργεία και πρώην αξιωματούχων πληροφοριών και ασφάλειας στο Αφγανιστάν, το Πακιστάν, το Ιράκ και τις ΗΠΑ, καθώς και με μέλη των Αφγανών και Πακιστανών Ταλιμπάν. Οι παραπάνω εκτίμησαν ότι το ISIS-K εκμεταλλεύτηκε την αποτυχία των Ταλιμπάν να καταστρέψουν τα ασφαλή καταφύγιά του στο βόρειο και ανατολικό Αφγανιστάν προκειμένου να επεκταθούν στην περιοχή.
Υπό τον Γκαφάρι, η ομάδα έχει χρησιμοποιήσει τις αιματηρές επιθέσεις ως εργαλείο στράτευσης μελών και έχει στοχεύσει περισσότερο Τατζίκους και Ουζμπέκους σε όλη την Κεντρική Ασία, παρά την πλειονότητα στο Αφγανιστάν, που ανήκει στη φυλή Παστούν και αποτελεί τη ραχοκοκαλιά των Ταλιμπάν, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές.
Το ISIS-K παίρνει το όνομά του από την παλιά περσική λέξη για την περιοχή Χορασάν, η οποία περιελάμβανε μέρη του Ιράν, του Τουρκμενιστάν και του Αφγανιστάν, καθώς και περιοχές του Τατζικιστάν και του Ουζμπεκιστάν. Η προπαγάνδα της εν λόγω ομάδας, η οποία μεταφράζεται στις εκάστοτε τοπικές γλώσσες καθώς και στα αγγλικά, υπόσχεται να διαμορφώσει ένα χαλιφάτο που να εκτείνεται σε αυτή την περιοχή.
«Το ISIS-K… στοχεύει να ξεπεράσει τους άλλους τζιχαντιστές, πραγματοποιώντας πιο θρασείς επιθέσεις ώστε το όνομά του να ξεχωρίσει, να κερδίσει έδαφος σε βάρος των ανταγωνιστών και να εξασφαλίσει πόρους από πιθανούς υποστηρικτές», αναφέρει ο Ασφαντιάρ Μιρ, ειδικός σε θέματα ασφαλείας της Νότιας Ασίας στο αμερικανικό Ινστιτούτο για την Ειρήνη με έδρα την Ουάσιγκτον.
Σε αντίθεση με παλαιότερες επιθέσεις αυτοκτονίας του ISIS-K, οι δράστες του μακελειού στη Μόσχα την περασμένη Παρασκευή προσπάθησαν να διαφύγουν και συνελήφθησαν από τις ρωσικές αρχές περίπου 300 χιλιόμετρα δυτικά της Μόσχας, προκαλώντας αμφιβολίες εντός της Ρωσίας για το εάν πράγματι επρόκειτο για τζιχαντιστές. Σε μη επαληθευμένες εικόνες που μεταδόθηκαν από ρωσικά ΜΜΕ, ένας από τους φερόμενους ως δράστες είπε σε αυτόν που τον ανέκρινε ότι του έγινε προσφορά για μισό εκατομμύριο ρούβλια (δηλ. λίγο παραπάνω από 5.000 δολάρια) προκειμένου να πραγματοποιήσει τις επιθέσεις.
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν είπε για πρώτη φορά τη Δευτέρα ότι ακραίοι ισλαμιστές πραγματοποίησαν την επίθεση. Δεν έκανε όμως λόγο δημόσια για σύνδεση του ISIS-K με τους δράστες, οι οποίοι –σύμφωνα με τον ίδιο– προσπάθησαν να διαφύγουν στην Ουκρανία. Ο Πούτιν είπε ότι μένουν να απαντηθούν ακόμη «πολλά ερωτήματα».
Ο Κόλιν Κλαρκ, από τη δεξαμενή σκέψης Soufan με έδρα τη Νέα Υόρκη, επισημαίνει ότι υπάρχει μια σειρά από παραδείγματα ισλαμιστών που επιλέγουν να διαφύγουν αντί να πραγματοποιήσουν επιθέσεις αυτοκτονίας, όπως οι ένοπλοι του ISIS που τράπηκαν σε φυγή αφού επιτέθηκαν στον συναυλιακό χώρο Μπατακλάν στο Παρίσι τον Νοέμβριο του 2015.
