«Ο πόλεμος με έμαθε να εκτιμώ κάθε ημέρα»

Λουκάς Βελιδάκης

Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, εκατομμύρια Ουκρανοί, σε κατάσταση σοκ, διαπίστωναν ότι όσα γνώριζαν έως εκείνη τη στιγμή γκρεμίζονταν – καθώς είχαν βρεθεί ενώπιον μίας νέας κατάστασης, η οποία έμοιαζε αδιανόητη.

Το επόμενο διάστημα η ζωή για τους πολίτες της Ουκρανίας θα άλλαζε ολοκληρωτικά – άνθρωποι που ζούσαν σαν κανονικοί Ευρωπαίοι του 21ου αιώνα, είδαν τη χώρα τους να δέχεται στρατιωτική εισβολή και πλέον τίποτα δεν θα ήταν το ίδιο.

Η αλλαγή ήταν τεκτονική. Κάποιοι πήραν το δρόμο της προσφυγιάς, κάποια πήγαν στο μέτωπο να πολεμήσουν – οι περισσότεροι προσπάθησαν με κάθε δυνατό τρόπο να κρατήσουν τη χώρα όρθια, παρά τις πληγές της.

Η «Κ» ζήτησε από δέκα Ουκρανούς πολίτες όλου του ηλικιακού φάσματος, να περιγράψουν πώς βίωσαν την εισβολή και πώς αντιμετωπίζουν αυτή τη νέα πολεμική συνθήκη.

Μαρία Νικιτίνα, επικεφαλής ΜΚΟ, 36 ετών

«Στις 24 Φεβρουαρίου, η ζωή των Ουκρανών άλλαξε ριζικά. Η εισβολή της Ρωσίας μας    υποχρέωσε σε μια επαναξιολόγηση όλων όσων φαινόταν προηγουμένως σημαντικά.      Είμαι άτομο με αναπηρία, κυκλοφορώ με αναπηρικό καροτσάκι. Το θέμα της ασφάλειας και της διατήρησης της ίδιας της ζωής είναι πολύ σημαντικό για μένα. Δεν μπορώ να ξεφύγω από τις βόμβες, δεν μπορώ να βρω καταφύγιο γιατί δεν είναι προσβάσιμα για άτομα με αναπηρία. Συνειδητοποίησα ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να χάσω τη ζωή μου από ρουκέτες.

 Ήμουν στο χωριό με τη μητέρα μου για ένα μήνα, μου φαινόταν ότι δεν θα γινόταν τίποτα όσο ήμουν μαζί της, αλλά δεν άντεχα να μην κάνω τίποτα. Αποφάσισα να επιστρέψω στο Τσερνίβτσι και να συνεχίσω τις δραστηριότητές μου για την οικοδόμηση μιας κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς. Μαζί με τους συναδέλφους στο γραφείο μας, ανοίξαμε ένα καταφύγιο για ανθρώπους που διέφυγαν από τους βομβαρδισμούς και αρχίσαμε να βοηθάμε τους εκτοπισμένους με τρόφιμα, προϊόντα υγιεινής και παιδικές τροφές.Όλα τα σχέδια και οι ιδέες μου καταστράφηκαν, αλλά το πνεύμα μου δυνάμωνε κάθε μέρα. Κατάλαβα ότι χρειαζόμουν εδώ και τώρα να είμαι με τους συναδέλφους, τους συγγενείς και τους φίλους μου, με ανθρώπους που χρειάζονταν τη βοήθειά μου. Ο πόλεμος με έμαθε να εκτιμώ κάθε ημέρα, κάθε στιγμή και κάθε άνθρωπο. Είναι ένα συναίσθημα που δεν εκφράζεται με λόγια.

Συνειδητοποίησα ακόμη περισσότερο την ταυτότητά μου, κατάλαβα ακόμα περισσότερο την αξία της γλώσσας, της σημαίας, του παραδοσιακού μας κεντήματος. Υπάρχουν λοιπόν δυσκολίες με συχνές διακοπές ρεύματος – τις ώρες που το ασανσέρ στο σπίτι δεν λειτουργεί, πρέπει να κοιμάμαι στο γραφείο, αλλά αυτό κατέστησε δυνατή τη δημιουργία ακόμη πιο ισχυρών σχέσεων σε συλλογικό επίπεδο.

