ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ
Η για πολλούς αναπάντεχη σε Ελλάδα και Ε.Ε. επικράτηση του κ. Ερντογάν στις εκλογές της 21ης Μαΐου αποκαλύπτει την αδυναμία κατανόησης του ερντογανικού φαινομένου ως ισλαμιστικού επαναστατικού κινήματος. Ο Ερντογάν δεν αποτέλεσε ποτέ απλώς έναν πολιτικό ηγέτη, αλλά ίσως να μην έχει γίνει ακόμη και σήμερα κατανοητό το τι ακριβώς αντιπροσωπεύει ο Ερντογανισμός για τα δεκάδες εκατομμύρια των πιστών ψηφοφόρων του ΑΚΡ. Αυτές οι συμπαγείς κοινωνικοοικονομικές τάξεις, η άνοδος των οποίων καταπιεζόταν επί επτά δεκαετίες από το κεμαλικό καθεστώς, διασφαλίζουν στο ΑΚΡ άνετες κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες εδώ και 20 συναπτά έτη (από 2002 και, όπως φαίνεται, έως το 2027).
Η μακροβιότητα αυτής της πολιτικής κυριαρχίας που επέτρεψε στον Ερντογάν να αλλάξει τη δομή του πολιτεύματος τo 2017-2018 δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο με πολιτικούς ή οικονομικούς όρους. Είναι απαραίτητο να αναλυθεί η ιδεολογική της διάσταση καθώς ο Ερντογανισμός δεν αντικαθιστά, αλλά έχει ήδη σε μεγάλο βαθμό αντικαταστήσει τον Κεμαλισμό ως το επαναστατικό ιδεολόγημα πάνω στο οποίο οικοδομήθηκαν και οικοδομούνται η ισχύς και οι φιλοδοξίες του σύγχρονου τουρκικού κράτους. Σε μεγάλο βαθμό τα δύο ιδεολογήματα υπήρξαν και παραμένουν αμοιβαίως αποκλειόμενα, αντιθετικώς ανταγωνιστικά, αν και σχεδόν ταυτοσήμως ανθελληνικά.
Ο Ερντογάν είναι ο αντι-Κεμάλ, είναι ο ξεθεμελιωτής του Κεμαλισμού ως προς την εκκοσμίκευση του κράτους, τον εκδυτικισμό της κοινωνίας και τον φιλοδυτικό γεωπολιτικό προσανατολισμό της χώρας που υποστήριζε, με την εξαίρεση της ανθελληνικής του πολιτικής, μια στρατηγική μη παρεμβατισμού στα περιφερειακά τεκταινόμενα. Ο Κιλιτσντάρογλου προσπάθησε με τον ανερμάτιστο συνασπισμό που δημιούργησε να γυρίσει πίσω τον χρόνο επιβεβαιώνοντας τις τρεις προαναφερθείσες αρχές της Κεμαλικής Επανάστασης, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι απλά ο χρόνος τον έχει προσπεράσει.
Ο Ερντογάν ως επικεφαλής της τουρκικής ισλαμιστικής επανάστασης πέτυχε σχεδόν αναίμακτα και μέσα σε διάρκεια περίπου 16 ετών να ανατρέψει την κεμαλική δομή του συστήματος εξουσίας που είχε οικοδομηθεί ακριβώς για να αποτρέψει την άνοδο ενός ισλαμιστικού κόμματος στην εξουσία. Το ότι η αποθεμελίωση του Κεμαλισμού κράτησε 16 έτη και δεν επετεύχθη μέσω μιας λαϊκής επανάστασης, όπως έγινε στο Ιράν το 19781980, ή μιας ένοπλης εξέγερσης, όπως επιχειρήθηκε να γίνει στην Αίγυπτο ή την Αλγερία, δεν σημαίνει ότι η ερντογανική επανάσταση ήταν λιγότερο ισλαμική ή λιγότερο επανάσταση.
Οι μεταβολές που επήλθαν στην τουρκική κοινωνία είναι δομικές. Η ισλαμοποίηση του εκπαιδευτικού συστήματος, η αντι-σεκουλαριστική εργαλειοποίηση του Diyanet, η απονεύρωση των δυνατοτήτων πολιτικών παρεμβάσεων του στρατού, οι δικτατορικές εξουσίες της Προεδρίας έναντι της Βουλής, ο ασφυκτικός έλεγχος της Δικαιοσύνης και η κυριαρχία ενός αστυνομικού κράτους που εδραιώθηκαν κατά την περίοδο «έκτακτης ανάγκης» του 2016-2018 έχουν μεταβάλει άρδην και τον εσωτερικό χαρακτήρα και τον εξωτερικό προσανατολισμό της Τουρκίας.
