Kathimerini.gr
Η εβδομάδα που πέρασε παρέσυρε στο διάβα της τις όποιες «βεβαιότητες» της Ευρώπης. Για πρώτη φορά μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο στρατός μιας ευρωπαϊκής χώρας εισέβαλε στο έδαφος της γείτονός του, καταπατώντας κάθε έννοια διεθνούς δικαίου. Με την ενέργειά της η Μόσχα διέψευσε τις μετριοπαθείς εκτιμήσεις για την έκβαση της ουκρανικής κρίσης, σπέρνοντας την αγωνία σε όλο τον πλανήτη. Το χρονικό αυτού του αναπάντεχου πολέμου γέννησε εύλογα ερωτήματα. Η «Κ» επιχειρεί να δώσει τις απαντήσεις.
1. Πώς φτάσαμε έως εδώ;
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν διέψευδε επί μακρόν ότι σχεδίαζε να επιτεθεί στη γειτονική Ουκρανία, ειρωνευόμενος μάλιστα την εκτίμηση ότι η συγκέντρωση στρατευμάτων κοντά στα σύνορα των δύο χωρών προοιωνίζεται ρωσική εισβολή. Οι ΗΠΑ ωστόσο και οι σύμμαχοί τους προειδοποιούσαν πως η Ρωσία έχει σκοπό να εισβάλει. Η Μόσχα επέμενε να αποκηρύσσει τις ανησυχίες. Εκπρόσωπος του Κρεμλίνου είχε χαρακτηρίσει τις σχετικές αναφορές «κενές και αβάσιμες με στόχο την αναμόχλευση της έντασης». Ακόμη και όταν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους προσπαθούσαν να βρουν διπλωματική λύση, ο πρόεδρος Μπάιντεν εμφανιζόταν πεπεισμένος ότι ο Πούτιν έχει πάρει την απόφαση για εισβολή στην Ουκρανία, επικαλούμενος τη συγκέντρωση πληροφοριών από τις μυστικές υπηρεσίες. Πάνω από 190.000 στρατιώτες είχαν περικυκλώσει την Ουκρανία.
Τη Δευτέρα ο Πούτιν αναγνώρισε την ανεξαρτησία των αποσχισθεισών Δημοκρατιών στην ανατολική Ουκρανία και ζήτησε από το ρωσικό υπουργείο Αμυνας να αναπτύξει στρατεύματα στην περιοχή για «ειρηνευτικούς» σκοπούς. Στο διάγγελμά του την ίδια ημέρα, προτού υπογράψει τα διατάγματα για την αναγνώριση των δύο περιοχών, είπε ότι το αίτημα της Ουκρανίας να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ αποτελεί απειλή για τη Ρωσία. Παράλληλα, επιχείρησε να απονομιμοποιήσει τη χώρα ως δημιούργημα των κομμουνιστών στη Σοβιετική Ενωση. Την Τρίτη, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους επέβαλαν κυρώσεις γι’ αυτό που ο Μπάιντεν αποκάλεσε έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία. Ο Αμερικανός πρόεδρος προειδοποίησε ότι η Μόσχα θα υποστεί νέες κυρώσεις εάν ο Πούτιν δεν αποσύρει τις στρατιωτικές δυνάμεις και δεν επιλέξει την οδό της διπλωματίας. Οι Ρώσοι βουλευτές έδωσαν το πράσινο φως στον πρόεδρο να χρησιμοποιήσει στρατιωτική βία εκτός της ρωσικής επικράτειας.
2. Τι είναι οι δύο αποσχισθείσες Δημοκρατίες Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ;
Οι φιλορώσοι αυτονομιστές στο ουκρανικό Ντονέτσκ και στο Λουγκάνσκ, την περιοχή που συνολικά αποκαλείται Ντονμπάς, αποσχίστηκαν ήδη από το 2014 και αυτοανακηρύχθηκαν Δημοκρατίες. Η απόφαση αυτή οδήγησε στην αιματηρή σύγκρουση Ουκρανίας και φιλορωσικών δυνάμεων, που τελείωσε μερικώς με την υπογραφή της συμφωνίας του Μινσκ. Η συμφωνία προέβλεπε εκεχειρία, απομάκρυνση των ξένων δυνάμεων και ένα βαθμό αυτονομίας για τις δύο περιοχές. Ωστόσο η Ρωσία επέμενε ότι κατά μήκος της γραμμής επαφής οι εχθροπραξίες ουδέποτε σταμάτησαν, κατηγορώντας το Κίεβο για παραβίαση της συμφωνίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι ακριβώς το ίδιο ισχυρίζεται και η Ουκρανία. Ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) κατέγραψε τους τελευταίους 12 μήνες 2.000 παραβιάσεις, συμπεριλαμβανομένων 1.100 εκρήξεων μεταξύ 18 και 20 Φεβρουαρίου, αριθμός ασυνήθιστα υψηλός.