Το να ζεις σε μια χώρα σε πόλεμο είναι μια πρόκληση, ένας κίνδυνος με τον οποίο πηγαίνεις για ύπνο το βράδυ και ξυπνάς κάθε πρωί».

Γεχόρ Κριβίτσκι, ηθοποιός, 23 ετών

 «Ο πόλεμος με βρήκε μαζί με την κοπέλα μου στο Χάρκοβο, όπου σπούδαζα. Είμαι από τη Μαριούπολη και ολόκληρη η οικογένειά μου βρισκόταν εκεί. Τις πρώτες μέρες του πολέμου, μπόρεσα να φύγω προς την πόλη Πολτάβα και στη συνέχεια μετακόμισα στο Τσερνίβτσι για δουλειά. Προσπάθησα να πείσω τους γονείς μου να φύγουν από τη Μαριούπολη αλλά ήταν πολύ αργά – οι Ρώσοι απέκλεισαν όλες τις εξόδους.

 Αγνοώντας το τι συμβαίνει στην γονείς και τον αδερφό μου στη Μαριούπολη, η ψυχική μου κατάσταση άρχισε να επιδεινώνεται. Άρχισαν να εμφανίζονται κρίσεις πανικού. Αλλά χάρη στην κοπέλα μου και τη δουλειά μου στο θέατρο, κατάφερα να θεραπεύσω τον εαυτό μου.

 Τώρα οι γονείς μου προσπαθούν να φύγουν από τη Μαριούπολη, αλλά υπάρχουν πολλά εμπόδια, συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών. Συνεχίζω να πιστεύω ότι κάποια μέρα θα τους δω ξανά. Και θα γυρίσω στην ελεύθερη Μαριούπολη.

 Θέλω επίσης να σημειώσω ότι η βόμβα που έπεσε στο θέατρο της Μαριούπολης με άγγιξε βαθιά. Χάρη σε αυτό το θέατρο και τις παραστάσεις που έβλεπα εκεί, θέλησα να γίνω ηθοποιός. Επομένως, ακόμη και εν μέσω πολέμου, αυτό το θέατρο είχε αντίκτυπο για το υπόλοιπο της ζωής μου».

Βέρα Σαντούλιακ, Ψυχίατρος-ψυχοθεραπεύτρια, 69 ετών

 «Λίγες ημέρες πριν τις 24 Φεβρουαρίου, η κόρη μου κι εγώ προσφέραμε σε φίλους και συναδέλφους τη δυνατότητα να μετακομίσουν από το Κίεβο στο διαμέρισμά μας, στο Τσερνίβτσι, καθώς ήταν πιο ασφαλές στο δυτικό τμήμα της Ουκρανίας. Το σπίτι μας μετατράπηκε σε αυτοσχέδιο ξενοδοχείο. 

 Ο κόσμος κοιμόταν στο πάτωμα, πάνω σε χαλιά και στρώματα. Μερικοί έκαναν ένα μικρό διάλειμμα στο σπίτι μας για να φάνε ένα ζεστό γεύμα πριν συνεχίσουν την πορεία τους προς τη Δύση. Τα κατοικίδια ήταν επίσης ευπρόσδεκτα. Οι σειρήνες έσπαγαν τη σιωπή καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας και ο κόσμος ζητούσε βοήθεια για την ψυχική του υγεία λόγω της ανησυχίας, του φόβου, του άγχους και της κατάθλιψης που προκλήθηκαν από τον πόλεμο. Ξεκινήσαμε να παρέχουμε θεραπεία online.

 Από τις πρώτες στιγμές που ξέσπασε ο πόλεμος, ήμουν σίγουρη ότι η Ουκρανία θα ήταν σε θέση να αμυνθεί και να αντέξει. Επιπλέον, θα ήθελα να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μας στους συναδέλφους μας από την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες που μας παρείχαν ομάδες επίβλεψης και υποστήριξης στην ψυχιατρική και την ψυχοθεραπεία.

