Γιώργος Σκαφιδάς
Θα ήταν, άραγε, υπερβολή εάν μια video-sharing εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα – ένα «απλό» app – αντιμετωπιζόταν «ξαφνικά» ως απειλή για την εθνική ασφάλεια;
Η υπερβολή ή μη της όποιας σχετικής απόφανσης εξαρτάται από πολλά: από τον ιδιοκτήτη της εφαρμογής και το προφίλ του, από την «κατάληξη» των προσωπικών δεδομένων των χρηστών που βρίσκονται στη διάθεση των διαχειριστών του app, από το περιεχόμενο των μηνυμάτων που τείνουν να στέλνουν αλλά και να λαμβάνουν οι ίδιοι χρήστες στην παγκόσμια ψηφιακή οθόνη μιας πλατφόρμας βιντεοπροβολών που θα μπορούσε να θεωρείται «ουδέτερη» ως μέσο αλλά μάλλον δεν είναι.
Εάν κατά τον Μάρσαλ Μακ Λούαν της δεκαετίας του 1960 το μέσο ήταν το μήνυμα, πλέον, σχεδόν 60 χρόνια έπειτα από την πρώτη έκδοση του μακλουανικού «Understanding Media: The Extensions of Man», τα νέα μέσα είναι το μήνυμα και άλλα πολλά μαζί: μέσο προπαγάνδας, (παρα)πληροφόρησης και προώθησης συμφερόντων (πολιτικών, οικονομικών), γεωπολιτικό μέσο άσκησης πιέσεων στη διεθνή σκηνή, μέσο παρακολούθησης και άντλησης πληροφοριών, «όπλο» και «κλειδαρότρυπα» μαζί, που ενδυναμώνει αλλά και που γεννά ευαλωτότητες.
Το TikTok – η κινεζικών συμφερόντων εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα, που επιτρέπει στους χρήστες να δημιουργούν και να προβάλλουν online δικά τους βίντεο – φαντάζει, εκ πρώτης όψεως, διεθνοπολιτικά «ακίνδυνο». Τα μικρά σε διάρκεια βίντεο με τους νέους που χορεύουν ή τραγουδούν μπροστά στην κάμερα ενός κινητού τηλεφώνου, θα μπορούσαν να θεωρηθούν «επικίνδυνα» στο Ιράν αλλά όχι και σε μια δυτική δημοκρατία.
Η αμερικανική ηγεσία έχει, ωστόσο, διαφορετική άποψη. «Είναι σαφές ότι το TikTok θέτει προκλήσεις εθνικής ασφάλειας», δηλώνει η Κάρεν Κόρνμπλου, digital managing director της αμερικανικής δεξαμενής σκέψης GMF (German Marshall Fund of the United States), μιλώντας στον ιστοχώρο The Information.
Εν μέσω οξυνόμενων διεθνών ανταγωνισμών
Το θέμα συζητιέται εδώ και καιρό, ήδη από τους τελευταίους μήνες της θητείας Τραμπ στον Λευκό Οίκο το 2020. Και ο Τραμπ μπορεί να έφυγε εν τω μεταξύ, δίνοντας τη θέση του στον Μπάιντεν, αλλά το θέμα με το TikTok και την ενδεχόμενη απαγόρευσή του στις ΗΠΑ παραμένει.
«Αποτελεί το TikTok πραγματικά κίνδυνο για την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ; Οι ανησυχίες για τον ρόλο της κινεζικής κυβέρνησης δεν πρέπει να παραβλεφθούν, λένε οι ειδικοί. Αλλά η απαγόρευση του TikTok θα ήταν ένα δραστικό μέτρο», έγραφε το αμερικανικό περιοδικό Wired το καλοκαίρι του 2020, με φόντο τότε την κρίση στις σχέσεις ΗΠΑ – Κίνας και τις απειλές υψηλόβαθμων Αμερικανών αξιωματούχων περί ενδεχόμενης απαγόρευσης των κινεζικών apps εντός των αμερικανικών συνόρων.
Δυόμισι χρόνια μετά, η σινοαμερικανική κρίση όχι μόνο παραμένει αλλά και παροξύνεται, με φόντο πια την Ταϊβάν από τη μία πλευρά (στον απόηχο της «επεισοδιακής» επίσκεψης Πελόζι) και την παγκόσμια αγορά των μικροτσίπ από την άλλη (στην σκιά της επιβολής νέων σχετικών περιορισμών εκ μέρους των ΗΠΑ).
