Αλεξάνδρα Βουδούρη
Το «σκηνικό» δεν θα μπορούσε να είχε στηθεί καλύτερα για τον «γύρο του θριάμβου» του μεγαλύτερου υποστηρικτή του Ντόναλντ Τραμπ στη Γηραιά Ηπειρο, Βίκτορ Ορμπαν, που σχεδόν 36 ώρες μετά τη νίκη του Ρεπουμπλικανού αυτοανακηρύχθηκε η «φωνή» της Ευρώπης, συνοψίζοντας τα αποτελέσματα της άτυπης συνόδου που φιλοξένησε πάνω από 40 ηγέτες, την περασμένη Πέμπτη, στη Βουδαπέστη. Στο «γήπεδό» του και κυριολεκτικά στην «Αρένα Πούσκας» της ουγγρικής πρωτεύουσας έλαχε να συζητηθούν για πρώτη φορά οι αλλαγές τις οποίες φέρνει η επιστροφή του Τραμπ στον Λευκό Οίκο για την Ευρώπη και βασικούς συμμάχους της, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πολιτικής κοινότητας (όπου μετέχουν μεταξύ άλλων το Ηνωμένο Βασίλειο, η Τουρκία και τα Δυτικά Βαλκάνια), που αποτέλεσε και την «κορύφωση» μιας προβληματικής εξάμηνης προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης υπό τον πιο ευρωσκεπτικιστή ηγέτη του «μπλοκ».
Ο Ούγγρος πρωθυπουργός έσπευσε μάλιστα να ανακοινώσει ότι είχε ήδη συνομιλήσει με τον Τραμπ, τονίζοντας ότι «έχουμε μεγάλα σχέδια για το μέλλον». «Η Ιστορία επιταχύνεται. Με τις αμερικανικές εκλογές, ένα κεφάλαιο έκλεισε. Ο κόσμος πρόκειται να αλλάξει και η αλλαγή θα είναι ταχύτερη από πριν», σημείωσε ο Ορμπαν ενώπιον των δημοσιογράφων. Ο Ούγγρος πρωθυπουργός, που ζητούσε άμεση ειρήνη για την Ουκρανία με όποιο κόστος για το Κίεβο, έως χθες ήταν περιθωριοποιημένος στην Ε.Ε. Αυτό αλλάζει, όπως είπε. «Είναι πλέον φανερό ότι εκείνοι που θέλουν ειρήνη είναι όλο και περισσότεροι», τόνισε και αυτό «σφραγίστηκε» με τις αμερικανικές εκλογές. Ο Ορμπαν σημείωσε εξάλλου ότι η Ε.Ε. δεν πρέπει να μείνει ανενεργή στις επικείμενες διαπραγματεύσεις μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ, που θα καθορίσουν τη νέα «αρχιτεκτονική ασφαλείας», ενώ προσδιόρισε ως επιτακτική ανάγκη την άμεση εκεχειρία μεταξύ Μόσχας και Κιέβου. Και μπορεί ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι να απέρριψε στη Βουδαπέστη κάθε σενάριο υποχώρησης έναντι της Ρωσίας για πιθανή ειρήνευση, ωστόσο ο Ούγγρος πρωθυπουργός επέμεινε ότι «η αλλαγή ιδεών στην Ευρώπη είναι σε εξέλιξη».
Η βεβαιότητα του Ορμπαν για επικράτηση ενός νέου διατλαντισμού –όπως την οραματίζεται εκείνος και οι εθνικιστές ομοϊδεάτες του– εκπηγάζει ενδεχομένως και από την εσωτερική κρίση της Ενωσης, που προκαλεί η κατάρρευση της γερμανικής κυβέρνησης, λίγες μόνον ώρες μετά τη νίκη Τραμπ στις ΗΠΑ, ενισχύοντας την «υπαρξιακή ανησυχία» της Ευρώπης. Στη «σκιά» άλλωστε της περαιτέρω αποδυνάμωσης του γαλλογερμανικού άξονα, ο Εμανουέλ Μακρόν επανέφερε ενώπιον των εταίρων του το δίλημμα «περί θνητότητας» της Ευρώπης –αυτή τη φορά– με όρους επιβίωσης στη νέα πολιτική «ζούγκλα», που σηματοδοτεί η επιστροφή Τραμπ. «Ο κόσμος αποτελείται από φυτοφάγους και σαρκοφάγους. Αν αποφασίσουμε να παραμείνουμε φυτοφάγοι, οι σαρκοφάγοι θα νικήσουν και θα είμαστε βορά γι’ αυτούς», είπε και προέτρεψε τους «26» να επιλέξουν τουλάχιστον να γίνουν «σαρκοφάγοι».