3. Πώς ξεκίνησε η στρατιωτική επιχείρηση;
Mε τον Πούτιν να δίνει το εναρκτήριο λάκτισμα για την «αποναζιστικοποίηση» της Ουκρανίας, όπως χαρακτηριστικά είπε, ρωσικές δυνάμεις εξαπέλυσαν την Πέμπτη το πρωί ταυτόχρονες επιθέσεις σε πολλά μέτωπα, πλήττοντας αεροδρόμια και στρατιωτικές βάσεις και σκοτώνοντας δεκάδες Ουκρανούς στρατιώτες. Ο ρωσικός στρατός επιβεβαίωσε ότι οι χερσαίες δυνάμεις του εισήλθαν στη χώρα από την Κριμαία. Το Κίεβο έχασε γρήγορα τον έλεγχο του πυρηνικού σταθμού του Τσερνόμπιλ, θεάτρου του χειρότερου πυρηνικού ατυχήματος στον κόσμο. Αποκηρύσσοντας τη διεθνή κατακραυγή και τις νέες οικονομικές κυρώσεις, ο Ρώσος πρόεδρος υπενθύμισε πως η χώρα του διαθέτει πλούσιο πυρηνικό οπλοστάσιο και απείλησε να το χρησιμοποιήσει, λέγοντας ότι όποιος επιχειρήσει να αναμειχθεί στην κρίση στο πλευρό του Κιέβου κινδυνεύει με πρωτόγνωρες συνέπειες. Την Παρασκευή το απόγευμα, οι ρωσικές δυνάμεις πολιορκούσαν επί ώρες την ουκρανική πρωτεύουσα και ο Πούτιν καλούσε τον ουκρανικό στρατό να ανατρέψει την ηγεσία της χώρας, που αποτελείται από «νεοναζί και ναρκομανείς».
4. Διεξάγεται μόνο με συμβατικές δυνάμεις ο πόλεμος;
Οχι, παράλληλα με τις σφοδρές στρατιωτικές συγκρούσεις βρίσκεται σε εξέλιξη κι ένας υβριδικός πόλεμος με αμοιβαίες κυβερνοεπιθέσεις, χειραγώγηση των σόσιαλ μίντια, παραπληροφόρηση και δραστήριους μηχανισμούς προπαγάνδας. Κατά την πρώτη ημέρα της εισβολής βρέθηκαν εκτός μάχης οι ιστοσελίδες ουκρανικών υπουργείων, αλλά και του Κρεμλίνου, καθώς και της Δούμας. Πολλά βίντεο που αναρτήθηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και υποτίθεται ότι έδειχναν στιγμιότυπα από το πεδίο των μαχών, αποδείχθηκε πως είχαν ληφθεί παλιότερα από παρελάσεις ή άλλους άσχετους πολέμους, π.χ. της Συρίας. Προχθές η Ρωσία αποφάσισε να περιορίσει την πρόσβαση στην πλατφόρμα του Facebook, το οποίο κατηγορεί ότι λογοκρίνει τα ρωσικά ΜΜΕ.
5. Ποιες είναι οι αντιδράσεις των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε.;
Οι ΗΠΑ, η Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ απάντησαν με σκληρές οικονομικές κυρώσεις εις βάρος ρωσικών τραπεζών, Ρώσων ολιγαρχών, αλλά και της πολιτικής ελίτ, συμπεριλαμβανομένων του Πούτιν και του ΥΠΕΞ του, Σεργκέι Λαβρόφ, ενώ έσπευσαν να αποστείλουν ενισχύσεις σε χώρες της ανατολικής Ευρώπης, στην Εσθονία, στη Λετονία, στη Λιθουανία, στην Πολωνία. Ο γ.γ. του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ έκανε λόγο για «μερικές χιλιάδες» άνδρες από τη δύναμη ταχείας επέμβασης, που αριθμεί συνολικά 40.000.
