Kathimerini.gr
O Νιλ ΜακΦάρλαν δεν ανησυχεί για τον κίνδυνο πυρηνικής κλιμάκωσης. Δεν ανησυχεί, αλλά σπεύδει να επισημάνει ότι «ο Πούτιν είναι πολύ προβλέψιμος μέχρι να γίνει πολύ απρόβλεπτος». Ο ομότιμος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης μίλησε στην «Κ» στο περιθώριο του «Athens Security Forum», που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα από το Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ).
– Μετά την ανταλλαγή πυραύλων μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, ανησυχείτε ότι ο πόλεμος θα κλιμακωθεί περαιτέρω;
– Είχαμε το πρόσφατο ρωσικό πυραυλικό χτύπημα, το οποίο ήταν ένα βήμα πιο πάνω από τα συνηθισμένα, ωστόσο χρησιμοποιήθηκε και σε αυτή την περίπτωση ένα συμβατικό όπλο. Επίσης, είχαμε την είσοδο των Βορειοκορεατών στην ουκρανική σύγκρουση, γεγονός που αποτελεί ένα είδος οριζόντιας κλιμάκωσης. Αλλά το πραγματικό ερώτημα είναι, βρισκόμαστε σε μια πορεία προς την πυρηνική κλιμάκωση;
Η Ρωσία έχει βάλει κόκκινες γραμμές από την αρχή του πολέμου και αργά αλλά σταθερά οι δυτικοί σύμμαχοι πέρασαν αυτές τις γραμμές. Κι αυτό που έκανε ο Μπάιντεν είναι ένα ακόμη βήμα που ξεπέρασε τις ρωσικές γραμμές. Μπορεί να θυμάστε ότι φέτος τον Σεπτέμβριο ο Πούτιν έκανε μια δήλωση, ότι οποιαδήποτε χρήση πιο ισχυρών συμβατικών όπλων, τα οποία προέρχονται από το ΝΑΤΟ προς το ρωσικό έδαφος, θα έδινε στη Ρωσία το δικαίωμα να επιτεθεί σε βάσεις του ΝΑΤΟ στη χώρα όπου βρίσκονται, οπότε αυτό θα επέκτεινε τον πόλεμο προς τα δυτικά.
Με βάση όσα έχουμε μάθει μέχρι τώρα, η πυρηνική κλιμάκωση μου φαίνεται απίθανη, αλλά πρέπει να θυμάστε ότι ο Πούτιν είναι πολύ προβλέψιμος μέχρι να γίνει πολύ απρόβλεπτος.
– Πριν από λίγες ημέρες, η Ρωσία υπέγραψε τις αλλαγές στην πυρηνική της πολιτική, σύμφωνα με τις οποίες «μια επίθεση από ένα μη πυρηνικό κράτος εάν υποστηρίζεται από μια πυρηνική δύναμη θα αντιμετωπίζεται ως κοινή επίθεση κατά της Ρωσίας». Πώς ερμηνεύετε αυτή την αλλαγή;
– Παρόμοιες απειλές έχουν γίνει και στο παρελθόν, αλλά δεν έχουν υλοποιηθεί. Οπότε δεν νομίζω ότι αλλάζουν πολλά. Απλά είναι ένας τρόπος να αυξηθεί η απειλή μέσω της ρητορικής. Ωστόσο, στην πράξη, νομίζω ότι ο Πούτιν θα συνεχίσει να κάνει αυτό που κάνει και δεν νομίζω ότι αυτό περιλαμβάνει την πυρηνική κλιμάκωση. Πρέπει να σας πω ότι χάνω τον ύπνο μου για πολλά πράγματα, αλλά σίγουρα όχι γι’ αυτό ακόμη.
– Κατά τη γνώμη σας, ποια θα ήταν μια ρεαλιστική διπλωματική λύση για τον πόλεμο;
– Μου έρχεται στο μυαλό η ανακωχή μεταξύ της Βόρειας και της Νότιας Κορέας, όπου δεν υπήρξε επίσημη συνθήκη ειρήνης, δεν έχει τερματιστεί η εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ τους, αλλά υπάρχει μια στιβαρή γραμμή και καμία πλευρά δεν την έχει υπερβεί. Σήμερα δεν είναι ξεκάθαρο ότι αυτό το προηγούμενο θα εφαρμοζόταν, καθώς ο Πούτιν κατέστησε εξαιρετικά σαφές ότι η παρουσία ξένων δυνάμεων δεν θα μπορούσε να αποτελέσει μέρος της συμφωνίας.