 Αυτή η πολύτιμη υποστήριξη μας δίνει δύναμη και ευκαιρίες να εργαστούμε και να παρέχουμε τη βοήθεια μας σε όσους έχουν ανάγκη σε αυτή την πορεία μέχρι τη νίκη».

Πάβλο Γκορνοστάι, Κοινωνικός και πολιτικός ψυχολόγος, 68 ετών

 «Οι πρώτες εβδομάδες είχαν συνεχή συναισθηματικά άλματα: από απελπισία και σοκ σε απέραντη περηφάνια για τους στρατιώτες μας και για ολόκληρο το έθνος. Ο πόνος των απωλειών συνδυάστηκε με τη χαρά του να μπορείς να νικήσεις τους εχθρούς.

 Υπήρχε πολύ άγχος για συγγενείς και αγαπημένα πρόσωπα. Ήθελα να τους τηλεφωνώ κάθε μέρα. Υπήρχε πολύ μίσος προς τους εχθρούς. Από τις πρώτες μέρες αποφάσισα να μην πάω πουθενά. Πίστευα στη νίκη από την πρώτη μέρα.

 Παραδόξως, δεν υπήρχε φόβος ότι μπορεί να με χτυπήσει πύραυλος. Αντίθετα, όταν άδειασαν τα ράφια του σούπερ μάρκετ τις πρώτες μέρες, ένιωσα αγωνία. Τότε συνειδητοποίησα ότι ήταν η αφύπνιση ενός γενετικού φόβου πείνας, τον οποίο κληρονόμησα από τους γονείς μου, που επέζησαν από το Μεγάλο Λιμό του 1933 ως παιδιά. 

 Έγραψα πολλά στο Facebook, ήταν μια συμμετοχή στον πόλεμο κατά της προπαγάνδας του εχθρού. Από τα πιο σημαντικά είναι η απώλεια πολλών ψευδαισθήσεων για τους Ρώσους. Πριν από την εισβολή υπήρχε η ελπίδα ότι δεν θα επιτεθούν λόγω της κοινής λογικής: για να μην τους επιβληθούν κυρώσεις, για να μην αλλάξει η στάση του κόσμου απέναντι τους. Αλλά αποδείχθηκε ότι δεν έχουν κοινή λογική και αδιαφορούν.

Η κύρια ψευδαίσθηση είναι ότι οι Ρώσοι, τρομοκρατημένοι από τον αριθμό των δικών τους απωλειών, δεν θα θέλουν να πολεμήσουν. Φαίνεται ότι δεν τους νοιάζει πόσοι θα πεθάνουν.

Περίπου έξι μήνες αργότερα, η συναισθηματική κατάσταση σταθεροποιήθηκε. Αν και μερικές φορές ένα κύμα συναισθημάτων μας καλύπτει, υπάρχει κάποιο είδος αντοχής. Είμαι εντελώς βυθισμένος στη δουλειά. Με σώζει από συναισθηματικά προβλήματα».

Γιουλίκ, Ουκρανός τραγουδιστής, 33 ετών

 «Ο πόλεμος μας άλλαξε ριζικά. Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, πήρα την οικογένειά μου από το Κίεβο στη Λβιβ. Ήταν το μεγαλύτερο ταξίδι της ζωής μας. Πάνω από 15 ώρες στο δρόμο – υπήρξαν διάφοροι που ήθελαν να «βοηθήσουν». Θυμάμαι έναν ταμία σε βενζινάδικο να τα έχει χαμένα γιατί ο κόσμος πετούσε τα λεφτά στο ταμείο για να γεμίσει με βενζίνη το ΙΧ του. Φρίκη…

 Και επίσης, από τις πέντε το πρωί έπρεπε να προσέξουμε το παιδί μας, να μην του προκληθούν ψυχικά τραύματα. Η γυναίκα μου και εγώ εξηγήσαμε στον γιο μας όσο πιο απλά μπορούσαμε ότι υπάρχει πόλεμος, αλλά συμπληρώναμε και τους στίχους από το τραγούδι: «Όλα θα πάνε καλά!».

