Μανώλης Κωστίδης
Η ξαφνική αδιαθεσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν την περασμένη Τρίτη σε ζωντανή τηλεοπτική του συνέντευξη έχει «παγώσει» την Τουρκία. Την επομένη του επεισοδίου ακύρωσε όλο το προεκλογικό του πρόγραμμα. Τώρα λέγεται ότι θα χρειαστεί να αναθεωρήσει όλο τον προγραμματισμό της προεκλογικής εκστρατείας του.
Ο Τούρκος πρόεδρος έχει απέναντί του τέσσερις δραστήριους πολιτικούς αρχηγούς, οι οποίοι «τρέχουν» την καμπάνια της αντιπολίτευσης, και τον πληθωρισμό που σε ορισμένες περιπτώσεις τρέχει με… 100%.
Τα σενάρια για το μέλλον του ιδίου και της χώρας έχουν φουντώσει. Το πιο ήπιο από αυτά μετράει τον προεκλογικό αντίκτυπο. Εκτιμάται ότι ίσως για πρώτη φορά στην εικοσαετή κυριαρχία του ο Ερντογάν δίνει την εικόνα ενός «κουρασμένου προέδρου». Δίνει δηλαδή το αντίθετο μήνυμα από αυτό στο οποίο έχει επενδύσει όλη την προεκλογική στρατηγική του – το μήνυμα της πανίσχυρης Τουρκίας που, παρά τους οικονομικούς κλυδωνισμούς της, ναυπηγεί αεροπλανοφόρα και κατασκευάζει πυρηνικά εργοστάσια.
Δεν είναι τυχαίο ότι η πρώτη δημόσια επανεμφάνιση του προέδρου της Τουρκίας, έστω και μέσω τηλεδιάσκεψης, έγινε στην τελετή για το πυρηνικό εργοστάσιο Ακούγιου μαζί με τον σύμμαχό του Βλαντιμίρ Πούτιν. Ήταν μια εικόνα που διασκέδασε κάπως την ανησυχία στο επιτελείο του και στους οπαδούς του.
«Οι Τούρκοι ψηφοφόροι είναι απαιτητικοί. Θέλουν ισχυρό ηγέτη. Το 2002 ο τότε πρωθυπουργός Μπουλέντ Ετζεβίτ είχε ασθενήσει για πολλές εβδομάδες. Η ασθένειά του είχε συμπέσει με την οικονομική κρίση, με αποτέλεσμα στις εκλογές εκείνου του έτους να πάρει μόλις το 1,2% των ψήφων. Τον νίκησε ο κ. Ερντογάν ως δυναμικός και νέος», μας υπενθύμισε έμπειρος δημοσιογράφος της γειτονικής χώρας.
Όμως όσα συνέβησαν αυτές τις ημέρες προβλημάτισαν για άλλη μία φορά όσους τονίζουν πως όλη η χώρα έχει εξάρτηση από τον κ. Ερντογάν λόγω των αυξημένων εξουσιών του, με αποτέλεσμα δίχως τον πρόεδρο να μη λειτουργεί σχεδόν τίποτα. Προκάλεσε επίσης προβληματισμό η ευκολία διάδοσης φημών για την υγεία του, οι περισσότερες εκ των οποίων εκπορεύθηκαν από πηγές της Ρωσίας και της Κίνας και ανέφεραν πως ο κ. Ερντογάν έχει πάθει έμφραγμα ή εγκεφαλικό. Ενώ οι γιατροί και οι συνεργάτες του στην Τουρκία μιλούσαν για βαρύ κρυολόγημα ή γαστρεντερίτιδα, λίγοι τους πίστευαν, καθώς το ιατρικό ιστορικό του κ. Ερντογάν είναι βεβαρημένο.