«Μπορεί να ήθελαν να πραγματοποιήσουν μια νέα επίθεση», αναφέρει ο Κλαρκ, προσθέτοντας ότι οι δράστες ίσως απέφυγαν να αγοράσουν ή να μεταφέρουν εκρηκτικά για να μειώσουν τις πιθανότητες εντοπισμού τους.
Ο Φρανκ Μακένζι, πρώην επικεφαλής της Κεντρικής Διοίκησης των ΗΠΑ στην Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή καθώς και σε μέρος της νότιας Ασίας, δήλωσε ότι η επίθεση στη Μόσχα ευθυγραμμίζεται με τον μακροπρόθεσμο στόχο του ISIS-K να αυξήσει τις επιχειρήσεις του σε ξένα εδάφη, συμπεριλαμβανομένων και των Ηνωμένων Πολιτειών.
«Παραμένουν αποφασισμένοι να επιτεθούν σε εμάς και στην πατρίδα μας», τόνισε ο Μακένζι, ο οποίος ήταν ο επικεφαλής των αμερικανικών δυνάμεων κατά την περίοδο της αποχώρησής τους από το Αφγανιστάν. «Πιστεύω πως οι πιθανότητες είναι μεγαλύτερες τώρα από ό,τι ήταν δύο χρόνια πριν».
Διεθνής στρατολόγηση μελών
Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ σε ανακοίνωσή του περιέγραψε τον Γκαφάρι, ο οποίος είναι κυρίως γνωστός με το προσωνύμιο Σαχάμπ αλ-Μουχατζίρ, ως έναν έμπειρο στρατιωτικό ηγέτη που είχε σχεδιάσει τις επιθέσεις αυτοκτονίας του ISIS-K στην Καμπούλ.
Αναγνώρισε μάλιστα και τον Ισματουλάχ Καλοζάι, ο οποίος διοικούσε ένα δίκτυο ανεπίσημων χρηματικών μεταφορών από την Τουρκία, ως τον «διεθνή οικονομικό μεσολαβητή» της ομάδας.
Τον Ιούλιο του 2023, μια έκθεση προς το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ σχετικά με τη διεθνή απειλή που Ισλαμικού Κράτους, ανέφερε ότι οι άνθρωποι του ISIS-K ανέρχονταν πλέον σε 4.000 έως 6.000 στο Αφγανιστάν, συμπεριλαμβανομένων μαχητών και συγγενών.
Ειδικοί στον τομέα της ασφάλειας έχουν παρακολουθήσει την επέκταση της ομάδας μέχρι την κατάρρευση του Ισλαμικού Κράτους, που ήταν το «μητρικό» της κίνημα, κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Ιράκ το 2017.
Πολλοί ξένοι μαχητές διέφυγαν στο Ιράκ και έφθασαν στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν για να ενταχθούν στο ISIS-K, συνεισφέροντας με την εμπειρία τους. Αναπτύχθηκε έτσι η ικανότητα της ομάδας να εξαπολύσει επιθέσεις στο Ιράν, την Τουρκία και το Αφγανιστάν, σύμφωνα με ανώτερο Ιρακινό αξιωματούχο Ασφαλείας, ο οποίος ζήτησε να μην κατονομαστεί.
Οι ιρακινές υπηρεσίες ασφαλείας πιστεύουν ότι το ISIS-K έχει κάνει προσπάθειες να δημιουργήσει ένα περιφερειακό δίκτυο τζιχαντιστών μαχητών που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη διενέργεια διεθνών επιθέσεων, σύμφωνα με πληροφορίες από δεκάδες ανώτερα μέλη του ISIS που συνελήφθησαν κατά τα τελευταία δύο χρόνια, τόνισε στο Reuters ο ίδιος αξιωματούχος.