Όλη η χώρα έχει αλλάξει. Κάποιος μεγάλωσε γρήγορα, κάποιος έγινε πιο υπεύθυνος, βέβαια υπάρχει κι ένα μικρό ποσοστό ανόητων. Άρχισα να περνάω περισσότερο χρόνο με την οικογένειά μου, αν μπορείτε να το πείτε έτσι. Άρχισα να ζω για το σήμερα και να μην κάνω μεγάλα σχέδια. Όλο και πιο συχνά, δίνω φιλανθρωπικές συναυλίες, όχι μόνο στην Ουκρανία, αλλά και στο εξωτερικό, για την υποστήριξη της χώρα.

Τώρα η οικογένειά μου κι εγώ έχουμε μια επιθυμία – να κερδίσουμε και μετά να χτίσουμε!

Χαιρόμαστε κάθε μέρα, όταν ανάβει το φως. Οι μικρές λεπτομέρειες έγιναν εμφανείς και αρχίσαμε να τις εκτιμούμε. Ξέρω σίγουρα ότι τα πράγματα δεν θα γίνουν ξανά όπως ήταν πριν από τις 24 Φεβρουαρίου. Ωστόσο, είμαστε αισιόδοξοι και ανυπομονώ για τις συναυλίες μου μετά τη νίκη – η πρώτη συναυλία θα είναι σίγουρα στην ουκρανική Κριμαία».

Ολένα Στούπακ, ψυχολόγος, 54 ετών 

 «Ζω στο Κίεβο. Η κόρη και οι εγγονές μου πήγαν στο εξωτερικό στην αρχή της εισβολής, όταν η περιοχή τους βομβαρδίστηκε. Δεν γνωρίζουμε ακόμη πότε θα είναι ασφαλές να επιστρέψουν. Τους είδα δύο φορές εφέτος.

 Έγινα ειδική στο άγχος. Όλα όσα ήξερα θεωρητικά, τα ξεχωρίζω πλέον ξεκάθαρα από τη δική μου εμπειρία. Ξέρω πώς αντιδρά το σώμα σε πληροφορίες για επιθέσεις με πυραύλους, μπορώ να διακρίνω πώς λειτουργεί το αντιαεροπορικό πυροβολικό.

 Έμαθα να νιώθω αληθινή οργή, που συμβαίνει μόνο όταν υπάρχει άμεση απειλή για τη ζωή σου και τις ζωές των αγαπημένων. Έχω δικό μου λογαριασμό με τους Ρώσους για την κλεμμένη χρονιά της ζωής μου.

 Έμαθα να τιθασεύω τον πόνο στη θέα διαλυμένων κτιρίων και άπορων ανθρώπων. Δεν έμαθα να προστατεύομαι από τον πόνο όταν βλέπω νεκρά ή τραυματισμένα παιδιά. Ξέρω πώς είναι ένα πολυβόλο και το κράτησα στα χέρια μου. Ευτυχώς δεν υποφέρω από κρύο και πείνα, ξέρω πώς να επιβιώσω απουσία ρεύματος και ίντερνετ. Έχω πάρα πολλή δουλειά. Έχασα την επαφή της με τους συγγενείς μου από τη Ρωσία και τη Λευκορωσία.

Είμαι περήφανη για τη χώρα μου. Υποκλίνομαι σε όσους με προστατεύουν, είμαι ευγνώμων σε όλους όσους με βοηθούν. Δουλεύω για να κερδίσω».

Τάρας Φετσάτσιν, επιχειρηματίας, 32 ετών

 «Ζω στη δυτική Ουκρανία, στην πόλη Λβιβ. Είμαι επιχειρηματίας. Όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, ξέραμε τι έπρεπε να κάνουμε, δηλαδή να πολεμήσουμε, γιατί αν δεν πολεμήσουμε, θα εξαφανιστούμε ως έθνος.