Εκατοντάδες εκατομμύρια χρήστες
Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο εντεινόμενων γεωπολιτικών ανταγωνισμών (και ενώ Αμερικανοί εν ενεργεία στρατιωτικοί βλέπουν ακόμη και το ενδεχόμενο ενός πολέμου ΗΠΑ – Κίνας το 2025), το δημοφιλέστατο TikTok (προϊόν της κινεζικής ByteDance) συνεχίζει να διχάζει, όχι τους πάνω από 100 εκατομμύρια ανθρώπους (κυρίως νεότερης ηλικίας) που συνεχίζουν να το χρησιμοποιούν στις ΗΠΑ, αλλά τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους επιφορτισμένους με την εθνική ασφάλεια, που αναζητούν γραμμές άμυνας και θωράκισης απέναντι στις κινεζικές απειλές μέσα σε ένα πεδίο οξυνόμενων διεθνών ανταγωνισμών και παγκοσμιοποίησης των απειλών μέσω της τεχνολογίας.
Οι ποικίλες διαστάσεις της «απειλής»
Για τους επικριτές του, το TikTok είναι ένας κινεζικός «Δούρειος Ίππος», που δίνει τη δυνατότητα στον κρατικό μηχανισμό της Κίνας (έναν μηχανισμό υπό τον αυστηρό έλεγχο του οποίου εντάσσονται όλες οι εκφάνσεις του κινεζικού επιχειρείν): να «κατασκοπεύει» εντός των αμερικανικών συνόρων συγκεντρώνοντας προσωπικές πληροφορίες και δεδομένα, να παραπληροφορεί, να κάνει προπαγάνδα υπέρ των κινεζικών θέσεων ενισχύοντας την κινεζική επιρροή και να επηρεάζει κατά τρόπο αρνητικό τις τάσεις των χρηστών μέσα από το «Για εσάς» προτεινόμενο περιεχόμενο με το οποίο τους τροφοδοτεί βάσει αλγορίθμου. Σύμφωνα με την ίδια άποψη, το TikTok έρχεται να προστεθεί ως «απειλή» στις προερχόμενες από την Κίνα κυβερνοεπιθέσεις που έχουν σημειωθεί τα τελευταία χρόνια κατά αμερικανικών στόχων. Οι έχοντες δεύτερες σκέψεις βλέπουν με καχυποψία και ένα άλλο στοιχείο: το γεγονός ότι το TikTok, αν και κινεζικό το ίδιο, δεν είναι διαθέσιμο στην Κίνα (όπου θα πρέπει να σημειωθεί ωστόσο ότι είναι διαθέσιμη μια άλλη παρόμοια πλατφόρμα της ByteDance ονόματι Douyin). Προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα, κάποιοι υποστηρίζουν ότι το TikTok απειλεί, με τη δημοτικότητά του, την τεχνολογική υπεροχή των ΗΠΑ διεθνώς…
Υπάρχει, ωστόσο, και η αντίθετη γνώμη, σύμφωνα με την οποία υπερβάλλουν όσοι βλέπουν ως απειλή για την εθνική ασφάλεια το εν λόγω app, ένα app το οποίο θα πρέπει να συνεχίσει να προσφέρει τις υπηρεσίες του διεθνώς μέσα σε «laissez-faire» συνθήκες ελεύθερης αγοράς.
«Η εποχή της laissez-faire παγκοσμιοποίησης έχει τελειώσει και αυτή η περίπτωση (σ.σ. του TikTok) το φανερώνει», δηλώνει, στον αντίποδα, η Κάρεν Κόρνμπλου του German Marshall Fund of the United States, μιλώντας στον ιστοχώρο the Information.
