Τα Βαλκάνια μεταξύ φαντασμάτων και Ευρώπης

Σταύρος Τζίμας

Μερικά µόλις εικοσιτετράωρα πριν από την έναρξη της συνόδου των ηγετών της Ε.Ε. για τα δυτικά Βαλκάνια, στα Τίρανα, η αναζωπύρωση της σοβούσας επικίνδυνης εθνοτικής έντασης Σέρβων και Αλβανών στο Κόσοβο ήρθε να υπενθυμίσει τις μεγάλες δυσκολίες στη διαδρομή των υποψηφίων προς ένταξη στην Ε.Ε. χωρών της περιοχής.

Με αφορμή την τοποθέτηση από την κυβέρνηση του Κοσόβου στη θέση του υπουργού Εθνικών Κοινοτήτων και Επαναπατρισμού ενός Σέρβου Κοσοβάρου που δεν είναι της επιρροής του Βελιγραδίου, ο Σέρβος πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς «εξερράγη» απειλώντας πως θα σαμποτάρει τη σύνοδο των Τιράνων, όπου μαζί με τους Ευρωπαίους θα συμμετάσχουν και οι ηγέτες των υποψηφίων προς ένταξη χωρών των δυτικών Βαλκανίων. Χρησιμοποιώντας σκληρή γλώσσα εναντίον του Κοσοβάρου πρωθυπουργού Αλμπιν Κούρτι, τον οποίο χαρακτήρισε «τρομοκρατικό απόβρασμα», κατηγόρησε τους Ευρωπαίους για «ανοχή σε μια άθλια, αντισερβική στάση». Αργότερα, σε συνάντηση που είχε με τον επίτροπο για τη Διεύρυνση Ολιβερ Βάρχελι, έκανε βήμα πίσω λέγοντας πως θα το ξανασκεφθεί και αν κρίνει ότι είναι ωφέλιμο για τη Σερβία θα πάρει μέρος στη σύνοδο. Εως το βράδυ της Παρασκευής η σερβική συμμετοχή ήταν στον «αέρα».

Ομως, στο Βελιγράδι, ήταν διάχυτη η αίσθηση πως η έκρηξη του Βούτσιτς προοριζόταν για το εσωτερικό ακροατήριο και θεωρούσαν ως πιο πιθανή μία ακόμη –από τις πολλές– κυβίστηση του Σέρβου ηγέτη. Εξάλλου, μόνον ωφέλιμη δεν θα ήταν μια κίνηση που θα έθετε τη Σερβία σε περαιτέρω απομόνωση, όταν στα Τίρανα θα μοιραστεί μισό δισ. ευρώ και θα ανακοινωθούν αποφάσεις για το μεταναστευτικό.

Εκεί, λοιπόν, στην αλβανική πρωτεύουσα, με ή χωρίς τον Βούτσιτς παρόντα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα ανοίξουν το χριστουγεννιάτικο πουγκί και θα μοιράσουν τα πρώτα 500 εκατ. ευρώ στους φτωχούς των δυτικών Βαλκανίων, για τις τρέχουσες ενεργειακές ανάγκες τους, ώστε να βγάλουν τον χειμώνα χωρίς να ξεπαγιάσουν. Μαζί με τα λεφτά, και πέρα από τον συμβολισμό που ενέχει η επιλογή των Τιράνων ως τόπου διεξαγωγής της συνόδου, αναμένεται να στείλουν πειστικό πολιτικό μήνυμα ότι η Ευρώπη δεν τους έχει ξεχάσει.

Οι πληροφορίες από τις Βρυξέλλες αναφέρουν ότι στην αλβανική πρωτεύουσα θα ανακοινωθεί η άμεση εκταμίευση της πρώτης δόσης από το ένα δισ. ευρώ που συμφωνήθηκε τον Οκτώβριο στη Σύνοδο Κορυφής στο πλαίσιο της διαδικασίας του Βερολίνου, όπως επίσης και η εγκατάσταση στο δίκτυο περιαγωγής των κινητών τηλεφώνων των υποψηφίων χωρών.