Εχουμε μια κατάσταση στην οποία υπάρχουν τρεις βασικοί παίκτες: η Ουκρανία, η Δύση και η Ρωσία. Οι πολεμικοί στόχοι της Ουκρανίας είναι η εκδίωξη των ρωσικών δυνάμεων από όλο το ουκρανικό έδαφος, το οποίο νομίζω ότι είναι απίθανο και επίσης έχει στόχο την ένταξή της στο ΝΑΤΟ. Αυτό δεν πρόκειται να συμβεί σύντομα, γιατί θα έθετε αυτόματα το ΝΑΤΟ σε πόλεμο με τη Ρωσία, κάτι για το οποίο δεν νομίζω ότι είμαστε έτοιμοι ακόμη.
Επίσης υπάρχει η Δύση, τόσο η Ε.Ε. όσο και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πει ότι θα υποστηρίξουν την Ουκρανία για όσο χρειαστεί και δεν ξέρω πόσο σημαντική είναι αυτή η δέσμευση ιδίως με την έλευση της επόμενης κυβέρνησης του Τραμπ, ενώ πιθανώς η Ευρώπη δεν μπορεί να αναπληρώσει όλα αυτά τα προγράμματα βοήθειας. Οπότε δεν μπορώ να δω πώς μπορεί να επιτευχθεί μια διπλωματική λύση.
– Εάν η Ουκρανία συνθηκολογήσει επιτρέποντας την απώλεια ζωτικής σημασίας εδαφών, ανησυχείτε ότι αυτό θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως αδυναμία εκ μέρους της Δύσης, ενώ θα επιτρέψει στη Ρωσία να κάνει νέες επιθετικές κινήσεις προς τρίτες χώρες, όπως η Πολωνία ή η Φινλανδία;
– Το κύριο παράδειγμά μου είναι η Εσθονία και οι βαλτικές χώρες, όπου η Ρωσία έχει ήδη δοκιμάσει τα θαλάσσια σύνορα της Εσθονίας και αν ουσιαστικά εγκαταλείψουμε την Ουκρανία αυτό θα σημαίνει ότι η Ρωσία μπορεί να προχωρήσει πιο μακριά.
Επιπλέον, αν η Δύση αποτύχει στην υποστήριξή της προς την Ουκρανία, η Βόρεια Κορέα, η Κίνα και το Ιράν θα ενδιαφέρονταν γι’ αυτήν την εξέλιξη. Ετσι, θα ήταν ένα πολύ ατυχές μήνυμα που θα στέλναμε. Επομένως, πρέπει να ιεραρχήσετε τις προτεραιότητες. Το προτιμώμενο αποτέλεσμα είναι να κερδίσει η Ουκρανία και να φύγει η Ρωσία. Η δεύτερη, λιγότερο καλή λύση είναι μια διευθέτηση που απορρίπτει τη ρωσική απαίτηση περί ουδετερότητας. Και ως μέρος του διακανονισμού, η Ουκρανία θα λάβει εγγυήσεις ασφαλείας από το ΝΑΤΟ ή από μια μικρότερη ομάδα δυτικών δυνάμεων.
Το τρίτο σενάριο είναι να αποχωρήσουμε και η Ουκρανία να χάσει. Αλλά τι σημαίνει ότι η Ουκρανία θα χάσει; Μπορεί να χάσει τον συμβατικό πόλεμο, αλλά αυτό θα ενέπλεκε τη Ρωσία σε μια πολύ παρατεταμένη εξέγερση, η οποία θα ήταν πολύ δαπανηρή γι’ αυτήν. Ετσι, η συμβατική φάση μπορεί να τελειώσει, αλλά ο πόλεμος δεν θα τελείωνε ούτως ή άλλως.
