Kathimerini.gr
Γιώργος Σκαφιδάς
Άνθρωποι που ζούσαν άνετα, εάν όχι πλουσιοπάροχα, επί σειρά ετών μέσα στην καλούμενη φούσκα των Βρυξελλών (Brussels Bubble), βρίσκονται ξαφνικά στη φυλακή αναμένοντας να δικαστούν. Κατηγορούνται ότι έπαιρναν «δώρα» από βασίλεια του αραβικού κόσμου για να προωθούν τα συμφέροντα βασιλιάδων που μικρή σχέση έχουν με τις αξίες του καλούμενου «ευρωπαϊκού τρόπου ζωής».
Το Qatargate έρχεται να κλονίσει την ΕΕ όχι κάπου περιφερειακά αλλά στον πυρήνα της.
Οι Βρυξέλλες ξεχωρίζουν ως μια από τις περιοχές με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση λομπιστών ανά τετραγωνικών χιλιόμετρο. Μετά την Ουάσιγκτον, είναι η πόλη με τους περισσότερους λομπίστες στον κόσμο. Περίπου 30.000 λομπίστες υπολογίζεται ότι δρουν εκεί, προωθώντας ο καθένας τα συμφέροντα του εργοδότη του.
Αυτό από μόνο του, βέβαια, δεν λέει κάτι. Οι λομπίστες υπάρχουν για να προωθούν συμφέροντα. Το αν εκείνοι θα καταφέρουν να επηρεάσουν τη διαδικασία διαμόρφωσης πολιτικής και τη λήψη αποφάσεων είναι άλλη υπόθεση. Μια υπόθεση που εξαρτάται όχι μόνο από τον «πομπό» αλλά και, κυρίως, από τον «δέκτη».
Το Μητρώο Διαφάνειας της ΕΕ «υπάρχει» από το 2011, πλην όμως μέχρι πρότινος η εγγραφή σε αυτό δεν ήταν υποχρεωτική.
«Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ αλληλεπιδρούν με ευρύ φάσμα οργανώσεων και ομάδων οι οποίες εκπροσωπούν συγκεκριμένα συμφέροντα. Πρόκειται για ένα νόμιμο και αναγκαίο μέρος της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, το οποίο εξασφαλίζει ότι οι πολιτικές της ΕΕ αντανακλούν τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας», διαβάζουμε στον επίσημο ιστοχώρο του Μητρώου Διαφάνειας της ΕΕ.
«Τα θεσμικά όργανα δίδουν, με τα κατάλληλα μέσα, στους πολίτες και στις αντιπροσωπευτικές ενώσεις τη δυνατότητα να γνωστοποιούν και να ανταλλάσσουν δημόσια τις γνώμες τους σε όλους τους τομείς δράσης της Ένωσης. Τα θεσμικά όργανα διατηρούν ανοιχτό, διαφανή και τακτικό διάλογο με τις αντιπροσωπευτικές ενώσεις και την κοινωνία των πολιτών. Προκειμένου να εξασφαλίζεται η συνοχή και η διαφάνεια των δράσεων της Ένωσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διεξάγει ευρείες διαβουλεύσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη», διαβάζουμε στο Άρθρο 11 της Συνθήκης της Λισσαβώνας.
Το πλαίσιο μέσα στο οποίο διεξάγεται αυτή η αλληλεπίδραση μεταξύ λομπιστών και πολιτικών θα πρέπει βέβαια, εάν μιλάμε για στοιχειωδώς ευνομούμενες δημοκρατίες, να είναι θεσμικά οριοθετημένο, ελεγχόμενο και διαφανές.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει ένα Μητρώο Διαφάνειας (EU Transparency Register) η εγγραφή στο οποίο ωστόσο μέχρι πρότινος δεν ήταν υποχρεωτική.
«Το Μητρώο Διαφάνειας είναι μια βάση δεδομένων για τους “εκπροσώπους ομάδων συμφερόντων” (οργανώσεις, ενώσεις, ομάδες και αυτοαπασχολούμενα άτομα), δηλαδή όσους ασκούν δραστηριότητες με στόχο να επηρεάσουν τη διαδικασία διαμόρφωσης της πολιτικής και λήψης αποφάσεων της ΕΕ. Το Μητρώο έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να δείχνει ποια συμφέροντα εκπροσωπούνται σε επίπεδο ΕΕ, από ποιον εκπροσωπούνται και για λογαριασμό τίνος, καθώς και τους πόρους που διατίθενται για αυτές τις δραστηριότητες εκπροσώπησης ομάδων συμφερόντων (π.χ. οικονομική στήριξη, δωρεές, χορηγίες κ.λπ.)», σύμφωνα με όσα αναφέρονται στον επίσημο σχετικό ιστοχώρο της ΕΕ.
