Θύμιος Τζάλλας
Οι Βρετανοί είχαν να δουν την Κέιτ Μίντλετον από τα Χριστούγεννα, μετά μια επέμβαση στην κοιλιακή χώρα (χωρίς λοιπά επεξηγηματικά στοιχεία ή follow up). O καιρός περνούσε, οι φήμες για την υγεία της πριγκίπισσας της Ουαλλίας είχαν αρχίσει να μετατρέπονται σε θεωρίες συνωμοσίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η βασιλική οικογένεια αποφάσισε να αναλάβει δράση. Την Κυριακή 10 Μαρτίου, Γιορτή της Μητέρας στη Βρετανία, η Κέιτ πόσταρε στα social media μια φωτογραφία μαζί με τα παιδιά της. Η φωτογραφία ήταν παραποιημένη. Μόλις το photoshop έγινε αντιληπτό, τα ειδησεογραφικά πρακτορεία την απέσυραν ως ακατάλληλη για χρήση.
Το κατόρθωμα είναι μοναδικό στα χρονικά: με μία φωτογραφία το Παλάτι κατάφερε ταυτόχρονα να δικαιώσει τους συνωμοσιολόγους και να εξοργίσει τα mainstream ειδησεογραφικά πρακτορεία. Αντί να τερματίσει την παρατεταμένη και εν πολλοίς ασυνάρτητη μυστικοπάθεια γύρω από την υγεία της, η Κέιτ φούντωσε τις θεωρίες συνωμοσίας. Είναι μια μυστικότητα και μια υπεκφυγή που έχουν αρχίσει να διαταράσσουν τη μέχρι πρότινος ανέφελη σχέση του κόσμου με το Στέμμα. Ο κόσμος έχει αρχίσει να νιώθει ότι η αθόρυβη, στιβαρή και αψεγάδιαστη καθοδήγηση της βασίλισσας υπήρξε το εχέγγυο της υγιούς σχέσης του Παλατιού με τον κόσμο.
Photoshop μέσα στους αιώνες
Το πείραγμα των φωτογραφιών είναι παραδοσιακό και νομιμοποιημένο βασιλικό «σπορ». Μπορεί να μην το έκανε με τον χοντροκομμένο τρόπο του σοβιετικού καθεστώτος όπου οι ανεπιθύμητοι εξαφανίζονταν από το πλάνο, αλλά ήδη από τον 19ο αιώνα η βασίλισσα Βικτώρια ανέθετε σε επαγγελματίες του είδους να ρετουσάρουν τις φωτογραφίες της. Οσο η τεχνολογία προχωρούσε, τόσο βελτιωνόταν και το αποτέλεσμα. Τη δεκαετία του ’50, η μητέρα της Ελισάβετ εμφανιζόταν σταθερά στις φωτογραφίες πιο αδύνατη και νεότερη. Η μέθοδος συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας. Η ίδια η Κέιτ Μίντλετον έχει ήδη πιαστεί στα πράσα μία φορά για την αντίστροφη πρακτική από αυτήν του Στάλιν: αντί να αφαιρεί αντιφρονούντες, πρόσθετε δισέγγονα στα ενσταντανέ με την προγιαγιά τους για έξτρα θαλπωρή και ευτυχία.
Υπάρχει λοιπόν μια κοινή κατανόηση ότι αυτές οι φωτογραφίες δεν είναι ακριβώς αυθόρμητα κλικ, αλλά ως επί το πλείστον υπολογισμένα δελτία Τύπου που περιγράφουν μια ρετουσαρισμένη εκδοχή μιας πραγματικής κατάστασης. Ενα έξτρα χέρι ή πόδι εδώ κι εκεί δεν είχαν ποτέ και πολλή σημασία, εφόσον η φωτογραφία ήταν ειλικρινής. Αυτό όμως ακριβώς είναι το πρόβλημα με τη φωτογραφία της Κέιτ. Υπήρξε ήδη ψευδής ως προς το κίνητρό της. Υποτίθεται ότι ο λόγος που την κοινοποίησε το Παλάτι ήταν η Γιορτή της Μητέρας. Ομως ο πραγματικός σκοπός της φωτογραφίας ήταν να «σκοτώσει» τις θεωρίες συνωμοσίας γύρω από την Κέιτ. Συνέβη το αντίθετο. Τους έδωσε νέα, απρόβλεπτη πλέον ζωή.