– Τι προβλέπετε για τη Ρωσία έπειτα από αυτή τη σύγκρουση; Θα μπορούσε να οδηγηθεί σε εσωτερικές πολιτικές αλλαγές ή, αντίθετα, το καθεστώς Πούτιν και η ιδεολογία του είναι απολύτως κυρίαρχα στο εσωτερικό;
– Δεν βλέπω καμιά πιθανότητα σημαντικών αλλαγών στη Ρωσία όταν η σύγκρουση τερματιστεί και, επίσης, δεν βλέπω τη σύγκρουση να τελειώνει σύντομα. Ας πούμε ότι τελειώνει σύντομα, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε εσωτερικές πολιτικές αλλαγές; Εν μέρει αυτό θα εξαρτηθεί από τη φύση της όποιας έκβασης στην Ουκρανία. Διότι αν ο Πούτιν μπορέσει να κηρύξει τη νίκη, αυτό θα ενίσχυε τη νομιμοποίησή του στο εσωτερικό της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
Ωστόσο, πρέπει να θυμόμαστε ότι ο Πούτιν έχει ουσιαστικά καταστείλει την αντιπολίτευση περισσότερο ή λιγότερο ολοκληρωτικά, εκτός από εκείνους που βρίσκονται στην εξορία. Ο λαός φαίνεται υπάκουος, όχι ικανοποιημένος, αλλά δεν παραπονιέται. Και έτσι δεν βλέπω πραγματικά εσωτερικές πολιτικές αλλαγές, αν και σημειώνω ότι όλοι είμαστε θνητοί και ο Πούτιν είναι στις αρχές της όγδοης δεκαετίας του και μερικές φορές ο χρόνος επηρεάζει άμεσα τους ανθρώπους.
Ακόμη, μόλις τελειώσουν όλα αυτά υπάρχει μια πολύ περιορισμένη πιθανότητα εσωτερικού πραξικοπήματος, καθώς πολλές εκατοντάδες χιλιάδες γονείς έχουν χάσει τα παιδιά τους. Μπορεί να θυμάστε τον πρώτο πόλεμο στην Τσετσενία όπου οι μητέρες των στρατιωτών άρχισαν να κάνουν μεγάλες διαδηλώσεις, κάνοντας τον Γέλτσιν να υποχωρήσει. Μπορεί λοιπόν να έχουμε αυθόρμητες διαμαρτυρίες και ξέρουμε από τη ρωσική ιστορία ότι μερικές φορές οι αυθόρμητες διαμαρτυρίες μπορούν να έχουν συστημικές συνέπειες, επειδή συνεχώς διογκώνονται.
– Γίνεται λόγος ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αναδιαμορφώσει το τοπίο ασφαλείας στην Ευρώπη. Μήπως αυτό σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας «ψυχροπολεμικής» περιόδου;
– Ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν ένα πολύ συγκεκριμένο ιστορικό φαινόμενο που περιελάμβανε μια παγκόσμια πολιτική, οικονομική και ιδεολογική πάλη μεταξύ δύο στρατοπέδων. Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι μέχρι στιγμής μια περιφερειακή σύγκρουση. Και νομίζω ότι όσον αφορά την Ευρώπη, αυτό είναι κακό νέο, καθώς με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου περιορίσαμε τις αμυντικές μας δαπάνες και μεταφέραμε αυτά τα έσοδα σε άλλους, πιο χρήσιμους κοινωνικούς σκοπούς. Ωστόσο, δεν είμαι σίγουρος ότι οι Ρώσοι πίστεψαν ποτέ ότι τελείωσε ο Ψυχρός Πόλεμος και σίγουρα ο Πούτιν δεν το πίστεψε ποτέ.
Ετσι θα υπάρξει, νομίζω, μια περίοδος διαρκούς περιφερειακής έντασης και ενδεχομένως περιστασιακών συγκρούσεων στην Ευρώπη. Αν έχω δίκιο, ελπίζω να είναι ένας περιφερειακός Ψυχρός Πόλεμος και όχι ένας θερμός πόλεμος ή ένας πυρηνικός πόλεμος. Αλλά πράγματι έχει αναδιαμορφώσει το ευρωπαϊκό τοπίο ασφαλείας, καθώς αν κοιτάξετε τους αμυντικούς προϋπολογισμούς ως ποσοστό του ΑΕΠ στην Ευρώπη, έχουν αυξηθεί δραματικά.
Με άλλα λόγια, η Ευρώπη κατά κάποιον τρόπο επαναστρατιωτικοποιείται ως απάντηση σε αυτή την υπαρξιακή απειλή από τη Ρωσία για τις ευρωπαϊκές αξίες και τα δημοκρατικά συστήματα. Εν τω μεταξύ, το ΝΑΤΟ έχει πλέον αναπτύξει μόνιμα αρκετά σημαντικό αριθμό δυνάμεων, όχι μόνο στη γειτονική σας Βουλγαρία, αλλά και στη Ρουμανία, στην Πολωνία και στις δημοκρατίες της Βαλτικής και σύντομα στη Φινλανδία. Ετσι, μπορεί το ΝΑΤΟ να κάνει πολύ χρόνο για να πάρει μια απόφαση, αλλά όταν το κάνει είναι πολύ δύσκολο να ανατρέψει την απόφασή του.