Οι Ευρωπαίοι δείχνουν να πήραν το μάθημα από το πάθημα με τα εμβόλια για την COVID-19. Επέλεξαν τις δύσκολες εκείνες ώρες να εξασφαλίσουν επαρκείς δόσεις μόνο για τον «εαυτό» τους, αφήνοντας στο έλεος του κορωνοϊού την «πίσω αυλή» των Βαλκανίων, όπου έσπευσαν ο Ερντογάν, ο Πούτιν και οι Κινέζοι να μοιράσουν χιλιάδες φιαλίδια, κάνοντας βεβαίως με αυτόν τον τρόπο και παιγνίδι επιρροής.

Ταυτόχρονα θα δοθεί στη δημοσιότητα ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης για την αναχαίτιση των μεταναστευτικών – προσφυγικών ροών μέσω των δυτικών Βαλκανίων, που αυξάνονται ανησυχητικά.

Το σχέδιο περιέχει τρία σημεία:

α) Εναρµόνιση του καθεστώτος της βίζας των χωρών των δυτικών Βαλκανίων µε αυτό της Ε.Ε. προς τρίτες χώρες, ώστε να σταµατήσει το φαινόμενο να συρρέουν από την Ασία και την Αφρική παράτυποι μετανάστες δίχως βίζα σε βαλκανικά κράτη και από εκεί να μετακινούνται παράνομα στην Ε.Ε.

β) Ανάπτυξη δυνάµεων του Frontex και στα σύνορα µεταξύ κρατών που δεν είναι µέλη της Ε.Ε. (π.χ. Σερβία – Βόρεια Μακεδονία) ώστε να μην αφήνεται ο έλεγχος των συνόρων αποκλειστικά σε αυτά.

γ) Καταβολή µπόνους στον µισθό δικαστών και εισαγγελέων των βαλκανικών χωρών για τη γρήγορη έκδοση αποφάσεων που αφορούν επαναπατρισμό παράτυπων μεταναστών στις χώρες προέλευσής τους.

Πολιτικό μήνυμα

Φτάνουν όμως τα χρήματα για την ενέργεια για να ξαναζωντανέψει το όραμα δεκαετιών, των ανθρώπων στα δυτικά Βαλκάνια να γίνουν Ευρωπαίοι πολίτες;

Ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν, Μαργαρίτης Σχοινάς, είπε στην «Κ» ότι η σύνοδος πρέπει να εκπέμψει πολιτικό μήνυμα. Ποιο όμως θα είναι αυτό; «Εχει σημασία να δουν οι Βαλκάνιοι όλους τους Ευρωπαίους ηγέτες να τους διαβεβαιώνουν ότι όποια ομπρέλα προστασίας απλώνουμε για τους Ευρωπαίους, την ίδια θα απλώσουμε και γι’ αυτούς και δεν θα επαναλάβουμε το λάθος των εμβολίων», επισήμανε.

Η ώρα της αλήθειας για τις σχέσεις της Ε.Ε. με τα δυτικά Βαλκάνια έχει φτάσει. Στα Τίρανα και στη συνέχεια στο Συμβούλιο Κορυφής του Δεκεμβρίου, οι Ευρωπαίοι ηγέτες καλούνται να αποκαταστήσουν τη χαμένη αξιοπιστία της Ευρώπης, η οποία με τις παλινωδίες και τα «ναι μεν αλλά» σκόρπισε επικίνδυνη απογοήτευση σε μια περιοχή όπου οι ταλαιπωρημένοι από τους πολέμους και τα εθνοτικά μίση άνθρωποι είχαν επενδύσει τις ελπίδες τους για ασφάλεια και ευημερία υπό τη σκέπη της Ε.Ε.

Η βάρβαρη ρωσική επίθεση εναντίον ομοδόξων στη γειτονική Ουκρανία απομυθοποίησε στα μάτια των Βαλκανίων τον ρόλο της Μόσχας, σε δήθεν «προστάτη» τους. Τρόμαξε τις κοινωνίες, που συνειδητοποιούν ότι ο βίαιος αναθεωρητισμός του Πούτιν έχει να προσφέρει μόνον αίμα και δάκρυα. Ο φόβος της ρωσικής επιθετικότητας μετακινεί τον βαλκανικό αστερισμό προς την Ευρώπη και αυτό είναι ένα νέο γεωπολιτικό δεδομένο στην ευρύτερη περιοχή.