6. Υπάρχουν δυνάμεις που στηρίζουν τη Μόσχα;
Η Κίνα, από την οποία η Μόσχα περίμενε ενεργή διπλωματική στήριξη, τήρησε λεπτές ισορροπίες: συνέστησε αυτοσυγκράτηση και στις δύο πλευρές και απλώς αρνήθηκε να χαρακτηρίσει την επιχείρηση «εισβολή». Aλλωστε, το Πεκίνο ανέκαθεν θεωρούσε ιερές τις έννοιες της εδαφικής ακεραιότητας και της εθνικής κυριαρχίας, διαφυλάσσοντας και τα δικά του συμφέροντα σε σχέση με την Ταϊβάν. Η Σερβία, αν και φιλοδοξεί να γίνει μέλος της Ε.Ε., αρνήθηκε να ξεκαθαρίσει τη στάση της στο ζήτημα των ευρωπαϊκών κυρώσεων λόγω των παραδοσιακών σχέσεών της με τη Μόσχα, προκαλώντας την έντονη ενόχληση της Δύσης. Ξεφεύγοντας από την ομόφωνη καταδίκη, η συριακή κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι «στηρίζει» τις ενέργειες του Πούτιν και «θα συνεργαστεί» με τις δύο αποσχισθείσες περιοχές.
7. Αρα η Ρωσία έχει γίνει διεθνής παρίας;
Ναι. H χώρα έχασε ακόμη και το δικαίωμά της να συμμετάσχει στη Eurovision εξαιτίας της εισβολής. Η EBU ανέφερε ότι ενδεχόμενη συμπερίληψη της Μόσχας στον φετινό διαγωνισμό τραγουδιού στο Τορίνο τον προσεχή Μάιο θα έπληττε το κύρος και τις αξίες του θεσμού. Παράλληλα, ο τελικός του Champions League τον Μάιο μεταφέρθηκε από τη δεύτερη μεγαλύτερη ρωσική πόλη, την Αγία Πετρούπολη στο Παρίσι και ματαιώθηκε το ρωσικό γκραν πριν της Φόρμουλα 1 τον Σεπτέμβριο. Τέλος, η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή κάλεσε όλες τις διεθνείς αθλητικές ομοσπονδίες να ακυρώσουν ή να μεταφέρουν αλλού μελλοντικές διοργανώσεις που επρόκειτο να φιλοξενηθούν από τη Ρωσία ή τη Λευκορωσία, λόγω της συνδρομής της δεύτερης στις επιχειρήσεις. Η Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ τερμάτισε την εμπορική σχέση της με τον ρωσικό αερομεταφορέα της Aeroflot και η UEFA εξετάζει από κοινού με τους δικηγόρους της πώς μπορεί να διαρρήξει τις σχέσεις της με τον ρωσικό ενεργειακό κολοσσό Gazprom, που είναι μεγάλος χορηγός του Champions League.
8. Τι συμβαίνει στο εσωτερικό της Ρωσίας;
Περισσότεροι από 1.800 άνθρωποι έχουν συλληφθεί σε ολόκληρη τη Ρωσία επειδή συμμετείχαν σε διαδηλώσεις κατά της εισβολής. Η διαμαρτυρία τους έχει ιδιαίτερη σημασία για τον συγκεκριμένο, που διακατέχεται από σφοδρή δυσανεξία στις αντιπολιτευτικές φωνές. Γνωστοί Ρώσοι από τον χώρο της δημοσιογραφίας, των επιχειρήσεων και της ψυχαγωγίας τόλμησαν να ταχθούν υπέρ της ειρήνης, διακινδυνεύοντας τη θέση εργασίας τους και την ελευθερία τους. Ο ράπερ Oxxxymiron ακύρωσε εθελοντικά έξι συναυλίες του που ήταν sold-out, εξηγώντας ότι «δεν μπορώ να σας διασκεδάζω τη στιγμή που ρωσικοί πύραυλοι πέφτουν πάνω στην Ουκρανία». Ακόμη και η κόρη του εκπροσώπου του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πέσκοφ, Λίζα Πέσκοβα, έκανε μία ανάρτηση στο Instagram διατρανώνοντας την αντίθεσή της στον πόλεμο με το hashtag «Οχι στον πόλεμο», όπως και η κόρη του πρώην προέδρου Μπόρις Γέλτσιν, Τατιάνα Γιουμάσεβα. Ισως αυτές οι εκδηλώσεις αποτελούν ένδειξη ότι η τωρινή επιχείρηση χαίρει πολύ μικρότερης υποστήριξης από τη ρωσική ελίτ σε σχέση με την προσάρτηση της Κριμαίας πριν από οκτώ χρόνια.