 Οι περισσότεροι άνθρωποι είχαν πανικό και φόβο, αλλά άτομα με πιο δυνατό πνεύμα τους βοήθησαν να ξεπεράσουν αυτόν τον φόβο και να αρχίσουν να μάχονται. Δεν είναι εύκολο να βλέπεις να πεθαίνουν παιδιά καθημερινά και πόλεις να καταστρέφονται ολοσχερώς.

 Όλοι βρήκαν τη θέση τους. Κάποιος πήρε ένα όπλο και πήγε να πολεμήσει. Κάποιος σαν εμένα άρχισε να βοηθά τον στρατό αγοράζοντας όπλα, κράνη, drones, αυτοκίνητα και άλλα. Κάποιος άρχισε να κάνει υπερωρίες για να μην καταρρεύσει η οικονομία και ο στρατός μας να λάβει ό,τι χρειαζόταν.

Η ρωσική επιθετικότητα ανέτρεψε τη ζωή μας, αλλά δεν θα τα παρατήσουμε και θα νικήσουμε. Δόξα στην Ουκρανία, ευχαριστώ την Ελλάδα για όλη τη βοήθεια που προσφέρει για εμάς».

Άλα Φεντότοβα, συνταξιούχος, 70 ετών

 «Ο πόλεμος άλλαξε εντελώς τη ζωή μου. Το πρωί της 24ης Φεβρουαρίου 2022, ξύπνησα από μια κλήση από τον Καναδά. «Γιαγιά μαζευτείτε – ξεκίνησε πόλεμος!», άκουσα από τον εγγονό μου. Η αρχική σύγχυση και το άγχος μετατράπηκε στη συνέχεια σε θυμό και οργή. Δεν υπήρχε πανικός.

 Συγκεντρωθήκαμε, ετοιμάσαμε ένα σακίδιο, πήραμε ζεστά ρούχα. Οι αισθήσεις και τα συναισθήματα μπήκαν σε δεύτερη μοίρα. Το μυαλό μας λειτουργούσε σαν υπολογιστής. Ο 75χρονος σύζυγός μου πήγε πολλές φορές στο Στρατιωτικό Επιμελητήριο. Προσπάθησε να εγγραφεί στα μητρώα για στρατιωτική θητεία. Φυσικά, έχοντας λάβει άρνηση, είπε: «Είμαστε μεγάλοι και γινόμαστε εμπόδιο». Ήταν ένα σοκ για μένα, γιατί σε όλη μας τη ζωή ήμασταν χρήσιμοι – δουλέψαμε σκληρά.

 Κάθε μέρα τα παιδιά επέμεναν να μετακομίσουμε στο εξωτερικό. Ήταν δύσκολο να το τολμήσω, κινούμενη με πατερίτσες μέσα στο καταφύγιο, ενώ ακουγόταν ο ήχος των συναγερμών. Μαζέψαμε τα απαραίτητα, πήραμε τα φάρμακα μας και φύγαμε από το σπίτι. Φίλοι και συγγενείς μας βοήθησαν στο να μετακινηθούμε σε μια κοντινή ευρωπαϊκή χώρα, όπου ο γιος μας κατάφερε να κανονίσει διαμονή για εμάς.

Έτσι έγινα αναγκαστικός μετανάστης. Μια ασυνήθιστη, αγχωτική κατάσταση, μια διαφορετική κουλτούρα, άλλη γλώσσα, άλλες κλιματικές συνθήκες – άλλαξε όλος ο τρόπος της ζωής μου. Η εμπειρία μου έχει δείξει ότι ένα άτομο ζει τη ζωή που χτίζει για τον εαυτό του.

Με τον καιρό, το πέπλο του άγχους άρχισε να απομακρύνεται από τις σκέψεις μου όταν είδα τη χώρα του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Άρχισα να μελετώ τη δανική γλώσσα, την ιστορία, γνώρισα τους ανθρώπους και τη σκανδιναβική ομορφιά. Η ζωή συνεχίζεται».