Ο «ελέφαντας στο δωμάτιο» είναι αν η πριγκίπισσα της Ουαλλίας έχει κάτι τόσο σοβαρό ώστε να απειλείται η ζωή της. Στον 21ο αιώνα δίνεις τις απαντήσεις ο ίδιος ακομπλεξάριστα και χωρίς συμφραζόμενα. Με τον ανομολόγητο σκοπό της και τις παραμορφωτικές προσθήκες, η φωτογραφία απέκτησε ξαφνικά μια μεταφυσική διάσταση με κρυφά μηνύματα. Αυτή η συνθήκη έχει μεταφέρει τη βρετανική κοινή γνώμη σε ένα δυστοπικό τοπίο. Εφόσον η φωτογραφία της Κέιτ με τα παιδιά της δεν είναι ακριβώς αληθινή, τότε νομιμοποιούμαστε να αναρωτηθούμε για την αυθεντικότητα όσων βλέπουμε και να πιθανολογήσουμε για τα πάντα. Και πράγματι, οι θεωρίες συνωμοσίας γύρω από την Κέιτ έχουν μια απίθανη γκάμα: από κωμικές (ένα καταστροφικό κούρεμα στις αφέλειές της την υποχρέωσε να αποσυρθεί στα ενδότερα του παλατιού) μέχρι σκοτεινές, όπως ότι η εξαφάνιση οφείλεται στην επούλωση σημαδιών από δήθεν κακοποιητική συμπεριφορά του συζύγου της.
Ισως αυτή είναι και η πλέον παθογόνος τροπή που παίρνει η ιστορία. Νομιμοποιημένες, εύλογες απορίες στα σοβαρά μέσα ανακατεύονται στη συλλογική συνείδηση με τρελές θεωρίες, και τελικά τις ενδυναμώνουν. Τι θα σκεφτεί κάποιος όταν διαβάζει κάτι ανυπόστατο στα social media περί κακοποίησης και μετά το BBC και τον Guardian να αναρωτιούνται γιατί ακριβώς στη φωτογραφία λείπει η βέρα από το χέρι της Κέιτ. Μια υπενθύμιση ότι τα fake news είναι επικίνδυνα ακριβώς γιατί έχουν ως συστατικό στοιχείο τους κάτι αληθινό αλλά παραμορφωμένο. Αυτό δηλαδή το οποίο κατηγορούν ότι έκανε και η Μίντλετον με τη φωτογραφία της.
Γιατί πρέπει να ξέρουμε;
Είναι εξαιρετικά σπάνιο ένα μέλος της βασιλικής οικογενείας (για την ακρίβεια η μελλοντική βασίλισσα) να ζητάει συγγνώμη από τον κόσμο. Μόνο που η συγγνώμη ήταν στεγνή, χωρίς συναίσθηση του διακυβεύματος, διεκπεραιωτική, με το βλέμμα στο άπειρο. «Συγγνώμη για την αναστάτωση, έπαιξα με τη φωτογραφία όπως κάνουν συνήθως οι ερασιτέχνες φωτογράφοι. Χαρούμενη Ημέρα της Μητέρας». Λες και το πρόβλημα ήταν τεχνικής φύσεως και δεν έχει ξεσηκωθεί το σύμπαν για εξηγήσεις, παντελώς άσχετες με τη γιορτή της μητέρας.
Γιατί όμως να υπάρχουν εξηγήσεις, ειδικά μάλιστα όταν το 49% των Βρετανών δηλώνει ότι δεν χρειάζεται να ξέρει περισσότερα για την υγεία της Κέιτ;
Το γιατί πρέπει να μάθει έχει να κάνει με την πολύπλοκη σχέση του μέσου Βρετανού με το Παλάτι. Oταν στις παρέες ανοίγει μια συζήτηση για τους βασιλείς, το πρώτο πράγμα που θα σου πουν είναι «με τι κάθεσαι και ασχολείσαι» και στο καπάκι σού εξιστορούν με το νι και με το σίγμα τι ακριβώς έχει συμβεί. Είναι τελικά κάτι εξαιρετικά βασικό και στοιχειώδες που εξηγεί την ανάγκη οι Βρετανοί να ξέρουν. Το περιέγραψε παραστατικά μια Αγγλίδα φίλη σε ένα WhatsApp γκρουπ γονέων: «Συγγνώμη, γι’ αυτό τους πληρώνουμε ως φορολογούμενοι, για να μας λένε αν είναι καλά, και τι έχουν».