Το μέτωπο των «5»
Εισερχόμενοι στην «αρένα» του Oρμπαν, οι Ευρωπαίοι ηγέτες επέδειξαν ενότητα και συνεχάρησαν θερμά τον νεοεκλεγέντα πρόεδρο των ΗΠΑ. Στο «παρασκήνιο», όμως, και έναντι της νέας πραγματικότητας στις διατλαντικές σχέσεις, διόλου τυχαία τρία ιδρυτικά μέλη της Ε.Ε. –Γαλλία, Γερμανία και Ιταλία– μαζί με την Πολωνία, αλλά και το Ηνωμένο Βασίλειο επιχείρησαν να δημιουργήσουν «κοινό μέτωπο». Παρουσία της προέδρου της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ επιδίωξαν μια πρώτη αξιολόγηση των νέων δεδομένων. Aλλωστε, κάθε ένα κράτος-μέλος της άτυπης «συμμαχίας» έχει τους δικούς του λόγους να σχηματιστεί αυτό το «μέτωπο» εν μέσω έντονων ανησυχιών, ειδικά για την οικονομία και πιθανού άμεσου εμπορικού «πολέμου» με τις ΗΠΑ υπό τον Τραμπ, παραδέχθηκε Ευρωπαίος διπλωμάτης. Βασικός στόχος όμως, όπως σημείωσε, είναι να διασφαλιστεί η ενότητα της Ε.Ε., που θα βρεθεί υπό εξαιρετική «πίεση» το επόμενο διάστημα.
Στο δείπνο των «27», στην πλειονότητά τους οι ηγέτες παραδέχθηκαν πάντως ότι δεν διακατέχονται πια από «αφελή διατλαντισμό», γνωρίζουν ήδη αρκετοί προσωπικά τον Τραμπ κατά την πρώτη του θητεία και ότι δεν υπάρχει λόγος να μην παραμείνουν «ψύχραιμοι», αναφέρουν στην «Κ» Ευρωπαίοι διπλωμάτες. Κάποιοι, υπό τον φόβο περαιτέρω πολιτικού κατακερματισμού στην Ευρώπη, υπογράμμισαν την ανάγκη να αναλυθούν με ορθολογικό τρόπο τα εκλογικά αποτελέσματα στις ΗΠΑ, ώστε να κατανοηθεί η «δυσαρέσκεια» των πολιτών έναντι συγκεκριμένων πολιτικών, ενώ άλλοι επισήμαναν τη σημασία άμεσης «αφύπνισης» του «μπλοκ», που διαφορετικά απειλείται με παρατεταμένο κώμα.
Το βασικό ερώτημα, ωστόσο, είναι κατά πόσο έτοιμη τελικά είναι η Ευρώπη για νέο επεισόδιο «Τραμπ 2.0» στις διατλαντικές σχέσεις. Αμέσως μετά τα εκλογικά αποτελέσματα στις ΗΠΑ, Ευρωπαίοι διπλωμάτες επιχειρούσαν να στείλουν μήνυμα ότι το «μπλοκ» είναι καθ’ όλα έτοιμο να υπερασπιστεί τα συμφέροντά του εάν χρειαστεί. «Είμαστε έτοιμοι. Δεν είναι άλλωστε το πρώτο επεισόδιο στις σχέσεις μας με τον Τραμπ» ανέφερε στην «Κ» ένας εξ αυτών, υπενθυμίζοντας ότι η Κομισιόν έχει ήδη προετοιμάσει διάφορα σενάρια και αντίμετρα σε περίπτωση που ο Ρεπουμπλικανός υλοποιήσει την «απειλή» του για καθολικό δασμό 20% έναντι των εισαγομένων ευρωπαϊκών προϊόντων.
Ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι η Ευρώπη παραμένει εξαιρετικά ευάλωτη έναντι των οικονομικών σχεδίων του Τραμπ, που θα επιδιώξει να «κλείσει» το εμπορικό έλλειμμα μεταξύ ΗΠΑ και Ε.Ε. ύψους 158 δισ. ευρώ με σκληρούς δασμούς. Η Κομισιόν αναμένεται να στείλει διαπραγματευτές πολύ πριν από την ορκωμοσία Τραμπ στις 20 Ιανουαρίου, ώστε να προσφέρει συνολική συμφωνία, που εάν απορριφθεί θα ανοίξει τον δρόμο για ευρωπαϊκά «αντίμετρα». Aλλωστε, ο επικείμενος επίτροπος Eμπορίου Μάρος Σέφκοβιτς κατά την ακρόασή του στο Ευρωκοινοβούλιο εμφανίστηκε έτοιμος για «συνεργασία» με τον νεοεκλεγέντα πρόεδρο, αλλά και για «υπεράσπιση των συμφερόντων μας».
Την ίδια ώρα, η Ουκρανία ενδεχομένως θα γίνει το πρώτο «γεωπολιτικό θύμα» του νέου Αμερικανού προέδρου, που έχει δεσμευθεί να δώσει «τέλος» στον πόλεμο –πριν την ορκωμοσία του–, ακόμη κι αν αυτό γίνει εις βάρος του Κιέβου. Κατ’ αρχάς, «ο Τραμπ θα μειώσει άμεσα την οικονομική και στρατιωτική στήριξη των ΗΠΑ στην Ουκρανία», τονίζει ο Τζέιμι Σι, καθηγητής στρατηγικής και ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο του Eξετερ, πρώην αξιωματούχος του ΝΑΤΟ, καθώς ο ίδιος «δεν πιστεύει στην πιθανότητα ουκρανικής νίκης, δεδομένης της στρατιωτικής υπεροχής της Ρωσίας». «Αναπόφευκτα η Ευρώπη θα πρέπει να αναλάβει μεγαλύτερο μερίδιο από το βάρος του εξοπλισμού της Ουκρανίας. Είναι έτοιμη να το πράξει;», αναρωτιέται.
Μπορεί η Ευρώπη να επενδύσει μισό τρισ. στην άμυνα;
Αν και η πιθανότητα άμεσης λήξης του πολέμου παραμένει αβέβαιη, η Τζεζίν Βέμπερ του German Marshall Fund πιστεύει ότι ο Τραμπ «θα επιχειρήσει να διευθετήσει τη σύγκρουση σύντομα». «Μπορεί να ακουστεί κυνικό, αλλά για την Ε.Ε. άμεση προτεραιότητα είναι να παραμείνει ενεργή, καθώς δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο ο Τραμπ να επιχειρήσει συμφωνία με τον Πούτιν, χωρίς την παρουσία Ευρωπαίων ή και Ουκρανών», αναφέρει. Από την πλευρά του, ο Τζέιμι Σι θεωρεί ότι «η εμπλοκή βορειοκορεατικών στρατευμάτων στον πόλεμο και η στρατιωτική υποστήριξη που η Κίνα και το Ιράν προσφέρουν στον Πούτιν περιπλέκουν την κατάσταση και καθιστούν πιο δύσκολο για τον Τραμπ να παρουσιάσει την Ουκρανία απλώς ως υπόθεση σχέσεων με τη Ρωσία». Αυτό ακριβώς το επιχείρημα αντέταξε ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Μαρκ Ρούτε, αναφέροντας ότι η εμπλοκή της Βόρειας Κορέας στον πόλεμο «αποτελεί άμεσο κίνδυνο όχι μόνο για το ευρωπαϊκό τμήμα του ΝΑΤΟ, αλλά και για τις ΗΠΑ. Οι Βορειοκορεάτες μπορούν να χτυπήσουν τις ΗΠΑ άμεσα με πυραύλους, με τεχνολογία προερχόμενη από τη Ρωσία», τόνισε.