Ντμίτρο Λέοντσικ, σκηνοθέτης και ηθοποιός, 34 ετών

 «Την πρώτη μέρα του πολέμου, τα ξημερώματα, με πήρε τηλέφωνο η μητέρα μου και είπε ότι ο πόλεμος άρχισε. Μετά με κάλεσαν από το πολιτιστικό κέντρο στο Τσερνίβτσι για να με ενημερώσουν ότι πρέπει επειγόντως να αδειάσω το υπόγειο, γιατί τώρα θα γίνει καταφύγιο.

 Εκεί φυλάσσονταν πράγματα που είναι πολύτιμα για μένα – η σκηνογραφία και τα κοστούμια της παράστασης, η πρεμιέρα της οποίας έγινε πρόσφατα.

 Στην αρχή της εισβολής, υπήρχε ένα κενό. Δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε πώς στον 21ο αιώνα μια ειρηνική χώρα μπορεί απλά να δεχθεί επίθεση και να καταληφθεί. Τότε άρχισε ένα αίσθημα άγριου μίσους για τον εχθρό και μια επιθυμία να βοηθηθούν τα θύματα. Άρχισα να ασχολούμαι με τον εθελοντισμό και να εργάζομαι ενεργά στο πολιτιστικό μέτωπο.

Το Τσερνίβτσι έχει μετατραπεί σε προπύργιο εθελοντισμού. Πολλοί άνθρωποι έφυγαν από τον πόλεμο -από το Κίεβο, το Χάρκοβο, τη Χερσώνα και άλλες πόλεις και κωμοπόλεις- ήρθαν σε μας. Με μερικούς ηθοποιούς αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε μια κινητή θεατρική ομάδα προκειμένου να διασκεδάσουμε τα παιδιά στους χώρους διαμονής των εκτοπισμένων, να τα παρηγορήσουμε, να αποσπάσουμε την προσοχή τους από τον πόλεμο.

Στις παραστάσεις μας γινόταν θεραπεία, τόσο για παιδιά όσο και για ενήλικες. Όταν στο φινάλε της παράστασης, τα παιδιά κατάφερναν να βρουν όλα τα κομμάτια του Ουκρανικού Εθνόσημου, οι μεγάλοι έκλαιγαν, συνειδητοποιώντας ότι σήμερα ο εχθρός θέλει να μας στερήσει την εθνικότητά μας και να μας σκοτώσει μόνο και μόνο επειδή είμαστε Ουκρανοί.

Πολλές γενιές Ουκρανών καλλιτεχνών πλήρωσαν με τη ζωή τους επειδή ήταν Ουκρανοί. Αυτό που συνέβη κάποτε και αυτό που συμβαίνει τώρα είναι μια πραγματική γενοκτονία».

Οξάνα Γκόρντιτσουκ, δασκάλα, 51 ετών

 «Είμαι επικεφαλής του οργανισμού «Inclusive space. Ουκρανική κοινότητα». Έγινα συγγραφέας της ζωής μου, όχι θύμα. Δημιούργησα μία ομάδα, που βοήθησε κι άλλους στον πόλεμο. Συνεχίζω να ζω και να δημιουργώ στην Ουκρανία. Ο εθελοντισμός μου είναι μέρος του συνόλου, είναι χρήσιμος. Με φόντο τα μπλακ άουτ, την ένταση και την έλλειψη δικτύου, δεν έχασα το πνεύμα μου. Έμαθα να αναλαμβάνω την ευθύνη της ομάδας. Μαζί κρατάμε το εκπαιδευτικό μέτωπο στο επίκεντρο του αγώνα για τη νίκη.

 Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, η αίσθηση του να είσαι ηγέτης της κοινότητας και η υποστήριξη μιας ομάδας με ένα ενιαίο σύστημα αξιών μας έδωσαν απίστευτη δύναμη να ξεπεραστεί το απροσδόκητο άγχος και ο φόβος του θανάτου και να κινητοποιηθεί το ουκρανικό πνεύμα για να κρατήσει, αντί να ακυρώσει, την προγραμματισμένη συνάντηση μαθητών από διάφορα μέρη της Ουκρανίας στο πλαίσιο του έργου “Virtual Inclusive Space Studios”».