Οι ηγέτες της Δύσης δείχνουν να συνειδητοποιούν ότι πρέπει να τρέξουν αν δεν θέλουν άλλοι γεωπολιτικοί παίκτες, όπως η Κίνα, η Τουρκία, χώρες του Κόλπου, να καλύψουν το κενό τους στα Βαλκάνια. «Αν δεν μας δεχθείτε, τρίτοι παράγοντες θα μπουν στο παιχνίδι», προειδοποίησε ο Αλβανός πρωθυπουργός Εντι Ράμα, με αφορμή τη σύνοδο της Τρίτης.

Το θέμα της διεύρυνσης, ωστόσο, δεν είναι απλό. Το μεγάλο ζητούμενο για τις υποψήφιες χώρες είναι να αφήσουν πίσω τους αιματηρούς εθνικισμούς της δεκαετίας του ’90. «Οι Ευρωπαίοι δεν θα θελήσουν να βάλουν μία ακόμη Κύπρο στο σπίτι τους», έλεγε χαρακτηριστικά πολύπειρος διπλωμάτης.

Η εικόνα, πάντως, κάθε άλλο παρά ενθαρρυντική είναι. Στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Σέρβοι, Κροάτες και μουσουλμάνοι εξακολουθούν να τρέφονται με τα εθνικά μίση που τους οδήγησαν στον αιματηρό εμφύλιο. Σέρβοι και Αλβανοί συγκατοικούν διχασμένοι στο Κόσοβο με το δάχτυλο στη σκανδάλη. Η Βουλγαρία απειλεί να μπλοκάρει σε κάθε βήμα της προς την Ε.Ε. τη Βόρεια Μακεδονία, εάν δεν αποδεχθεί ότι οι δύο λαοί αποτελούν ένα έθνος χωρισμένο σε δύο κράτη. Ποιος θα λύσει και πώς αυτόν τον γόρδιο δεσμό ώστε να περάσουν την πόρτα της Ευρώπης οι έξι υποψήφιες χώρες; Ευρωπαίοι και Αμερικανοί πιέζουν ασφυκτικά τους αντιπάλους για αμοιβαίους συμβιβασμούς, όμως τα έως τώρα αποτελέσματα είναι μάλλον πενιχρά.

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που θεωρούν ότι η ένταξη των υποψήφιων χωρών της δυτικής Βαλκανικής μόνο με γενναία πολιτική απόφαση μπορεί να προχωρήσει. Φέρουν ως προς τούτο το παράδειγμα της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας, που χωρίς να πληρούν τα τεχνικά κριτήρια εντάχθηκαν στην Ε.Ε. το 2007 με φόρμουλα διετούς στενής και αυστηρής επιτήρησης. Η πίεση τώρα λόγω της ρωσικής επιθετικότητας είναι μεγάλη και πρέπει να υπάρξει χαραμάδα διεξόδου.

Ετσι κι αλλιώς, λένε, ο δρόμος θα είναι μακρύς και ανηφορικός. Το πρώτο βήμα δεν μπορεί παρά να είναι η πάταξη του οργανωμένου εγκλήματος, που εξακολουθεί να πνίγει τους θεσμούς και να απομυζά τον πλούτο των υποψηφίων χωρών.

Βεβαίως, η όποια απόφαση για το μέλλον των δυτικών Βαλκανίων, εάν υπάρξει, δεν θα ληφθεί στα Τίρανα αλλά στο Συμβούλιο Κορυφής του Δεκεμβρίου, ενδεχομένως και αργότερα…

Θα σταλεί, σε κάθε περίπτωση, ένα ισχυρό πολιτικό μήνυμα ότι η Ευρώπη θέλει τις βαλκανικές κοινωνίες στους κόλπους της και εργάζεται πραγματικά για να τις φέρει κοντά της. Αυτό περιμένουν να ακούσουν την Τρίτη οι λαοί της περιοχής.

Ο Μητσοτάκης στη μειονότητα

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα περιοδεύσει την επομένη της συνόδου στα χωριά της ελληνικής μειονότητας στον Νότο. Είναι ο δεύτερος εν ενεργεία Ελληνας πρωθυπουργός που επισκέπτεται τις εστίες του ελληνισμού της Αλβανίας. Είχε προηγηθεί ο πατέρας του, το 1991, συνοδευόμενος από τον τότε υπουργό Επικρατείας Μίκη Θεοδωράκη και την Ντόρα Μπακογιάννη. Τότε οι πόλεις και τα χωριά της μειονότητας έσφυζαν από ζωή. Οι νέοι, αλλά και οι μεγαλύτεροι, δεν είχαν εγκαταλείψει ακόμη τις πατρογονικές εστίες τους για να καταφύγουν στην Ελλάδα. Σήμερα, άδεια χωριά και υπερήλικες περιμένουν βοήθεια από τους ξενιτεμένους τους στην Ελλάδα – στη μεθόριο, αλλά και στον κάμπο της Δρόπολης, της Φοινίκης και στον ορεινό όγκο της Χειμάρρας. Ο πρωθυπουργός θα επισκεφθεί τη Δερβίτσανη, τη Φοινίκη, αλλά και τη Χειμάρρα.