Έως και σχετικά πρόσφατα ωστόσο, «η διαφάνεια των δράσεων της Ένωσης» δεν ήταν δεδομένη. Κάθε άλλο.
«Σήμερα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε υπέρ της απόφασης οι ευρωβουλευτές να δημοσιεύουν τις συναντήσεις που έχουν με λομπίστες. Αυτό είναι το πρώτο υποχρεωτικό μέτρο διαφάνειας σχετικά με τα λόμπι που αφορά σε βουλευτές της ΕΕ και ένα τεράστιο βήμα προς τα εμπρός για τη διαφάνεια», σύμφωνα με δελτίο Τύπου που δημοσιεύτηκε στις 31 Ιανουαρίου του 2019 στον ιστότοπο Transparency.eu, υπό τον τίτλο «Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα σταματήσει τις μυστικές συναντήσεις με λόμπι». Το εν λόγω δελτίο φέρει ημερομηνία 2019, πλην όμως η απόφαση για την «καθιέρωση ενός Κοινού Μητρώου Διαφάνειας που θα καθιστά γνωστούς όσους επιδιώκουν να επηρεάσουν την ευρωπαϊκή πολιτική» χρονολογείται από το 2011.
Η Fight Impunity, η ΜΚΟ του Ιταλού πρώην ευρωβουλευτή Πιέρ Αντόνιο Παντσέρι ο οποίος έχει πια προφυλακιστεί στο πλαίσιο του σκανδάλου Qatargate, δεν είχε εγγραφεί στη λίστα του Μητρώου Διαφάνειας της ΕΕ, όπως αναφέρει το Politico σε άρθρο του με τον τίτλο «Η ανατομία ενός σκανδάλου», πλην όμως η εν λόγω ΜΚΟ είχε μέχρι πρότινος ως επίτιμα μέλη μεγάλα ονόματα της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής.
Στον επίσημο ιστότοπο του Μητρώου Διαφάνειας της ΕΕ διαβάζουμε ότι «οι εκπρόσωποι ομάδων συμφερόντων πρέπει να είναι εγγεγραμμένοι για να μπορούν:
– να ζητούν άδεια πρόσβασης στους χώρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για άτομα που τους εκπροσωπούν·
– να λαμβάνουν πρόσκληση για να μιλήσουν σε ακροάσεις των επιτροπών του Κοινοβουλίου·
– να συμμετέχουν σε διακομματικές ομάδες και άλλες ανεπίσημες δραστηριότητες ομάδων που διοργανώνονται στους χώρους του Κοινοβουλίου·
– να συναντούν τον/τη Γενικό/-ή Γραμματέα και τους/τις Γενικούς/-ές Διευθυντές/-ριες της Γενικής Γραμματείας του Συμβουλίου·
– να συμμετέχουν σε θεματικές ενημερώσεις για εκπροσώπους ομάδων συμφερόντων που διοργανώνει η Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου·
– να συμμετέχουν, με την επαγγελματική τους ιδιότητα, ως ομιλητές σε δημόσιες εκδηλώσεις που διοργανώνει η Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου·
– να συναντούν Επιτρόπους, μέλη των ιδιαίτερων γραφείων τους και Γενικούς/-ές Διευθυντές/-ριες της Επιτροπής·
– να λαμβάνουν προσκλήσεις για συμμετοχή σε ομάδες εμπειρογνωμόνων της Επιτροπής.»
«Το Μητρώο Διαφάνειας της ΕΕ έχει ακόμη πολύ δρόμο να διανύσει. Η μόνη πραγματική απαγόρευση (σ.σ. που επιβάλλει) είναι ότι δεν επιτρέπει στους μη εγγεγραμμένους σε αυτό λομπίστες να συναντούν ανώτερους αξιωματούχους της Κομισιόν ή να έχουν άδεια πρόσβασης στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. H εξουσία αυτή είναι όμως πολύ αδύναμη και, όπως και να έχει, σπανίως χρησιμοποιείται», καταγγέλλει από την πλευρά της η ομάδα Corporate Europe Observatory.
«Έχουμε ένα δομικό πρόβλημα στην Ευρωβουλή […] Έχουμε ομάδες φιλίας που είναι δύσκολο να ελεγχθούν. Τα άτομα υποτίθεται ότι πρέπει να δηλώνουν τα δώρα που παίρνουν αλλά είναι όλα εθελοντικά», δηλώνει ευρωπαϊκή πηγή μιλώντας στο Politico.