Ιδιαίτερα μετά το 2016 ο Ερντογάν διέλυσε πλήρως τους κεμαλικούς «αρμούς της εξουσίας» υποκαθιστώντας τον Κεμαλισμό με ένα ισλαμιστικό-εθνικιστικό ιδεολόγημα που ασπάζεται η μεγάλη πλειοψηφία των τουρκικών πολιτικών δυνάμεων και εμπνέεται από το έργο του Necip Fazel Kusakürek, ιδεολογικού καθοδηγητή του Alparslan Türke, ιδρυτή του κόμματος των Γκρίζων Λύκων. Οι άμεσοι (Bahçeli) και έμμεσοι (Aksener, Ogan) πολιτικοί του επίγονοι συγκέντρωσαν το 25% των ψήφων στις εκλογές της 21ης Μαΐου.
Αυτό που ίσως να μην έχει γίνει απολύτως σαφές στην Ελλάδα είναι ότι ο μεγαλύτερος θιασώτης των αντιδυτικών, υπερεθνικιστικών και ισλαμιστικών ιδεών του Kisakürek είναι ο ίδιος ο Ερντογάν. Η πολιτική συμμαχία ΑΚΡ και ΜΗΡ που συγκυβερνά την Τουρκία μετά το 2015 δεν επιβλήθηκε στον Ερντογάν ως αποτέλεσμα συγκυριακής αναγκαιότητας. Οικοδομήθηκε στη βάση της μεγάλης ιδεολογικής συγγένειας των δύο κομμάτων που αντλούν την κοινή ιδεολογική τους έμπνευση από τον Kisakürek.
Η ιδεολογία του Kisakürek είναι δομικά αντιδημοκρατική ως προς τη διάκριση των εξουσιών, αντιδυτική ως προς τον γεωπολιτικό της προσανατολισμό και φανατικά αντισημιτική σε ένα σχεδόν μεταφυσικό επίπεδο ιστορικού ρεβανσισμού, καθώς αποδίδει στους ηγέτες του σιωνιστικού κινήματος ένα μακάβριο συνωμοτικό σχέδιο που ευθύνεται για τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την άνοδο του Κεμαλισμού. Ο προερχόμενος από αυτήν Ερντογανισμός ακολουθεί τις ίδιες ιδεολογικές επιταγές παρά τις τακτικές διπλωματικές του υποχωρήσεις ή αναδιπλώσεις.
Η βραδυφλεγής τουρκική ισλαμική επανάσταση του Ερντογάν ανέστρεψε δεκαετίες Κεμαλισμού, που αντιμετωπίζεται ανοικτά από τα στελέχη του ΑΚΡ, συμπεριλαμβανομένου του πρώην πρωθυπουργού της Τουρκίας και νυν αντιπολιτευόμενου Αχμέτ Νταβούτογλου, ως ένα «αποτυχημένο πείραμα δυτικοποίησης που κατέστρεψε το οθωμανικό κράτος, υπέσκαψε τη θρησκευτική του νομιμοποίηση και δημιούργησε μια κοινωνία με μια αποδυναμωμένη ιστορική συνείδηση και μια ξεριζωμένη ταυτότητα». Ο Ερντογάν μπόρεσε να συσπειρώσει τη βάση του στις 21 Μαΐου επισείοντας τον κίνδυνο ανατροπής των κεκτημένων της ισλαμικής του επανάστασης από τον Κιλιτσντάρογλου.
Ο ίδιος ο Κεμάλ αλλά και ο Ινονού κατηγορούνται ανοικτά από το 2016 και μετά από τον ίδιο τον Ερντογάν ως απαράδεκτα υποχωρητικοί έναντι της Δύσης και της Ελλάδας, στην οποία «παρέδωσαν» τα νησιά του Αιγαίου. Η διάλυση του Κεμαλισμού στο εσωτερικό συνοδεύεται και από τη δυναμική αναθεώρηση της Συνθήκης της Λωζάννης στο εξωτερικό, όπως αξίωναν ιστορικά όλοι οι Τούρκοι ισλαμιστές και όπως ήδη εφαρμόζεται σε ξηρά και θάλασσα εναντίον του Ιράκ, της Συρίας, της Κύπρου και της Ελλάδος με αυξανόμενο ρυθμό θράσους και επιθετικότητας. Αυτό θα συνεχίζει να γίνεται παρά τα μετασεισμικά «παράθυρα ευκαιριών» που ορισμένοι φαντασιώνονται και μετά την 28η Μαΐου 2023.
Ο κ. Θεόδωρος Τσακίρης είναι αναπληρωτής καθηγητής Γεωπολιτικής και Ενεργειακής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