Εκ πρώτης όψεως μοιάζει ως μια φθηνή προσταγή να αφήσουν ακάλυπτη την κλειδαρότρυπά τους για να δούμε. Αλλά είναι μάλλον το αντίθετο. Η ανάγκη ενός έθνους να δει καθαρά ότι ένας παροπλισμένος πλην όμως αγαπητός συγγενής είναι ΟΚ. Το ίδιο έθνος που άντλησε παρηγοριά από την Ελισάβετ όταν τους είπε ότι θα βρεθούμε ξανά μετά τον κορωνοϊό, θέλει να ξέρει ότι η Κέιτ ή ο Κάρολος είναι καλά με τις αρρώστιες τους. «Κάρολε, είναι ανάγκη να είσαι καλά, για να είμαστε κι εμείς», έγραψε η Daily Mail όταν έγινε γνωστό ότι ο βασιλιάς έχει καρκίνο.
Είναι στην πραγματικότητα ένας μηχανισμός συλλογικής ταύτισης. Ζητάμε από τους βασιλείς να μας προτρέπουν στον δρόμο της καρτερίας και της ελπίδας, να μας βοηθήσουν να συνδεθούμε με τον καλύτερο εαυτό μας που είναι στη γωνία και πρέπει να τον βρούμε. Είναι ζήτημα ταυτότητας. Στη φωτογραφία της Κέιτ, οι άνθρωποι πληρώνουν για να βλέπουν και τους εαυτούς τους, να αναρρώνουν, να χαμογελούν ανακουφισμένοι με τα παιδιά τους, να συνεχίζουν τη ζωή τους σε μια καλύτερη εκδοχή της. Το ρετουσάρισμα είναι καλοδεχούμενο, αν βοηθάει να φαινόμαστε καλύτεροι. Είναι όμως βαθιά προβληματικό αν μας κρύβει κάτι απροσδιόριστο για εμάς που οφείλαμε να ξέρουμε. Αυτό είναι το άδειασμα που έχουν υποστεί οι Βρετανοί. Το «kill the picture» των ειδησεογραφικών πρακτορείων έχει πέσει βαρύ γιατί αφορά τη δική τους οικογενειακή φωτογραφία.
Πανωλεθρίες στο παιχνίδι των συμβόλων
Η ύπαρξη ενός θεσμού που έχει πάψει εδώ και αιώνες να έχει οποιονδήποτε πολιτικό ρόλο στηρίζεται στους συμβολισμούς και στην επικοινωνία. Το παιχνίδι παίζεται στο τι βλέπει ο κόσμος και πότε το βλέπει. Γι’ αυτό και η μεγαλύτερη κρίση στη σύγχρονη ιστορία της βρετανικής μοναρχίας προέκυψε όταν η βασίλισσα Ελισάβετ αρνήθηκε αρχικά να μπει στο πλάνο του θρήνου για την πριγκίπισσα Νταϊάνα. Το πρόβλημα λύθηκε όταν η βασίλισσα έκανε ένα πέρασμα, όχι απλώς μπροστά από τα λουλούδια που ο κόσμος άφηνε στα κάγκελα του Μπάκιγχαμ Πάλας, αλλά –το σημαντικότερο– μπροστά στον φακό. Αυτή ακριβώς ήταν και η δραματική, off the record έκκληση του τότε πρωθυπουργού Τόνι Μπλερ προς την Ελισάβετ: ότι ο κόσμος πρέπει να τη δει να θρηνεί. Eτσι και τώρα, ο κόσμος πρέπει να δει ότι η πριγκίπισσα της Ουαλλίας είναι καλά. Ακόμη και αν δεν ήθελε να ξέρει, τώρα πια, με όλον αυτόν τον κουρνιαχτό, πρέπει να μάθει.
4 Σεπτεμβρίου 1997. Η βασίλισσα Ελισάβετ Β΄ κάνει ένα «πέρασμα», μαζί με τον σύζυγό της πρίγκιπα Φίλιππο, από την περίμετρο του Μπάκιγχαμ, όπου χιλιάδες πολίτες έχουν αφήσει λουλούδια για τον χαμό της πριγκίπισσας Νταϊάνα. Οι φωτογράφοι απαθανάτισαν τη στιγμή και μια παρ’ ολίγον κρίση για τον θεσμό της βρετανικής μοναρχίας αποσοβήθηκε. Φωτ. A.P.
Ο κ. Θύμιος Τζάλλας είναι πολιτικός επιστήμονας που ζει στο Λονδίνο.