Εξι στον προθάλαμο

Πόσο κοντά στην ένταξή τους στην Ε.Ε. βρίσκονται οι υποψήφιες χώρες των δυτικών Βαλκανίων

Μαυροβούνιο

Τύποις, οι διαπραγματεύσεις έχουν αρχίσει εδώ και καιρό και όλα τα κεφάλαια έχουν ανοίξει. Πλην όμως, κανένα δεν έχει κλείσει. Βασικό προαπαιτούμενο αποτελεί το κλείσιμο των κεφαλαίων 23 και 24, που αφορούν την πάταξη του οργανωμένου εγκλήματος, της διαφθοράς και το κράτος δικαίου. Η παρατεταμένη πολιτική ρευστότητα, με εμπλοκή στα εσωτερικά της Σερβίας, της Ρωσίας και της Κίνας φρενάρει τις συζητήσεις.

Σερβία

Φυσιολογικά η Σερβία θα πρέπει να φτάσει πρώτη στον ευρωπαϊκό προορισμό, δεδομένου ότι ξεκίνησε πριν απ’ όλους τις συζητήσεις. 

Η μοίρα της όμως θα εξαρτηθεί από το κατά πόσον θα συναινέσει στο κλείσιμο της πληγής του Κοσόβου. Τώρα πλέον θα μετρήσει η στάση της απέναντι στη Ρωσία και η άρνησή της να ευθυγραμμιστεί με τις δυτικές κυρώσεις.

Αλβανία

Οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν μετά το πράσινο φως που άναψε στη Σύνοδο Κορυφής του Ιουνίου και άνοιξαν ήδη δύο κεφάλαια γύρω από την προσαρμογή της αλβανικής νομοθεσίας στην κοινοτική. Η χώρα ωστόσο κολυμπάει στη διαφθορά και στην πολιτική οξύτητα. Το οργανωμένο έγκλημα, με ατμομηχανή του την παραγωγή και εμπορία ναρκωτικών, έχει καταστήσει την Αλβανία «μαύρο πρόβατο» στα μάτια των Ευρωπαίων.

Βόρεια Μακεδονία 

Μολονότι στη σύνοδο του Ιουνίου οι Ευρωπαίοι άνοιξαν και γι’ αυτήν τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις, τελεί υπό την ομηρία της Βουλγαρίας. Η Σόφια προκειμένου να μη θέσει εκ νέου βέτο, αξιώνει την τροποποίηση του συντάγματος και την κατοχύρωση σε αυτό βουλγαρικής μειονότητας στη Βόρεια Μακεδονία.

Βοσνία – Ερζεγοβίνη

Η χώρα έχει ήδη συμφωνία σύνδεσης και σταθεροποίησης με την Ε.Ε. Η Κομισιόν προτείνει στη σύνοδο των Τιράνων να της δοθεί καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας. Η διπλωματία στο Σεράγεβο θεωρεί σοφή τη χορήγηση ενός τέτοιου στάτους, ώστε να αναστραφεί η ατμόσφαιρα απογοήτευσης που κυριαρχεί στους πληθυσμούς και εντείνει τον διχασμό. Θεωρείται η πιο επικίνδυνη εστία για ανάφλεξη στα Βαλκάνια.

Κόσοβο

Εδώ τα πράγματα είναι ακόμη πιο δύσκολα. Η Πρίστινα δηλώνει πως θα υποβάλει αίτημα να λάβει καθεστώς χώρας υποψηφίας προς ένταξη και ενόψει της συνόδου των Τιράνων συμφώνησε με τους Σέρβους στο θέμα των πινακίδων στο Βόρειο Κόσοβο. Oμως, πέρα από τη διευθέτηση με το Βελιγράδι, πέντε χώρες της Ε.Ε. δεν το αναγνωρίζουν καν ως κράτος σήμερα.