Δύο ανώτεροι Ιρακινοί ηγέτες του ISIS που συνελήφθησαν στην Τουρκία τον Δεκέμβριο και παραδόθηκαν στη Βαγδάτη, είπαν στις ιρακινές υπηρεσίες ασφαλείας ότι θα επικοινωνούσαν με τον Γκαφάρι για οικονομική και υλικοτεχνική υποστήριξη ανταλλάσσοντας μηνύματα μέσω δύο Τατζίκων του ISIS-K στην Τουρκία, σύμφωνα με τον Ιρακινό αξιωματούχο, ο οποίος είναι μέλος μιας μονάδας ασφαλείας που παρακολουθεί τις δραστηριότητες του Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ και τα γειτονικά κράτη.
Αξιωματούχος ασφαλείας των Ταλιμπάν εκτιμά ότι το 90% του ISIS-K δεν αφορά πλέον τη φυλή Παστούν. Οι Τατζίκοι και οι Ουζμπέκοι είναι οι άλλες μεγάλες εθνικές ομάδες που κατοικούν στο βόρειο Αφγανιστάν.
Ο Μαουλάουι Χαμπίμπ Ραχμάν, πρώην ανώτερος ηγέτης του ISIS-K που παραδόθηκε στους Ταλιμπάν, είπε σε αφγανικό μέσο ενημέρωσης τον Νοέμβριο ότι η ομάδα έχει στρατολογήσει επιτυχώς και Τατζίκους.
«Τους λένε ότι ήταν άπιστοι και έγιναν πλέον μουσουλμάνοι (αφού ενταχθούν στο ISIS-K)», αναφέρει ο Ραχμάν. Σύμφωνα με τον ίδιο, εκείνοι που στρατολογούν νέα μέλη λένε ότι η κυβέρνηση του Τατζικιστάν αποτελείται από «άπιστους» και ότι το ISIS-K θέλει να σώσει τους καταπιεσμένους μουσουλμάνους.
Εκθεση του ΟΗΕ τον Ιανουάριο του 2024 σχετικά με την εν λόγω ομάδα, ανέφερε ότι είχε ενισχύσει τις προσπάθειές της να στρατολογήσει ξένους μαχητές και απογοητευμένα μέλη των Ταλιμπάν, εστιάζοντας κυρίως στους Τατζίκους. Τόνιζε μάλιστα ότι ο Τατζίκος πολίτης Κουκουμάτοβ Σαμίλ Ντοντιχουντόεβιτς, με το ψευδώνυμο Αμπου Μίσκιν, είχε γίνει ενεργός προπαγανδιστής για την οργάνωση και υπεύθυνος για τη στρατολόγηση μελών.
Στο Τζακιστάν, η πλειονότητα των 10 εκατομμυρίων κατοίκων μιλούν την περσική γλώσσα και είναι κυρίως σουνίτες μουσουλμάνοι. Υστερα από έναν βίαιο εμφύλιο πόλεμο τη δεκαετία του 1990, η συγκεκριμένη χώρα παραμένει μία από τις πιο φτωχές πρώην σοβιετικές δημοκρατίες και η οικονομία της εξαρτάται σε τεράστιο βαθμό σε χρήματα που στέλνουν με εμβάσματα παραπάνω από ένα εκατομμύριο μετανάστες που είναι εργάτες στη Ρωσία.
Αξιωματούχοι από το Τατζικιστάν έχουν δηλώσει ότι πολλοί Τατζίκοι που ζουν στη Ρωσία καταγγέλλουν κακομεταχείριση, κάτι που τους καθιστά πιο εύκολους στόχους για στρατολόγηση από εξτρεμιστές, κατά την περίοδο που βρίσκονται μακριά από τα σπίτια τους.
Στο στόχαστρο η Ρωσία και η Δύση
Μία ημέρα πριν από την επίθεση στη Μόσχα, ανώτερος αξιωματούχος του στρατού των ΗΠΑ είπε στην Επιτροπή Ενοπλων Υπηρεσιών της Βουλής των Αντιπροσώπων ότι οι προσπάθειες των Ταλιμπάν να περιορίσουν το ISIS-K στο Αφγανιστάν αποδεικνύονταν ανεπαρκείς.
