Kathimerini.gr
Βασίλης Κωστούλας
Η εξωτερική πολιτική της Αγκυρας έχει βαλτώσει και ο Ερντογάν αναζητεί «εκρήξεις» που θα τραβήξουν την προσοχή της Δύσης. Είναι η εκτίμηση που μοιράζεται με την «Κ» ο ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Montaigne, Σόλι Οζέλ, εν μέσω των πληροφοριών για αίτημα ένταξης της Τουρκίας στο μπλοκ των BRICS.
Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Kadir Has της Κωνσταντινούπολης, ο Οζέλ θεωρεί πως η τουρκική κυβέρνηση λειτουργεί χωρίς να αναλογίζεται τις αντιφάσεις και τελικά τις συνέπειες των ενεργειών της. Αναφέρει ότι το τουρκικό ΥΠΕΞ φαίνεται να μη γνώριζε τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία, η οποία ερμηνεύεται περίπου σαν ξέσπασμα του Ερντογάν στον «πάγο» της Δύσης: οι ΗΠΑ για τα F-35 και η Ε.Ε. για τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις.
Η ανάγκη της τουρκικής οικονομίας για εναλλακτικές πηγές κεφαλαίων συμπληρώνει το κάδρο μιας εξέλιξης η οποία ρίχνει νέες σκιές στον δυτικό προσανατολισμό της Αγκυρας.
– Τι σηματοδοτεί κατά τη δική σας εκτίμηση η επιλογή της Αγκυρας να αιτηθεί την ένταξη στις χώρες BRICS;
– Κατ’ αρχάς, το αν έχει υποβληθεί επίσημη αίτηση μέχρι τη στιγμή που συζητάμε παραμένει ασαφές. Στο μεταξύ, φαίνεται ότι το υπουργείο Εξωτερικών δεν γνώριζε τη συγκεκριμένη ενέργεια. Είναι πάντως γνωστό, αν λάβουμε υπόψη και τα λόγια του εκπροσώπου του AKP, ότι υπάρχει η βούληση για ένταξη στις BRICS και οι Ρώσοι μεταφέρουν ότι υπάρχει αίτηση και πως διεκπεραιώνεται από εκείνους. Στο διά ταύτα, δεν είμαι καθόλου πεπεισμένος ότι πρόκειται για μια καλά μελετημένη κίνηση. Εχω την εντύπωση ότι αυτή η κυβέρνηση θέλει να βρίσκεται δυνητικά σε κάθε τραπέζι, χωρίς να σκέφτεται πραγματικά τις αντιφάσεις, τα εμπόδια και τις συνέπειες των κινήσεων στις οποίες προβαίνει. Ακόμη μια φορά φαίνεται να ρίχνει στάχτη στα μάτια. Είναι σαν να εγκαταλείπουμε την Ε.Ε. για να ενταχθούμε στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης, ο οποίος όμως δεν είναι ισοδύναμος. Αισθάνομαι ότι η εξωτερική πολιτική της χώρας έχει βαλτώσει. Δεν εξυπηρετεί πλέον τον σκοπό της συσσώρευσης περαιτέρω πολιτικού κεφαλαίου στο εσωτερικό. Χρειάζεσαι λοιπόν παρόμοιες εκρήξεις περιστασιακά, ασχέτως αν καταλήγουν κάπου. Και, υπογραμμίζω, δεν είμαι βέβαιος ότι έχουν σκεφτεί τις συνέπειες μιας τέτοιας κίνησης.
– Κατά μία άποψη είναι παράταιρο μια χώρα του ΝΑΤΟ να ενταχθεί στις BRICS, μια συμμαχία στην οποία δεσπόζουν Ρωσία και Kίνα. Τι λέτε;
– Από την άλλη, οι BRICS είναι ένας οικονομικός οργανισμός χωρίς στρατηγικές αξιώσεις, δεδομένων των εσωτερικών αντιπαραθέσεων μεταξύ των χωρών που τον απαρτίζουν. Είναι όμως μια κλίση προς τον μη δυτικό κόσμο και προς τον λεγόμενο Παγκόσμιο Νότο. Ομως, δεν υπάρχει μηχανισμός αποβολής από το ΝΑΤΟ. Η Τουρκία παραμένει ενεργή στρατιωτικά στο πλαίσιο της ευρωατλαντικής συμμαχίας και δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η Αγκυρα επιθυμεί να εγκαταλείψει το ΝΑΤΟ. Στην πραγματικότητα η τουρκική κυβέρνηση αποσκοπεί να τραβήξει την προσοχή των εταίρων της που την κρατούν στον «πάγο». Ο σκληρός τρόπος με τον οποίο μίλησε στον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών στις Βρυξέλλες ο Ζοσέπ Μπορέλ φανερώνει τις εντάσεις στις σχέσεις της χώρας με τους δυτικούς συμμάχους της. Ειδικά η Γαλλία είναι ανένδοτη στο να κρατήσει την Τουρκία μακριά, κατά τη γνώμη μου, όχι πάντα πολύ ορθολογικά. Η Αγκυρα λοιπόν προσπαθεί να πει «είμαστε εδώ». Αλλά δεν περιμένω να προχωρήσει γρήγορα η διαδικασία με τις BRICS. Αν τελικά ενταχθεί η χώρα, θα είναι μια εξέλιξη η οποία θα μπορούσε να έχει αντίκτυπο στις προοπτικές της οικονομίας της, η οποία δεν τα πηγαίνει καλά.