Τώρα η χώρα μπαίνει στην τελική εκλογική ευθεία, έχουν απομείνει μόλις δύο εβδομάδες μέχρι τις κάλπες και πολιτικοί αναλυτές αναρωτιούνται αν ο κ. Ερντογάν θα έχει τις αντοχές να «τρέξει» τα πιο δύσκολα μέτρα στο φίνις. Κάποιοι άλλοι θέτουν ήδη το ζήτημα εάν, σε περίπτωση που ο ίδιος νικήσει, θα είναι σε θέση να κυβερνήσει την Τουρκία. Μια χώρα που κάθε μήνα ο λαός γίνεται φτωχότερος καθώς μειώνεται η αγοραστική του δύναμη και όλοι προβλέπουν μεγάλη οικονομική κρίση μετά τις εκλογές.
Όταν οι πολίτες γελούν…
Πριν από λίγες ημέρες επισκεφθήκαμε ένα κατάστημα γνωστής τουρκικής αλυσίδας σούπερ μάρκετ στην Κωνσταντινούπολη. Στόχος μας εκτός από τις αγορές ήταν να δούμε και τις τιμές των προϊόντων στα ράφια. Εκεί συναντήσαμε δύο ηλικιωμένες κυρίες της μεσαίας τάξης που έκπληκτες κοιτούσαν τις τιμές της πατάτας και του κρεμμυδιού. Τις πλησιάσαμε και όταν διαπιστώσαμε πως η τιμή του κρεμμυδιού έχει φθάσει τις 35 λίρες, όταν τον Νοέμβριο του 2022 ήταν περίπου 10 λίρες, προβληματιστήκαμε κι εμείς μαζί τους. Η τιμή του κιμά έχει φθάσει τις 390 λίρες το κιλό, ενώ το καλοκαίρι του 2022 ήταν περίπου 200 λίρες. Οι δύο κυρίες έβλεπαν τις τιμές και άρχισαν να γελούν και να κάνουν χιούμορ, καθώς δεν μπορούσαν να πιστέψουν τις ανατιμήσεις!
Όταν έφθασα στο ταμείο συνάντησα έναν γνωστό μου, στέλεχος μεγάλης εταιρείας, ο οποίος είχε αγοράσει ένα μπουκάλι τουρκικό ρακί και κάποιους μεζέδες. Μοιράστηκα μαζί του όσα είχα μόλις συζητήσει με τις κυρίες και τα γέλια τους για τις τιμές. Τότε μου υπενθύμισε μια ιστορία: Ένας σουλτάνος της οθωμανικής εποχής έστελνε συχνά, λέει, τους συνεργάτες του στην αγορά για να του μεταφέρουν τις αντιδράσεις του κόσμου. Όταν του έλεγαν «ο κόσμος γκρινιάζει», ο σουλτάνος ανέβαζε τους φόρους. Του έλεγαν «ο κόσμος μουρμουράει εναντίον σας» κι εκείνος συνέχιζε να ανεβάζει τις τιμές. Κάποια ημέρα, όμως, ένας από τους παρατρεχάμενούς του του είπε «ο κόσμος βλέπει τις τιμές και γελάει». Τότε ο σουλτάνος κάλεσε όλους τους συνεργάτες του και τους είπε «τα πράγματα είναι σοβαρά, πρέπει να λάβουμε μέτρα». «Φαίνεται πως βρισκόμαστε σε αυτή τη φάση», μου είπε ο συνομιλητής μου, καθώς «ο κόσμος ξεπέρασε τα όριά του. Απλώς κάνει υπομονή για να δει τι θα γίνει μετά τις εκλογές».
Ο επίσημος πληθωρισμός στην Τουρκία βρίσκεται περίπου στο 50%. Όμως πολλά είδη διατροφής έχουν αυξηθεί από 100% μέχρι και 210%. Οι τιμές των ακινήτων μέσα σε ένα έτος αυξήθηκαν 180%. Η αύξηση των ενοικίων έχει ξεπεράσει το 140% το έτος.
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, μέσα σε αυτή την οικονομική κατάσταση, υπόσχεται πως θα βελτιώσει την οικονομία μετά τις εκλογές και προς το παρόν παρουσιάζει στους Τούρκους πολίτες τα συμβολικά του επιτεύγματα: Τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, το ηλεκτρικό αυτοκίνητο TOGG, τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη αλλά και το αεροπλανοφόρο «Αnadolu».