Παράλληλα, υπάρχει «πρόβλημα» και με τους πρώην ευρωβουλευτές που, ως πρώην ευρωβουλευτές, συνεχίζουν να έχουν «δικαιώματα» που τους εξασφαλίζουν την ελεύθερη πρόσβαση στις εγκαταστάσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και την επαφή με αξιωματούχους. Κάποιοι από αυτούς τους πρώην ευρωβουλευτές ωστόσο, μπορεί πλέον να εργάζονται και ως λομπίστες, χωρίς να το δηλώνουν. Ειρήσθω εν παρόδω, υπενθυμίζεται η περίπτωση του Πιέρ Αντόνιο Παντσέρι, ο οποίος είχε πάψει μεν εδώ και χρόνια να είναι ευρωβουλευτής αλλά συνέχιζε, όπως αποδεικνύεται μέσα από τις αποκαλύψεις του Qatargate, να ασκεί διόλου ευκαταφρόνητη παρασκηνιακή επιρροή στις Βρυξέλλες, αξιοποιώντας παράλληλα και ένα άλλο παραθυράκι: το γεγονός ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν υποχρέωνε τους λομπίστες που εκπροσωπούν κρατικά συμφέροντα να αποκαλύπτουν τους δεσμούς τους…
«Παρά την ύπαρξη ενός μητρώου για τα λόμπι, η εποπτεία της όλης διαδικασίας ήταν σχετικά περιορισμένη. Η απαίτηση να εγγράφονται οι λομπίστες στο Μητρώο Διαφάνειας έγινε υποχρεωτική μόλις πέρυσι», σημειώνει σε άρθρο του το βρετανικό UnHerd, αναφερόμενο στη διοργανική συμφωνία του 2021 μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για ένα υποχρεωτικό Μητρώο Διαφάνειας.
Ωστόσο, όπως καταγγέλλεται, αυτή η «υποχρεωτικότητα» εξακολουθεί σε πολλές περιπτώσεις να ερμηνεύεται κατά το δοκούν, να αλλάζει από θεσμό σε θεσμό και να μην αγγίζει στον ίδιο βαθμό όλους τους εργαζόμενους στην ΕΕ ή να παρακάμπτεται μέσω μεσαζόντων.
Όσο για τις όποιες αλλαγές, εκείνες δεν πρόκειται να έρθουν άμεσα.
Η πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου Ρομπέρτα Μέτσολα πρόκειται να παρουσιάσει ένα σχετικό σχέδιο δέκα σημείων τον Ιανουάριο του 2023, όπως λέγεται. «Θα δρομολογήσουμε μια μεταρρυθμιστική διαδικασία για να δούμε ποιος έχει πρόσβαση στις εγκαταστάσεις μας, πώς χρηματοδοτούνται οι εν λόγω οργανισμοί, ΜΚΟ και άνθρωποι, ποιους συνδέσμους με τρίτες χώρες έχουν, θα ζητήσουμε μεγαλύτερη διαφάνεια όσον αφορά τις συναντήσεις με ξένους παράγοντες και εκείνους που συνδέονται με αυτούς. Θα ταρακουνήσουμε αυτό το Κοινοβούλιο και αυτή την πόλη […] Θα προστατεύσουμε αυτούς που μας βοηθούν να εκθέσουμε την εγκληματικότητα και θα εξετάσω τα συστήματα μας για την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος για να δω πώς μπορούν να γίνουν ισχυρότερα», δήλωσε η ίδια προ ημερών.
Ενδεικτικά όσα δημοσιεύθηκαν στον ιστοχώρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις 15 Δεκεμβρίου: «Οι ευρωβουλευτές επιθυμούν να καταστήσουν υποχρεωτικό και να επεκτείνουν το πεδίο εφαρμογής του Μητρώου Διαφάνειας της ΕΕ σε εκπροσώπους τρίτων χωρών και πρώην ευρωβουλευτές (σ.σ. όπερ σημαίνει ότι ως έχουν σήμερα τα πράγματα αυτό εξακολουθεί να μην είναι υποχρεωτικό για τις συγκεκριμένες κατηγορίες), αλλά και να το ενισχύσουν […] Ζητούν επίσης τη σύσταση εξεταστικής επιτροπής (μετά τα αποτελέσματα των ερευνών και των δικών) για την εξέταση περιστατικών διαφθοράς και αθέμιτων ενεργειών από τρίτες χώρες, καθώς και μια ειδική επιτροπή για την εξεύρεση ατελειών στο υφιστάμενο πλαίσιο του Κοινοβουλίου και την υποβολή προτάσεων για μεταρρυθμίσεις.»
Κατά τα λοιπά, ενδιαφέρουσα είναι και η σπόντα που αφήνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατά της Κομισιόν όταν την καλεί «να υποβάλει επιτέλους πρόταση για τη σύσταση Ανεξάρτητου Φορέα Δεοντολογίας»…