Στο μυαλό του Ρούτε ηχεί η «απειλή» Τραμπ να αφήσει τη Μόσχα «να κάνει ό,τι διάολο θέλει» απέναντι στους Ευρωπαίους συμμάχους, καθώς πιστεύει ότι δεν συνεισφέρουν αρκετά για τη δική τους άμυνα. Ωστόσο, πιθανή μη ανταπόκριση των ΗΠΑ έναντι των δεσμεύσεών τους στο ΝΑΤΟ θα επιφέρει τεράστιο κόστος στην Ευρώπη. «Η Ευρώπη δεν είναι ακόμη έτοιμη να υπερασπιστεί τον εαυτό της, χωρίς τη βοήθεια των ΗΠΑ», σημειώνει ο Τζέιμι Σι, επικαλούμενος δηλώσεις του επικείμενου επιτρόπου Αμυνας Αντριους Κουμπίλιους, ο οποίος έκανε λόγο στην ακρόασή του για αστρονομικό ποσό «επενδύσεων ύψους 500 δισ. ευρώ τα επόμενα πέντε χρόνια», μεγάλο μέρος των οποίων θα διατεθεί για τη βελτίωση της ευρωπαϊκής αεροπορικής και πυραυλικής άμυνας. Εντούτοις, ο Σι εκτιμά ότι «η Ευρώπη μπορεί να βελτιώσει τη στρατιωτική της αυτοδυναμία με ενσωμάτωση των αμυντικών βιομηχανιών της και δημιουργία νέων μονάδων με έμφαση στην έρευνα και στην καινοτομία».
Τους τρόπους χρηματοδότησης άλλωστε για την ενίσχυση των επενδύσεων στην άμυνα και στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών αναζήτησαν οι «27» στο άτυπο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, την Παρασκευή, παρουσία του Μάριο Ντράγκι, που έκρουσε εκ νέου τον κώδωνα εμβάθυνσης της «υπαρξιακής κρίσης» της Ευρώπης, μετά τις αμερικανικές εκλογές. Η λεγόμενη «διακήρυξη της Βουδαπέστης», πάντως, που υιοθέτησαν για την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας και παρά τις διαφαινόμενες προκλήσεις, δεν ανταποκρίθηκε ακριβώς στις «επιταγές» των καιρών. Ενώ οι Ευρωπαίοι δεσμεύονται «να διερευνήσουν την ανάπτυξη νέων εργαλείων» χρηματοδότησης, οι λεγόμενες «φειδωλές» χώρες «φρέναραν» την υιοθέτηση ιδεών, όπως πιθανή έκδοση κοινού χρέους. «Στο και πέντε των κρίσεων η Ευρώπη κινείται πάντα προωθημένα, ενδεχομένως με την επιστροφή Τραμπ να σπάσουν έστω και καθυστερημένα κάποια ταμπού», σχολίασε Ευρωπαίος διπλωμάτης.
Αναμονή ενώπιον του απρόβλεπτου
«Προσώρας είναι εξαιρετικά δύσκολο για τους Ευρωπαίους να δώσουν συγκροτημένη απάντηση, καθώς ακόμη βρίσκονται στη φάση “ας περιμένουμε να δούμε”», διαπιστώνει η Τζεζίν Βέμπερ από το German Marshall Fund. H ίδια αναφέρει πάντως ότι στις Βρυξέλλες «φυσικά γνωρίζουν ότι η δεύτερη θητεία του Τραμπ θα είναι διαφορετική από την πρώτη, καθώς η προεδρία του θα είναι καλύτερα προετοιμασμένη και έχουν αναπτυχθεί συγκεκριμένες ιδέες, όπως για παράδειγμα το λεγόμενο “πρότζεκτ 2025” (σ.σ. κυβερνητικό σχέδιο του ιδρύματος Heritage Foundation, ακροδεξιών αντιλήψεων, για την αναμόρφωση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των ΗΠΑ και την εδραίωση της εκτελεστικής εξουσίας)». Κατά τη Βέμπερ, δεν θα είναι εύκολο για τους Ευρωπαίους να προβλέψουν με ακρίβεια τι ακριβώς θα πράξει ο Τραμπ, καθώς «το πολιτικό του στυλ χαρακτηρίζεται από το απρόβλεπτο. Επιπλέον, η Ε.Ε. εξακολουθεί να υστερεί σε τομείς, όπως η ασφάλεια και η άμυνα».
- 158 δισ. ευρώ είναι σήμερα το εμπορικό έλλειμμα μεταξύ ΗΠΑ και Ε.Ε. Αυτό θέλει να «καλύψει» ο Τραμπ με σκληρούς δασμούς.
- 500 δισ. ευρώ πρέπει να επενδύσει η Ε.Ε. στην άμυνά της τα επόμενα 5 χρόνια, σύμφωνα με τον επίτροπο Αμυνας Αντριους Κουμπίλιους.