Υπερασπιστική γραμμή
Η πλευρά του TikTok έχει πάντως κατ’ επανάληψη υποστηρίξει ότι δεν έχει σχέσεις με το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας το οποίο δεν έχει επιρροή πάνω της. Έχει, επίσης, υποστηρίξει ότι τα δεδομένα και οι προσωπικές πληροφορίες των Αμερικανών χρηστών της εφαρμογής αποθηκεύονται στις ΗΠΑ (βλ. «Project Texas»), και ότι αυτά δεν υπόκεινται στην κινεζική νομοθεσία, αν και θα πρέπει να σημειωθεί ότι βάσει της πολιτικής απορρήτου την οποία καλούνται να δεχθούν οι χρήστες, το TikTok διατηρεί το δικαίωμα να μοιράζεται user data με άλλες οντότητες του εταιρικού ομίλου της κινεζικής ByteDance. Επίσης, όπως σημειώνεται στους σχετικούς όρους, υπάρχει και το παράθυρο της παροχής δεδομένων σε περιπτώσεις στις οποίες συντρέχουν «έννομα συμφέροντα» που δεν υπερισχύουν των συμφερόντων, των θεμελιωδών δικαιωμάτων και των ελευθεριών των ιδίων των χρηστών.
Δυόμισι χρόνια έπειτα από τις απειλές του Τραμπ περί απαγόρευσης του TikTok στις ΗΠΑ, η απειλή πλέον επιστρέφει. «Το TikTok βρίσκεται πια αντιμέτωπο με την ολοένα πιο ορατή προοπτική της απαγόρευσής τους στις Ηνωμένες Πολιτείες», σημειώνει σε δική του ανάλυση ο ιστοχώρος Vox. Υπενθυμίζεται ότι το Κογκρέσο έχει ήδη, από τα τέλη του 2022, απαγορεύσει την εγκατάσταση της εφαρμογής TikTok σε όλες τις τηλεφωνικές συσκευές που αποτελούν ομοσπονδιακή κυβερνητική κρατική ιδιοκτησία, ενώ ο ίδιος περιορισμός ίσχυε και από παλαιότερα αλλά σε επίπεδο μεμονωμένων κρατικών υπηρεσιών.
Ψηφοφορία
Όπως έγινε γνωστό την περασμένη εβδομάδα, η Επιτροπή Εξωτερικών Σχέσεων της Βουλής των Αντιπροσώπων πρόκειται να θέσει σε ψηφοφορία μέσα στον Φεβρουάριο νομοσχέδιο που θα ανοίγει τον δρόμο για την απαγόρευση του TikTok στις ΗΠΑ. Όπως έγινε επίσης γνωστό, ο Σόου Τσιου, διευθύνων σύμβουλος του TikTok, έχει κληθεί να καταθέσει (στις 23 Μαρτίου) ενώπιον της Επιτροπής Ενέργειας και Εμπορίου της Βουλής των Αντιπροσώπων στην Ουάσιγκτον, δίνοντας πειστικές απαντήσεις στις αμερικανικές ανησυχίες.
Λόμπινγκ και διαπραγματεύσεις
Το ίδιο το TikTok (το οποίο ξόδεψε επισήμως πάνω από 13 εκατομμύρια δολάρια για λόμπινγκ στην Ουάσιγκτον την περίοδο 2020-2022) βρίσκεται πάντως, παράλληλα, το τελευταίο διάστημα σε διαπραγματεύσεις με την Επιτροπή για τις Ξένες Επενδύσεις στις ΗΠΑ (Committee on Foreign Investment in the United States – CFIUS) που μένει να φανεί πού θα οδηγήσουν…
«Φαίνεται ότι το 2023 θα είναι τελικώς η χρονιά κατά την οποία θα μάθουμε εάν η ByteDance θα μπορέσει να πείσει ένα ολοένα πιο εχθρικό κοινό ότι το TikTok δεν αποτελεί απειλή για την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ – ή που θα δούμε τι θα συμβεί με το TikTok αν εκείνη τελικώς δεν μπορέσει να πείσει», σημειώνει στην ανάλυσή του το αμερικανικό Vox.
Τι γίνεται στον υπόλοιπο κόσμο
Σημειώνεται, πάντως, ότι το TikTok έχει ήδη απαγορευθεί σε Ινδία, Ινδονησία και Μπαγκλαντές, ενώ παράλληλα και στην Ευρώπη (όπου εκείνο έχει περίπου 275 εκατομμύρια ενεργούς χρήστες μηνιαίως, σύμφωνα με τις μετρήσεις της εταιρείας Sensor Tower) πληθαίνουν οι φωνές που ζητούν το εν λόγω κινεζικό app να τεθεί υπό αυστηρότερο έλεγχο στο πλαίσιο πια της νέας πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες (Digital Services Act – DSA) και του γενικού κανονισμού για την προστασία δεδομένων (GDPR).