Ο στρατηγός Μάικλ «Ερικ» Κουρίλα, επικεφαλής της Κεντρικής Διοίκησης των ΗΠΑ, ανέφερε σε γραπτή μαρτυρία ότι οι Ταλιμπάν είχαν θέσει στο στόχαστρο κάποιους ανώτερους ηγέτες του ISIS-K αλλά δεν είχαν την ικανότητα ούτε και την πρόθεση να διατηρήσουν τις πιέσεις σε βάρος της ομάδας. Αυτό, σύμφωνα με τον ίδιο, επέτρεψε στο ISIS-K να αναπτύξει εκ νέου τα δίκτυά του.
«Το ISIS του Χορασάν διατηρεί την ικανότητα και την πρόθεση να επιτεθεί εναντίον αμερικανικών και δυτικών συμφερόντων στο εξωτερικό ίσως και σε διάστημα έξι μηνών και με λίγες ή και καθόλου προειδοποιήσεις», δήλωσε ο Κουρίλα σε επιτροπή της Γερουσίας αυτό τον μήνα.
Ο Ζαμπιχουλάχ Μουτζαχίντ, εκπρόσωπος της κυβέρνησης των Ταλιμπάν στην Καμπούλ, δήλωσε ότι ο ISIS-K είχε αποδυναμωθεί σημαντικά από επιχειρήσεις καταστολής σε βάρος του και πραγματοποιούσε μόνο σπάνιες επιχειρήσεις κατά αμάχων. Αρνήθηκε ότι η ομάδα έχει την έδρα της σε αφγανικό έδαφος, αλλά πρόσθεσε ότι παραμένει ασαφές το πού αυτή βρίσκεται.
Η έκθεση του ΟΗΕ τον Ιανουάριο ανέφερε ότι η μείωση των επιθέσεων του ISIS-K εντός του Αφγανιστάν ίσως αντανακλούσε μια αλλαγή στρατηγικής από τον Γκαφάρι.
Οι αρχές σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες προέβησαν τον Ιούλιο και τον Δεκέμβριο του 2023 σε μια σειρά από συλλήψεις φερόμενων μελών του ISIS-K, τα οποία κατηγορούνταν ότι σχεδίαζαν τρομοκρατικές επιθέσεις.
Η Κριστίν Αμπιζέιντ, επικεφαλής του Εθνικού Κέντρου Κατά της Τρομοκρατίας των ΗΠΑ, δήλωσε σε Επιτροπή της Βουλής τον Νοέμβριο ότι το ISIS-K χρησιμοποιούσε μέχρι σήμερα άτομα «χωρίς εμπειρία» για απόπειρες επιθέσεων στην Ευρώπη.
Η Γαλλία, η οποία θα φιλοξενήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες από τα τέλη Ιουλίου, δήλωσε την Κυριακή ότι αυξάνει το επίπεδο συναγερμού για τρομοκρατία στο πιο υψηλό επίπεδο μετά το μακελειό στη Μόσχα.
Κατά τα τελευταία δύο χρόνια, το ISIS-K φαίνεται να εστιάζει την προσοχή του στη Ρωσία, κατακρίνοντας τον Πούτιν για την αλλαγή στάσης του στον εμφύλιο της Συρίας, στηρίζοντας τον πρόεδρο Μπασάρ αλ-Ασαντ ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος, αναφέρουν ειδικοί του τομέα της ασφάλειας.
«Το ISIS-K σχεδίαζε επιθέσεις εντός της Ρωσίας εδώ και αρκετό καιρό», αναφέρει ο Ααρον Ζέλιν από το Ινστιτούτο για την Πολιτική στη Μέση Ανατολή, μια δεξαμενή σκέψης με έδρα την Ουάσιγκτον. Σημείωσε ότι πρόσφατες απόπειρες της ομάδας να χτυπήσει εντός της Ρωσίας ήταν ανεπιτυχείς.
Οι υπηρεσίες ασφαλείας της Ρωσίας (FSB) δήλωσαν στις 7 Μαρτίου ότι απέτρεψαν μια ένοπλη επίθεση από την ομάδα σε μια συναγωγή κοντά στη Μόσχα.
Τα δίκτυα του ISIS-K εντός των κοινοτήτων του Τατζικιστάν και της Κεντρικής Ασίας ίσως να διευκόλυναν τις προσπάθειές του να πραγματοποιήσει επιχειρήσεις στη Μόσχα, αναφέρει ο Ζέλιν.