9. Ποιος είναι ο τελικός στόχος του Ρώσου προέδρου;
Αυτή είναι ίσως η δυσκολότερη απάντηση, γιατί η στάση του Πούτιν έχει αποδειχθεί πολύ πιο παράλογη και απρόβλεπτη απ’ ό,τι αρχικά νομίζαμε. To ελάχιστο που φιλοδοξεί είναι να καταστρέψει τις στρατιωτικές υποδομές της Ουκρανίας και πιθανότατα να αντικαταστήσει την κυβέρνηση της χώρας με ένα καθεστώς μαριονέτα, που θα ελέγχεται από τη Μόσχα. Πολλοί όμως εκτιμούν πως ο μεγαλοϊδεατισμός του δεν θα αρκεστεί στη γειτονική χώρα. Η εισβολή απέδειξε ότι στις βλέψεις του είναι μια εκδικητική ιμπεριαλιστική ανακατανομή της υφηλίου στα πρότυπα της συμφωνίας της Γιάλτας, που θα παλινορθώνει την επικράτεια της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ενωσης και θα χωρίζει τον πλανήτη σε σφαίρες επιρροής. Στο πλαίσιο αυτό, η Δύση θα πρέπει να δεσμευθεί ότι δεν θα αναμειγνύεται στα του οίκου της Μόσχας.
10. Υπάρχει περίπτωση να γίνει ένας νέος παγκόσμιος πόλεμος;
Οχι. O Tζο Μπάιντεν έχει διαμηνύσει σαφώς ότι Αμερικανοί στρατιώτες δεν πρόκειται να αποσταλούν στην Ουκρανία, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι δεν υπάρχει καμία περίπτωση γιατί τότε θα έχουμε να κάνουμε με παγκόσμιο πόλεμο, «όταν Αμερικανοί και Ρώσοι αρχίζουν να πυροβολούν ο ένας τον άλλον». Στον αντίποδα, αναλυτές θεωρούν ότι το πιθανότερο σενάριο είναι ένας νέος Ψυχρός Πόλεμος και αυτό εξαρτάται κυρίως από την ανθεκτικότητα του καθεστώτος Πούτιν. Η μοναδική περίπτωση για εμπλοκή του ΝΑΤΟ θα ήταν μια ρωσική επίθεση σε κάποιο μέλος του, π.χ. μια χώρα της Βαλτικής ή την Πολωνία, και η συνακόλουθη ενεργοποίηση του άρθρου V, που προβλέπει ότι επίθεση κατά ενός μέλους της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας συνιστά επίθεση κατά του συνόλου της. Οι αναφορές της εκπροσώπου του ρωσικού ΥΠΕΞ, Μαρία Ζαχάροβα, στη Σουηδία και στη Φινλανδία και την επιλογή τους να μην μπουν στο ΝΑΤΟ, θεωρήθηκε έμμεση απειλή προς τις δύο χώρες να διατηρήσουν την ουδετερότητά τους.
11. Θα μπορούσε ο Πούτιν να βρεθεί κατηγορούμενος στη Χάγη;
Ναι, αν επιβεβαιωθούν εγκλήματα πολέμου και μπορεί να κριθεί ένοχος ο Ρώσος πρόεδρος ως επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων. Τότε θα ήταν δυνατή μια προσφυγή εναντίον της Μόσχας. Ωστόσο, αν η προσφυγή αφορά το έγκλημα της επίθεσης, τότε απαιτείται σχετική απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, στο οποίο η Ρωσία έχει δικαίωμα βέτο.