«To κρεμμύδι καθορίζει περισσότερο την απόφαση του ψηφοφόρου σε σχέση με το ηλεκτρικό αυτοκίνητο TOGG. Πράγματι, ο ψηφοφόρος συγκινείται και δακρύζει όταν προσεύχεται εντός της Αγίας Σοφίας ή εντυπωσιάζεται όταν βλέπει αγκυροβολημένο το πλοίο “Anadolu”. Όμως όταν επιστρέφει στο σπίτι του και βλέπει την τιμή του κρεμμυδιού, εκεί τα πράγματα αλλάζουν. Η υπερηφάνεια όμως δεν καθορίζει την πολιτική προτίμηση», αναφέρει ο πολιτικός αναλυτής και δημοσκόπος Μπεκίρ Αγιρντίρ στη συνέντευξή του στην εφημερίδα Oksijen.
Οι περισσότερες δημοσκοπήσεις στην Τουρκία δείχνουν τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου να προηγείται έναντι του κ. Ερντογάν. Πάντως ο πρόεδρος της Τουρκίας τις τελευταίες ημέρες ανεβάζει κι αυτός τα ποσοστά του και μειώνει τη διαφορά από τον αντίπαλό του. Τελευταία στοιχεία αξιόπιστων εταιρειών δείχνουν τα ποσοστά του κ. Κιλιτσντάρογλου να κυμαίνονται από 43% έως και 48%, με τον κ. Ερντογάν να ακολουθεί από 39,7% έως και 44%. Δημοσκοπήσεις που διενεργούνται για το επιτελείο μεγάλου κόμματος της Τουρκίας προβλέπουν, για τον πρώτο γύρο των εκλογών, 48% για τον υποψήφιο της τουρκικής αντιπολίτευσης και 47% για τον κ. Ερντογάν.
Ο «δούρειος ίππος»
Κρίσιμος παράγοντας αυτής της εκλογικής αναμέτρησης θα είναι ο τρίτος υποψήφιος Μουαρέμ Ιντζέ, ο οποίος στις προεδρικές εκλογές του 2018 ήταν αντίπαλος του κ. Ερντογάν και υποψήφιος της αντιπολίτευσης και είχε χάσει με μεγάλη διαφορά. Τώρα η υποψηφιότητά του ίσως να οδηγήσει τις προεδρικές εκλογές στον δεύτερο γύρο, καθώς την περισσότερη δύναμή του θα την αντλήσει από τους ψηφοφόρους του κ. Κιλιτσντάρογλου, αφού και ο ίδιος προέρχεται από το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα. Στα κόμματα της αντιπολίτευσης τον κ. Ιντζέ τον θεωρούν δούρειο ίππο του προέδρου της Τουρκίας.
Η πραγματικότητα είναι πως ο κ. Ερντογάν σηκώνει όλο το βάρος της προεκλογικής εκστρατείας, καθώς είναι αυτός που μπορεί να διατηρεί και να συσπειρώνει τον κόσμο γύρω του. Το AKP είναι το κόμμα που ίσως φθάσει και το 38% με 40% στις βουλευτικές εκλογές, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα κόμματα της Λαϊκής Συμμαχίας, με τον Ντεβλέτ Μπαχτσελί κουρασμένο, τον Φατίχ Ερμπακάν να μην έχει λαϊκό έρεισμα και τα ποσοστά του κόμματος Huda Par να μην αγγίζουν το 1%.
Η αντιπολίτευση, όμως, σχεδόν καθημερινά «τρέχει» μια προεκλογική εκστρατεία με τέσσερα άτομα. Μαζί με τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου συνεχίζουν την προεκλογική εκστρατεία τους ο δήμαρχος της Αγκυρας Μανσούρ Γιαβάς, ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου και η πρόεδρος του Καλού Κόμματος, Μεράλ Ακσενέρ.
Οι ψηφοφόροι του προέδρου της Τουρκίας υποστηρίζουν πως ο κ. Ερντογάν είναι ικανός και έχει το πολιτικό χάρισμα να τους αντιμετωπίσει όλους. Αρκεί να το επιτρέπει και η υγεία του.