Ο Σόλι Οζέλ είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Kadir Has της Κωνσταντινούπολης
– Ενα ερώτημα είναι κατά πόσον η τελευταία εξέλιξη θα προκαλέσει περαιτέρω επιπλοκές στην προμήθεια της Αγκυρας με αμερικανικούς εξοπλισμούς. Ποια είναι η γνώμη σας;
– Είμαστε ήδη εκτός του προγράμματος των F-35. Θέλουμε απελπισμένα να επιστρέψουμε, αλλά δεν βλέπω, ούτως ή άλλως, κάποιο σημάδι από τις ΗΠΑ ότι αυτό πρόκειται να συμβεί, αν εξαιρέσει κανείς μια αναφορά της Βικτόρια Νούλαντ, η οποία υποθετικά κρατάει ανοιχτό το σενάριο. Η συμφωνία για τα F-16 έχει ολοκληρωθεί και δεν βλέπω τον λόγο να ματαιωθεί από την αμερικανική πλευρά λόγω αυτής της εξέλιξης.
– Θα λέγατε ότι η προοπτική προσχώρησης της Τουρκίας στις BRICS θέτει σε ακόμη χειρότερη βάση τις ενταξιακές διαβουλεύσεις με την Ευρωπαϊκή Ενωση;
– Η αλήθεια είναι πως, κατά τη γνώμη μου, η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν έχει χειριστεί έξυπνα την ενταξιακή προοπτική της Τουρκίας. Σε δύο μήνες διεξάγονται οι αμερικανικές εκλογές και η πιθανότητα επιστροφής του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο δεν είναι καθόλου αμελητέα. Γνωρίζουμε ήδη ότι ο ίδιος δεν πρόκειται να είναι ιδιαίτερα φιλικός απέναντι στους Ευρωπαίους. Πώς οραματίζονται λοιπόν οι Γάλλοι τη στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης χωρίς τον τουρκικό στρατό, ο οποίος μπορεί πραγματικά να συμβάλει προς αυτή την κατεύθυνση; Νομίζω λοιπόν ότι θα πρέπει να ανοίξει ένας δίαυλος διαλόγου, ενδεχομένως μέσω της Ελλάδας, η οποία έχει ούτως ή άλλως συμφέρον από ειρηνικές σχέσεις με την Τουρκία – βεβαίως, εδώ υπάρχει η παράμετρος των Ελληνοκυπρίων οι οποίοι προφανώς δεν ενδιαφέρονται για κάποια θετική εξέλιξη στις σχέσεις της Τουρκίας με την Ε.Ε. Επαναλαμβάνω, το σενάριο μιας δεύτερης θητείας Τραμπ θα πρέπει να χτυπάει «καμπανάκια» στην Ευρώπη. Οσο δεν μεταχειρίζεσαι την Τουρκία ως χώρα προς ένταξη, η Τουρκία εκ των πραγμάτων δεν θα προβαίνει στις απαραίτητες κινήσεις μιας χώρας προς ένταξη. Στην πραγματικότητα, λοιπόν, οι σχέσεις των δύο πλευρών βρίσκονται ούτως ή άλλως σε βαθύ κώμα τα τελευταία πέντε, αν όχι δέκα χρόνια.
– Παρεμπιπτόντως, πώς εισπράττει όλα αυτά η κοινή γνώμη στην Τουρκία;
– Η επιθυμία ένταξης στην Ε.Ε. βρίσκεται κοντά στο 65%, ενώ κανείς δεν πιστεύει πραγματικά ότι θα γίνει ποτέ. Κι αυτό δείχνει κάτι ως προς τις φιλοδοξίες της τουρκικής κοινωνίας για μια δυτικού τύπου διαβίωση και εξέλιξη. Προφανώς, τα οικονομικά κίνητρα παίζουν εδώ σημαντικό ρόλο.
– Και πώς διαβάζετε την προοπτική ένταξης στις BRICS με το βλέμμα στη σχέση Ερντογάν – Πούτιν;
– Θα σας πω απλώς ότι ο Πούτιν αναμένεται να επισκεφθεί την Τουρκία εδώ και δύο χρόνια πλέον. Και αυτό δεν έχει συμβεί. Προφανώς ο Ερντογάν διατηρεί τις σχέσεις με τον Πούτιν και θεωρεί σημαντική τη Ρωσία. Και μάλιστα η σκέψη να δώσει η Τουρκία τη δεύτερη πυρηνική μονάδα στους Ρώσους είναι, κατά την κρίση μου, τρελή. Καθιστάς τον εαυτό σου απολύτως εξαρτώμενο από τη Ρωσία για ενεργειακούς σκοπούς. Στη μεγάλη εικόνα, οι δύο χώρες διαχειρίζονται τις μεταξύ τους σχέσεις. Και δεν συγκλίνουν πάντα. Η Τουρκία στηρίζει με drones την Ουκρανία, ενώ η Ρωσία πιέζει για συμφιλίωση του Ερντογάν με τον Ασαντ, κάτι που δεν φαίνεται πιθανό στο εγγύς μέλλον.
– Με την ευκαιρία, κάποιο σχόλιο για την ελληνοτουρκική προσέγγιση;
– Ημουν στη Λέσβο το καλοκαίρι και νομίζω ότι πάνω από το 80% των τουριστών ήταν Τούρκοι και έδειχναν να χαίρονται πολύ που έκαναν διακοπές στο νησί – αν αυτό σημαίνει κάτι… Πραγματικά, δεν ξέρω. Μέχρι εδώ, όλα καλά. Και εύχομαι να μην το χαλάσουν και οι δικοί σας σκληροπυρηνικοί επίσης.
